Ang Pulong sang Dios—Mga Pamatuod sang Pagkamasaligan
Matuod ukon sayop?—Ang Biblia ginpaliton sa sulod sang mga dag-on nga wala sing ginliwat.
Matuod ukon sayop?—Ang linibolibo ka pagkatuhay sa mga manuskrito sang Biblia nagapaluya sang pangangkon sini nga ini Pulong sang Dios.
ANTES mo sabton inang mga pamangkot, binagbinaga ang impormasyon nga ginpresentar kasan-o lang sa “The Word of God” nga Eksibisyon nga ginhiwat sa Chester Beatty Library sa Dublin, Irlandiya.
Ang gusbaton kag gisigisi nga mga pahina sang papiro nagakaguba sa paglipas sang panahon. Apang, ang papiro sang Chester Beatty amo ang labing hamili nga mga manuskrito sa librarya. Nakutkutan ini sa patyo sang mga Copt (Egiptohanon) sang mga 1930. “[Isa yadto] ka tukib,” siling ni Sir Frederic Kenyon, “agod lamang ribalan sang Codex Sinaiticus.”
Ining sinulat sang kamot nga pahina sang papiro, sa codex nga porma, ginkopya sang ikaduha, ikatlo, kag ikap-at nga siglo sang aton Kumon nga Dag-on. “Ang iban,” siling ni Wilfrid Lockwood, manugdumala sang librarya, “mahimo nga ginkopya sa sulod sang isa ka gatos ka tuig sang paghuman sa orihinal.” (Italiko amon.) Ang isa ka codex nagaunod sang apat ka Ebanghelyo kag sang tolon-an sang Mga Binuhatan. Ang isa pa gid nagaunod sang kalabanan nga sulat ni apostol Pablo, lakip ang iya sulat sa Mga Hebreo.
Ang pagkopya sang mga manuskrito kaangay sini makatalaka kag makakalapoy, kag mahimo magsayop. Madali matabo nga indi mabasa sing husto ang isa ka letra ukon malaktawan ang isa ka linya, bisan pa daw ano ka mahalungon ang manugkopya. Kon kaisa ang manugkopya mas interesado sa pagkuha sang unod kag sang kahulugan sang orihinal sang sa eksakto nga mga pulong. Samtang ginakopya liwat ang mga kopya, ang mga sayop ginapadayon. Ginagrupogrupo subong mga pamilya sang mga eskolar sa teksto ang mga manuskrito nga may kaanggid nga mga pagkatuhay. Ining mga papiro sang Chester Beatty, ang pinakadaan kag importante nga mga manuskrito sang Griegong Biblia, naghatag sa mga eskolar sang wala ginapaabot nga bag-o nga pagkatuhay, kay wala ini nagahisanto sa natukod na nga mga pamilya.
Sa wala pa ang panahon ni Jesus, kag labi na sa tapos sang pagkalaglag sang Jerusalem (607 B.C.E.) kag sang nagresulta nga pag-aplaag sang mga Judiyo, madamo sang sinulat sang kamot nga mga kopya sang balaan nga Hebreong Kasulatan ang ginhimo. Sang mga 100 C.E., gingamit sang Judiyong awtoridad yadtong mga kopya sa pagtukod sang Hebreong teksto nga ginbaton sang ortodokso nga mga Judiyo.
Nagpahamtang man sila sing mga talaksan agod mapasalig ang eksakto nga pagkopya sa teksto. Gin-espisipikar nila kon ano nga mga materyalis ang gamiton kag bisan ang kadakuon kag mga espasyo sang mga letra, mga tinaga, mga linya, kag mga kolumna. “Wala sing tinaga ukon letra, bisan ang yod [ang pinakadiutay nga letra sa Hebreong alpabeto], ang isulat gikan sa memorya,” siling nila. Sa amo ang mga manugkopya nagpatubas sing mga linukot kaangay sang Torah (panudlo), nga nagaunod sang nahauna nga lima ka tolon-an sang Biblia, kag sang tolon-an ni Ester. Ina nga mga manuskrito sang Hebreong teksto, siling sang katalogo sang eksibisyon, “nagpasundayag sing makadalayaw nga kadakuon sang pagpareho.”
Daw ano ka serioso ang mga sayop nga nahimo sa Hebreo kag Cristianong Griegong manuskrito? “Dapat ipadaku,” siling ni G. Lockwood, “nga ang mga pagkatuhay sa ulot sang mga manuskrito sang Biblia diutay lamang kon ipaanggid sa mga pagkatuhay nga masapwan sa mga manuskrito sang paganong literatura . . . Wala gid maapektohi ang bisan anong punto sang Cristianong doktrina sang pagpatiko sang mga manugkopya.”—Italiko amon.
Ang mga tolon-an sang Biblia antes kag sa tapos sang panahon ni Jesus ginbadbad sa iban nga mga hambal. Ang isa sang pinakadaan nga mga bersion amo ang Samariahanon nga Pentateuko. Ang mga Samariahanon amo ang katawhan nga nagpuyo sa teritoryo sang napulo-ka-tribo nga ginharian sang Israel sa tapos gindala nga bihag sang hari sang Asiria ang mga Israelinhon (740 B.C.E.). Ginsunod nila ang pila ka bahin sang Judiyong pagsimba kag ang ginbaton lamang nila amo ang nahauna nga lima ka tolon-an sang Biblia, ang Pentateuko. Ang Samariahanon nga teksto sining mga libro, nga nasulat sa porma sang dumaan nga Hebreong estilo, may 6,000 ka pagkatuhay gikan sa Hebreong teksto. “Ang kalabanan,” siling sang katalogo sa eksibisyon, “indi tanto ka importante sa teksto apang makawiwili kay mahimo nga ginatipigan sini ang mga bahin sang dumaan nga pagmitlang ukon gramatika.”
Sang ikatlo nga siglo B.C.E., ginhimo sang Judiyong mga eskolar sa Alexandria, Egipto, ang Griegong Septuagint nga bersion sang Hebreong Kasulatan, nga gingamit sang nagahambal sing Griego nga mga Judiyo sa bug-os nga kalibutan. Sang ulihi ang mga Judiyo nag-untat sa paggamit sini, apang nangin Biblia ini sang nahaunang Cristianong kongregasyon. Sang magbalikwat ang Cristianong mga manunulat sang Biblia gikan sa balaan nga Hebreong Kasulatan, ginagamit nila ang Septuagint. Ang papiro sang Chester Beatty tuhoy sa Hebreong Kasulatan nagalakip sang 13 ka pahina sang tolon-an ni Daniel sa Septuagint.
Ang naulihi nga mga bersion sang Biblia ginbalhag sa mga hambal subong sang Latin, Coptic, Syriac, kag Armenianhon. Ang isa ka halimbawa sa eksibisyon amo ang vellum nga codex sang Coptic nga bersion sang isa ka bahin sang Biblia gikan sa ikan-om ukon ikapito nga siglo C.E. Paano ang mga bersion kaangay sini nagabulig sa mga eskolar sa Biblia kag sa mga kritiko sa teksto? Ina nga mga bersion masami nga literal gid nga mga badbad sang Griegong mga manuskrito nga gingamit sang mga manugbadbad. “Kon ang Griegong teksto nga gingamit sang manugbadbad maayo,” paathag ni G. Lockwood, “dayag nga ang bersion magahatag sing importante nga bulig sa hilikuton sa pagpasag-uli sang orihinal nga mga pulong sang Griego.”
Ang hamili gid kag tumalagsahon nga pasundayag sa librarya amo ang komentaryo sang Sirianhon nga manunulat sang ikap-at nga siglo, nga si Ephraem, tuhoy sa Diatessaron ni Tatian. Sang mga 170 C.E. si Tatian nagtipon sing nagahisanto nga kasaysayan sang kabuhi kag ministeryo ni Jesus, nga ginagamit ang mga binalikwat gikan sa apat ka Ebanghelyo (ang Diatessaron nagakahulugan sing “paagi [sa] apat”). Bangod wala sing kopya nga nabilin, ang pila ka kritiko sang katapusan nga siglo nagsuay kon bala ina nga pagharmoniya sang mga Ebanghelyo nagluntad gid. Ining mga kritiko nagapangatarungan nga ang apat ka Ebanghelyo ginsulat lamang sang tungatunga sang ikaduha nga siglo.
Apang, sang nagligad nga isa ka gatos ka tuig, ang pagkatukib sa mga badbad sang Diatessaron sa Armenian kag Arabe nagpilit sa mga kritiko sa pag-isol. Nian, sang 1956, natigayon ni Sir Chester Beatty ining tumalagsahon nga komentaryo sang ikalima/ikan-om nga siglo nga nagaunod sang malaba nga mga binalikwat gikan sa orihinal nga sinulat ni Tatian. “Sa pagkamatuod ginautod sini ang ideya nga ang apat ka Ebanghelyo wala ginpalapnag sadtong dag-on,” siling ni G. Lockwood.
Ang “The Word of God” nga Eksibisyon isa ka pahanumdom sang pagkabugana sang materyalis nga matigayon sang mga eskolar sa Biblia kag sang mga kritiko sa teksto. Tuguti ang isa sining mga eskolar, nga si Sir Frederic Kenyon, sa pagpaathag sang pagkaimportante sining tanan nga manuskrito sa Biblia nga natukiban kag sa amo man nga tion nagasabat sang mga pamangkot nga ginpautwas sa umpisa:
“Mahimo makatulublag sa iban nga biyaan ang ideya nga ang Biblia ginpaliton sa sulod sang mga dag-on nga wala maliwat . . . Makapasalig sa katapusan sa pagsapo nga ang kabilugan nga resulta sining tanan nga natukiban kag sining tanan nga pag-usisa amo ang pagpalig-on sa pamatuod sang pagkamasaligan sang Kasulatan, kag sang aton pagtuo nga yari sa aton kamot, sing kompleto gid, ang Pulong sang Dios.” (The Story of the Bible, pahina 113)—Salmo 119:105; 1 Pedro 1:25.
[Piktyur sa pahina 27]
Mga papiro sang ikatlo nga siglo—2 Corinto 4:13–5:4
[Credit Line]
Ginkopya sa pahanugot sang Chester Beatty Library
[Piktyur sa pahina 28]
Panit kag vellum nga mga linukot sang ika-18 nga siglo sang Ester
[Credit Line]
Ginkopya sa pahanugot sang Chester Beatty Library
[Piktyur sa pahina 29]
Vellum nga codex sang ikan-om ukon ikapito nga siglo—Juan 1:1-9, Coptic nga bersion
[Credit Line]
Ginkopya sa pahanugot sang Chester Beatty Library
[Piktyur sa pahina 30]
Vellum nga codex sang ikalima ukon ikan-om nga siglo—komentaryo ni Ephraem nga nagalakip sang mga binalikwat gikan sa Diatessaron ni Tatian, sa Syriac
[Credit Line]
Ginkopya sa pahanugot sang Chester Beatty Library