Paano Mo Ginatamod ang Sala?

“NGAA pirme sia nagapangayo sing kapatawaran sa amon mga sala sa pangamuyo?” reklamo sang isa ka ginang sang puluy-an nga nagatuon sang Biblia upod sa isa ka Saksi ni Jehova. “Daw subong bala nga isa ako ka kriminal.” Kaangay sini nga babayi, madamo sa karon ang wala makahibalo sang ila mga sala luwas kon nakahimo sila sing krimen.

Matuod ini ilabi na sa Sidlangan, diin ang mga tawo tradisyunal nga wala sing ideya nahanungod sa ginpanubli nga sala subong sang gintudlo sa Judeo-Cristiano nga mga relihion. (Genesis 3:1-5, 16-19; Roma 5:12) Halimbawa, ginabuylog sang mga Shintoista ang sala sa higko nga mahapos dulaon paagi sa paghabyog sang lipak sang isa ka pari, nga may papel ukon lino nga natabid sa punta sini. Sa sining proseso wala sing paghinulsol sa kon ano ang ginhimo ang ginakinahanglan. Ngaa? “Indi lamang malaut nga mga buhat, kundi dimapunggan man nga kinaugali nga mga kalamidad, ang gintawag nga tsumi [sala],” paathag sang Kodansha Encyclopedia of Japan. Ang kinaugali nga mga kapahamakan, ang tsumi nga indi salabton sang tawo, ginkabig nga mga sala nga madula sang mga rito sa pagputli.

Nagdul-ong ini sa panghunahuna nga ang bisan ano nga sala, bisan ang malaut nga mga buhat nga ginhimo sing hungod (luwas sa kriminal nga mga buhat nga ginasilutan sang kasuguan) mahimo mapanas paagi sa mga rito sa pagputli. Sa ubos sang tig-ulo nga “Ritwal sang Politikal nga Pagtinlo sa Japan,” ang The New York Times nagpatuhoy sa sina nga mentalidad kag nagpaathag nga ang mga politiko sa Japan nga naulamid sa mga eskandalo nagakabig sang ila kaugalingon nga “ginputli” sang ginboto sila liwat sang mga botante. Busa, wala sing matuod nga pagtadlong ang ginhimo, kag ang kaanggid nga mga eskandalo mahimo nga matabo liwat.

Ang mga Budhista nga nagapati sa samsara, ukon sa liwat nga pagkabun-ag, kag sa doktrina sang Karma may tuhay nga pagtamod. “Suno sa doktrina sang karman,” paathag sang The New Encyclopædia Britannica, “ang maayo nga paggawi nagadala sing makaalayaw kag makalilipay nga resulta kag nagatuga sing huyog padulong sa kaanggid man nga maayong mga buhat, samtang ang malain nga paggawi nagadala sing malain nga resulta kag nagatuga sing huyog padulong sa sulit-sulit nga malain nga mga buhat.” Sa lain nga paghambal, ang makasasala nga paggawi nagapamunga sing malain. Ang panudlo sang Karma ginaangot sa panudlo sang liwat nga pagkabun-ag, kay ang pila ka mga Karma ginasiling nga magabunga sa palaabuton nga mga pagkabuhi pagligad sang madamong tinuig sang pagkabuhi diin ginhimo ang buhat.

Paano ini nga panudlo nag-apektar sa mga tumuluo sini? Ang isa ka Budhista nga babayi nga nagapati sing hanuot sa Karma nagsiling: “Ginhunahuna ko nga wala sing rason agod mag-antos sa butang nga natawhan ko apang wala ako sing namang-an tuhoy sini. Dapat ko ini batunon subong akon kapalaran. Ang pagpangadi sing mga sutra kag ang pagtinguha sing lakas nga magkabuhi sing maayo wala maglubad sang akon mga problema. Nangin mainiton ako kag diskontento, palareklamo.” Ang Budhista nga panudlo nahanungod sa mga resulta sang malaut nga buhat nagbilin sa iya sang isa ka balatyagon sang pagkawalay pulos.

Ang Confucianismo, isa pa ka relihion sa Sidlangan, nagtudlo sing tuhay nga paagi sa pagdula sang tawhanon nga kalautan. Suno kay Hsün-tzu, isa sang tatlo ka dakung Confucianhon nga mga pilosopo, ang tawhanon nga kinaugali malaut kag nahuyog nga mangin makagod. Agod huptan ang sosyal nga kahim-ong sa tunga sang mga tawo nga may makasasala nga mga huyog, ginpadaku niya ang importansia sang li, nga nagakahulugan sang maayo nga pamatasan, pagtahod, kag kahim-ong sang mga butang. Si Meng-tzu, isa pa ka Confucianhon nga pilosopo, bisan nga nagpabutyag sing kabaliskaran nga pagtamod sa tawhanon nga panimuot, nagkilala sang pagluntad sang sosyal nga mga kalautan kag, nagasalig sa kinaugali sang mga tawo nga mangin maayo, nagsalig sa pag-uswag sang kaugalingon para sa solusyon. Sa bisan diin nga paagi, ang Confucianhon nga mga pilosopo nagtudlo sang importansia sang edukasyon kag paghanas agod maaway ang sala sa kalibutan. Bisan pa nga ang ila mga panudlo nagaugyon sa pagkakinahanglanon sang li, ang ila panghunahuna tuhoy sa sala kag kalautan indi gid maathag.—Ipaanggid ang Salmo 14:3; 51:5.

Nagakadula nga Panghunahuna Tuhoy sa Sala sa Katundan

Sa Katundan, ang mga pagtamod tuhoy sa sala kinabatasan na nga maathag, kag ang kalabanan nga mga tawo nag-ugyon nga ang sala nagaluntad kag dapat likawan. Apang, ang Nakatundan nga pagtamod sa sala nagabalhin. Ginasikway sang madamo ang tanan nga ihibalo tuhoy sa sala, nagatawag sang tingog sang konsiensia nga “guilt trip” (balatyagon nga nakasala), butang nga dapat likawan. Sang nagligad nga kapin sa 40 ka tuig, si Papa Pio XII nagpanalambiton: “Ang kasal-anan sining siglo amo ang pagkadula sang tanan nga pagkahibalo sa sala.” Suno sa isa ka surbey nga ginbalhag sa Katolikong balasahon nga Le Pèlerin, ang makakilibot nga 90 porsiento sang populasyon sang Pransya, diin ang kalabanan nga mga tawo nagapangangkon nga mga Romano Katoliko, wala na nagapati sa sala.

Sa pagkamatuod, sa Sidlangan kag sa Katundan, ang kalabanan nga mga tawo sa karon daw nagakabuhi sa masulhay nga pagkakontento nga wala ginasalot sang pagkahibalo sa sala. Apang, nagakahulugan bala ini nga ang sala wala nagaluntad? Mahimo bala naton ini mapasapayanan nga dimaano? Madula gid bala ang sala?