Nagapadayon Pa Bala ang Pagsimba sa Iloy-nga-Diosa?

ANG pagsimba sa iloy-nga-diosa ginabuhat pa sang mga adlaw sang nahaunang mga Cristiano. Nasapwan ini ni apostol Pablo sa Efeso sa Asia Minor. Subong sang natabo sa Atenas, isa pa ka siudad nga nagasimba sa mga diosa, nagpanaksi sia sa “Dios nga naghimo sang kalibutan,” ang buhi nga Manunuga, nga indi “kaangay sang bulawan ukon pilak ukon bato, kaangay sang butang nga tinigib sang arte kag hunahuna sang tawo.” Sobra na ini para sa mga taga-Efeso, nga ang kalabanan sa ila nagasimba kay Artemis nga iloy-nga-diosa. Ang mga nagapangabuhi paagi sa paghimo sing pilak nga mga altar sa diosa nagtuga sing kagubot. Sa sulod sang mga duha ka oras, ang kadam-an nagsinggit: “Daku si Artemis sang mga taga-Efeso!”​—⁠Binuhatan 17:​24, 29; 19:​26, 34.

Ang Taga-Efeso nga si Artemis

Ang mga Griego nagsimba man sang isa ka Artemis, apang ang Artemis nga ginsimba sa Efeso indi gid bug-os nga kaanggid sa iya. Ang Griego nga Artemis isa ka birhen nga diosa sang pangayam kag pagbun-ag. Ang taga-Efeso nga Artemis isa ka diosa sang pagpanganak. Ang iya daku nga templo sa Efeso ginkabig nga isa sang pito ka makatilingala nga mga talan-awon sang kalibutan. Ang iya estatwa, nga ginapatihan nga nahulog gikan sa langit, naglaragway sa iya subong personipikasyon sang pagpanganak, kay ang iya dughan natabunan sang mga raya sang korte-itlog nga mga suso. Ang pinasahi nga korte sini nga mga suso nagpatubas sing nanuhaytuhay nga mga pagpaathag, subong sang, nga ini sila nagalaragway sa kulintas nga mga itlog ukon sang mga itlog pa gani sang mga ­toro. Ano man ang paathag, maathag ang simbulo sang pagpanganak.

Sing makawiwili, suno sa The New Encyclopædia Britannica, ang orihinal nga estatwa sini nga diosa “nahuman sang bulawan, ebony, pilak, kag itom nga bato.” Ang kilala nga estatwa sang taga-Efeso nga si Artemis, nga may petsa sang ikaduha nga siglo C.⁠E., nagapakita sa iya nga may itom nga guya, mga kamot, kag mga tiil.

Ang imahen ni Artemis ginaparada anay sa mga dalan. Ang eskolar sang Biblia nga si R. B. Rackham nagsulat: “Sa sulod sang templo [ni Artemis] natago ang iya . . . mga imahen, mga altar, kag balaan nga mga galamiton, nga nahuman sa bulawan kag pilak, nga sa tion sang dalagku nga mga piesta ginapas-an pakadto sa siudad kag pabalik sa isa ka halangdon nga prosesyon.” Ining mga piesta nagganyat sing ginatos ka libo ka mga peregrino gikan sa bug-os nga Asia Minor. Nagbakal sila sing diutay nga mga altar sang diosa kag ginbulahan sia subong daku, ang ila nuestra-senyora, ang reyna, ang birhen, “ang isa nga nagapamati kag nagabaton sang mga pangamuyo.” Sa amo nga palibot, daku nga kaisog ang ginkinahanglan ni Pablo kag sang nahaunang mga Cristiano sa pagdayaw “sa Dios nga naghimo sang kalibutan,” sa baylo sang mga dios kag mga diosa ­nga nahuman sang “bulawan ukon pilak ukon bato.”

Gikan sa Iloy-nga-Diosa Pakadto sa “Iloy sang Dios”

Sa mga gulang sang Cristianong kongregasyon sang Efeso gintagna ni apostol Pablo ang apostasya. Nagpaandam sia nga ang mga apostata magalutaw kag magapamulong sing mga “butang nga balingag.” (Binuhatan 20:​17, 28-30) Lakip sa padayon nga mga katalagman sa Efeso amo ang pagbalik sa pagsimba sa iloy-nga-diosa. Natabo gid bala ini?

Mabasa naton sa New Catholic Encyclopedia: “Subong sentro sang mga peregrino, ang Efeso ginkabig nga amo ang duog nga ginlubngan kay [apostol] Juan. . . . Ang isa pa ka tradisyon, nga nasaksihan sang Konsilyo sang Efeso (431), nagaangot kay Ginbulahan nga Birhen Maria kay San Juan. Ang basilica nga ginhiwatan sang Konsilyo gintawag nga Simbahan ni Maria.” Ang isa pa ka Katoliko nga balasahon (Théo​—⁠Nouvelle encyclopédie catholique) nagahambal tuhoy sa “mapatihan nga tradisyon” nga gin-updan ni Maria si Juan sa Efeso, nga sa diin ginhinguyang niya ang nabilin sang iya kabuhi. Ngaa importante sa aton karon ining ginapatihan nga kaangtanan sa ulot sang Efeso kag ni Maria?

Pasabton naton ang The New Encyclopædia Britannica: “Ang pagsimba sa iloy sang Dios nagbaskog sang ang Cristianong Iglesia ginhimo nga iglesia sang emperyo sa idalom ni Constantino kag ang mga pagano nagdugok pasulod sa iglesia. . . . Ang ila debosyon kag pagkarelihioso ginporma sa sulod sang milenio paagi sa kulto sang ‘daku nga iloy’ nga diosa kag sang ‘balaan nga birhen,’ isa ka kahimtangan nga naghalin sa dumaan nga popular nga mga relihion sang Babilonia kag Asiria.” Ano pa nga duog ang mas maayo sa Efeso para sa “pagpasibu sa Cristianismo” sang pagsimba sa iloy-nga-diosa?

Sa amo, gindeklarar sang gintawag nga ikatlo nga ekumenikal nga konsilyo si Maria nga “Theo­tokos,” isa ka Griegong tinaga nga nagakahulugan “manugdala sang Dios,” ukon “Iloy sang Dios” sa Efeso, sang 431 C.⁠E. Ang New Catholic Encyclopedia nagsiling: “Ang paggamit sang Iglesia sini nga titulo wala sing duhaduha nga amo ang kabangdanan sang pag-uswag sang ulihi nga mga siglo sang doktrina kag debosyon kay Maria.”

Ang kagulub-an sang “Simbahan ni Birhen Maria,” nga sa diin nagtipon ining konsilyo, makita pa gihapon karon sa dumaan nga Efeso. Sarang man maduaw ang isa ka kapelya nga, suno sa tradisyon, amo ang balay nga ginpuy-an kag ginmatyan ni Maria. Ginduaw ni Papa ­Pablo VI ining mga altar ni Maria sa Efeso sang 1967.

Huo, ang Efeso amo ang sentro sang pagbalhin sang pagano nga pagsimba sa iloy-nga-diosa, subong sang nasumalang ni Pablo sang nahaunang siglo, padulong sa mainit nga debosyon kay Maria subong “Iloy sang Dios.” Labi na paagi sa debosyon kay Maria nga ang pagsimba sa iloy-nga-diosa nagpadayon sa kadutaan sang Cristiandad.

Ang Pagsimba sa Iloy-nga-Diosa Nagapadayon Gihapon

Ang Encyclopædia of Religion and Ethics nagabalikwat sa eskolar sang Biblia nga si W. M. Ramsay subong nagapangatarungan nga sang “ika-5 nga siglo ang pagpadungog nga ginpatuhoy kay Birhen Maria sa Efeso isa ka [ginbag-o] nga porma sang dumaan nga paganong pagsimba sang mga taga-Anatolia sa Birhen nga Iloy.” Ang The New International Dictionary of New Testament Theology nagasiling: “Ang Katoliko nga mga pagpati tuhoy sa ‘iloy sang Dios’ kag tuhoy sa ‘reyna sang langit,’ bisan pa ulihi lang sa B[ag-ong] T[estamento], naghalin sa dumaan nga relihioso-maragtason nga mga gamot sa Sidlangan. . . . Sa ulihi nga pagsimba kay Maria may yara madamo nga mga tanda sang paganong kulto sang balaan nga iloy.”

Ining mga tanda tuman kadamo kag tuman ka detalyado agod mangin natabuan lang. Ang pag-anggid sang mga iloy-kag-anak nga mga estatwa ni Birhen Maria kag sang mga estatwa sang paganong mga diosa, subong ni Isis, talalupangdon gid. Ang ginatos ka estatwa kag mga larawan sang Itom nga Madonna sa Katoliko nga simbahan sa bug-os nga kalibutan nagapahanumdom gid sang estatwa ni Artemis. Ang balasahon nga Théo​—⁠Nouvelle encyclopédie ca­tho­lique nagasiling tuhoy sining Itom nga mga Birhen: “Daw nangin paagi ini nga isaylo kay Maria ang nabilin sa popular nga debosyon kay Diana [Artemis] . . . ukon Cybele.” Ang mga prosesyon para kay Birhen Maria sa As­sump­tion Day nagaanggid man sa mga prosesyon anay sa kadungganan ni Cybele kag ni Artemis.

Ang mga titulo gid nga ginhatag kay Maria nagapahanumdom sa aton sang pagano nga mga iloy-nga-diosa. Si Ishtar gintawag nga “Balaan nga Birhen,” “akon Birhen,” kag “ang maluluy-on nga iloy nga nagapamati sa pangamuyo.” Si Isis kag si Astarte gintawag nga “Reyna sang Langit.” Si Cybele gintawag nga “Iloy sang Tanan nga Ginpakamaayo.” Ining tanan nga titulo, nga may diutay lamang nga mga kinatuhayan, gin-aplikar kay Maria.

Ginpalig-on sang Batikano II ang kulto sang “Balaan nga Birhen.” Si Papa Juan Paulo II kilala sa iya mainit nga debosyon kay Maria. Sa tion sang iya masangkad nga paglakbay, wala gid niya ginwasi ang kahigayunan nga duawon ang mga altar ni Maria, lakip ang iya sang Itom nga Madonna sang Czestochowa, sa Poland. Gintugyan niya ang bug-os nga kalibutan kay Maria. Busa, indi makapakibot nga sa idalom sang “Mother Goddess,” ang The New Encyclopædia Britannica nagasulat: “Ang termino gin-aplikar man sa lainlain nga mga pigura sang gintawag nga mga Venus sang Dag-on sang Bato kag ni Birhen Maria.”

Apang ang pagsimba sang mga Romano Katoliko kay Maria indi lamang ang paagi nga ang pagsimba sa iloy-nga-diosa nagpadayon tubtob sa aton adlaw. Sing makatilingala, ang mga sumalakdag sang kahublagan para sa mga babayi nagbalhag sing madamo nga literatura tuhoy sa pagsimba sa iloy-nga-diosa. Nagapati sila nga ang mga babayi ginapigos sa sining ginadominahan sang mga lalaki nga kalibutan kag nga ang nahuyog sa babayi nga pagsimba nagapabanaag sang handum sang katawhan para sa isa ka kubos ka agresibo nga kalibutan. Daw nagapati man sila nga ang kalibutan karon mangin mas maayo kag mas mahidaiton nga duog kon ini kapin nga nahuyog sa mga babayi.

Apang, ang pagsimba sa iloy-nga-diosa wala magdala sing paghidait sa dumaan nga kalibutan, kag indi man ini magdala sing paghidait karon. Dugang pa, kapin kag kapin nga mga tawo karon, sa kamatuoran minilyon sang mga nagapakig-upod sa mga Saksi ni Jehova, ang kombinsido nga ining duta indi pagluwason ni Maria, bisan pa daw ano ang pagtahod kag paghigugma nila sa iya subong ang matutom nga babayi sang nahaunang siglo nga nakatigayon sing dalayawon nga pribilehiyo nga magdala kag magpadaku kay Jesus. Wala man nagapati ang mga Saksi ni Jehova nga ang Wom­en’s Lib­er­ation Move­ment, bisan pa matarong ang iban sang ila ginapangayo, makapaluntad sing isa ka mahidaiton nga kalibutan. Para sa sina nagasalig sila sa Dios nga ginpakilala ni Pablo sa mga taga-Atenas kag sa mga taga-Efeso subong, “ang Dios nga naghimo sang kalibutan kag sang tanan nga butang nga yara sa sini.” (Binuhatan 17:​24; 19:​11, 17, 20) Ining Labing Gamhanan nga Dios, nga ang iya ngalan Jehova, nanaad sing isa ka mahimayaon nga bag-ong kalibutan nga sa diin “magapuyo ang pagkamatarong,” kag masaligan naton ang iya saad.​—⁠2 Pedro 3:⁠13.

Tuhoy sa pagtamod sang Biblia sa kahimtangan sang babayi sa atubangan sang Dios kag sang tawo, ini nga tema ipaathag sing dugang pa sa sining magasin.

[Laragway sa pahina 5]

ASTORET—Ang diosa sang sekso kag inaway sang Canaan

[Laragway sa pahina 6]

ARTEMIS—Diosa sang pagpanganak sang Efeso

[Ginkuhaan]

Musei dei Conservatori, Roma

[Laragway sa pahina 7]

“ILOY SANG DIOS” sang Cristiandad

[Ginkuhaan]

Chartres Cathedral, Pransya