Gikan sa Iloy nga Duta Pakadto sa mga Diosa sang Pagpanganak

NAKILALA mo bala ang diosa nga ginalaragway sa hapin sini nga magasin? Sia si Isis, ang dumaan nga iloy-nga-diosa sang Egipto. Kon ikaw nakaduaw na sa isa ka museo ukon nakatan-aw sa kaundan sang isa ka libro sang dumaan nga maragtas, mahimo nga nakakita na ikaw sing mga idolo nga kaanggid sini. Apang binagbinaga ini: Magayaub ka bala kag magasimba sa diosa nga si Isis?

Kon katapo ka sang isa sa mga relihion sa Cristiandad, mahimo nga daw makatilingala ang amo nga pamangkot. Mahimo magapamilit ka sa pagsiling nga ikaw nagasimba sa Manunuga, ang Isa nga ginatawag, “Amay namon nga yara sa langit.” (Mateo 6:​9, King James Version) Ini nga ideya sa pagyaub sa isa ka iloy-nga-diosa mahimo nga daw makatilingala kag makangilil-ad pa gani. Walay sapayan, ina nga pagsimba lapnag na sa bug-os nga ma­ragtas, kag mahimo makibot ikaw sa paghibalo kon sin-o ang nagasimba sa daku nga iloy-nga-diosa karon.

Apang, antes hambalan ina, binagbinagon naton ang kasangkaron sang iloy-nga-diosa nga pagsimba sa dumaan nga panahon. Ini nga sahi sang pagsimba isa ka temprano nga porma sang butig nga relihion. Magamay nga mga larawan kag mga imahen sang nagauba nga mga iloy-nga-diosa ang nakutkutan sang mga arkeologo sa dumaan nga mga lugar sa bug-os nga Europa kag gikan sa Mediterraneo nga mga kadutaan pakadto sa India.

Ang Iloy nga Duta ginapatihan subong dalayon nga tuburan sang tanan nga porma sang kabuhi, nagahatag sing kabuhi kag nagabawi sini kon mapatay sila. Subong amo, sia ginsimba kag ginkahadlukan. Sa pamuno ginpatihan nga ang iya ikasarang sa pagpanganak indi paagi sa sekso. Nian, suno sa mitolohiya, nagbun-ag sia sing lalaki nga Amay nga Langit kag nangin asawa niya. Ining mag-asawa nagbun-ag sing dimaisip nga iban pa nga mga dios kag mga diosa.

Ang Babilonianhon nga Sulundan

Sa ginakilala nga mga dios sa Babilonia, si Ishtar amo ang nagapanguna nga diosa, kaanggid sa diosa sang pagpanganak sang Sumeria nga si Innanna. Sing dinagakasinanto, sia diosa sang inaway kag diosa man sang gugma kag pagkamaulagon. Sa iya libro nga Les ­Religions de Babylonie et d’As­syrie (The Religions of Babylonia and Assyria), ang Pranses nga iskolar nga si ­Édouard Dhorme nagsiling tuhoy kay Ishtar: “Sia ang diosa, ang babayi, ang maluluy-on nga iloy nga nagapamati sa pangamuyo kag nagapatunga sa akig nga mga dios kag nagapakalma sa ila. . . . Ginbayaw sia sa tanan, sia nangin diosa sang mga diosa, ang reyna sang tanan nga dios, ang soberano sang mga dios sang langit kag duta.”

Ang mga sumilimba ni Ishtar nagtawag sa iya subong “ang Birhen,” “Balaan nga Birhen,” kag “Iloy nga Birhen.” Ang dumaan nga Sumero-Akkadianhon nga “Pangamuyo sang Panalambiton para kay Ishtar” nagasiling: “Nagapangamuyo ako sa imo, O Birhen sang mga birhen, diosa sang mga diosa. O Ishtar, reyna sang tanan nga katawhan. . . . O nagapanag-iya sang tanan nga balaan nga gahom, nga nagasuksok sang korona sang paggahom. . . . Ang mga kapelya, balaan nga mga duog, sagrado nga mga lugar, kag mga altar nagapamati sa imo. . . . Sin-o ang imo kaanggid? . . . Tan-awa ako O Birhen ko; batuna ang akon mga pangamuyo.”a

Ang Pagsimba sa Iloy-nga-Diosa Nagalapnag

Ang orientalista nga si Édouard Dhorme nagahambal tuhoy sa “pagsangkad sang pagsimba kay Ishtar.” Naglapnag ini sa bug-os nga Mesopotamia, kag si Ishtar ukon ang mga diosa nga may tuhay nga mga ngalan apang may kaanggid nga mga kinaiya ginsimba sa Egipto, Fenecia, kag Canaan, kag subong man sa Anatolia (Asia Minor), Gresya, kag Italya.

Ang pangulo nga iloy-nga-diosa nga ginsimba sa Egipto amo si Isis. Ang istoryador nga si H. G. Wells nagsulat: “Si Isis nagganyat sang madamo nga sumilimba, nga nagsumpa sang ila kabuhi sa iya. Ang iya mga larawan nagatindog sa templo, nakoronahan subong ang Reyna sang Langit kag nagakugos sa lapsag nga si Horus sa iya mga butkon. Ang mga kandila nagdabdab kag naghilay sa atubangan niya, kag ang mga halad sang panumpa nga nahuman sa wax nagkabit sa palibot sang altar.” (The Outline of ­History) Ang pagsimba kay Isis tuman ka bantog sa Egipto. Naglapnag man ini sa bug-os nga duog Mediter­raneo, labi na pakadto sa Gresya kag Roma, nagalab-ot pa gani sa nakatundan kag aminhan nga Europa.

Sa Fenecia kag Canaan, ang pagsimba sa iloy-nga-diosa nasentro kay Ashtoret, ukon Astarte, ginasiling nga asawa ni Baal. Kaangay sa iya katumbas sa Babilonia, nga si Ishtar, sia diosa sang pagpanganak kag inaway. Dumaan nga mga inskripsion ang nasapwan sa Egipto sa diin si Astarte gintawag nga birhen sang langit kag reyna sang mga langit. Ang mga Israelinhon masami nga nagpakig-away batok sa nagapakanubo nga impluwensia sa pagsimba sa sining diosa sang pagpanganak.

Sa aminhan-nakatundan sa Anatolia, ang katumbas ni Ishtar amo si Cybele, nakilala subong ang Daku nga Iloy sang mga dios. Sia gintawag nga Iloy sang Tanan, ang Manug-atipan sang tanan, ang Iloy sang tanan nga Ginbulahan. Gikan sa Anatolia ang kulto ni Cybele naglapnag sing una pakadto sa Gresya kag nian pa Roma, sa diin ini nakalampuwas pakadto sa Komon nga Dag-on. Ang pagsimba sa sining diosa sang pagpanganak naglakip sang magaris nga pagsinaot, pagpilas sang mga pari sang ila kaugalingon, pagkapon sa kaugalingon sang mga kandidato sa pagkapari, kag mga prosesyon sa diin ang larawan sang diosa ginapas-an nga may daku nga pagkahalangdon.b

Ang una nga mga Griego nagsimba sa isa ka Iloy nga Duta nga diosa nga gintawag Gaea. Apang ang ila ginkilala nga mga dios naglakip sa katulad-Ishtar nga mga diosa, kasubong ni Aphrodite, ang diosa sang pagpanganak kag gugma; ni Athena, ang diosa sang inaway; kag ni Demeter, ang diosa sang pagpanguma.

Sa Roma, si Venus amo ang diosa sang gugma kag, subong amo, katumbas ni Aphrodite nga Griego kag ni Ishtar nga Babilonianhon. Apang, ang mga Romano nagsimba man sa mga diosa nga sanday Isis, Cybele, kag Minerva (Griego Athena), tanan sila nagpabanaag sa nanuhaytuhay nga paagi sa Babilonianhon nga orihinal nga sulundan nga si Ishtar.

Sing maathag, sa linibolibo ka tuig, ang pagsimba sa iloy-nga-diosa isa ka mabaskog nga karibal sang putli nga pagsimba sa dakung Manunuga, nga si Jehova. Nadula na bala ang pagsimba sa daku nga iloy-nga-diosa? Ukon nagpadayon bala ini tubtob karon. Palihog padayuna ang pagbasa.

[Mga footnote]

[Laragway sa pahina 3]

Si ISHTAR sang Babilonia ginpersonipikar subong isa ka bituon

[Ginkuhaan]

Sa maayong kabubut-on sang The British Museum

[Laragway sa pahina 4]

Si ISIS sang Egipto upod sa lapsag nga dios nga si Horus

[Ginkuhaan]

Musée du Louvre, Paris