Ano nga Sahi sang mga Tawo ang Imo Ginakahamut-an?

“BRIDE WANTED. Maputi kag maniwang, gradwado ukon ayhan nagaeskwela pa pagkatapos sang hayskul ukon kolehiyo. Halin sa maayo nga pamilya nga may mga propiedad. Ginapakamaayo ang pareho sing caste.”

AMO sina ang mabasa sa tipiko nga pasayod sa kasal nga makita mo sa isa ka pamantalaan sa India. Ayhan makita mo man ini sa madamong iban pa nga bahin sang kalibutan. Sa India ang pahibalo masami ginahimo sang mga ginikanan sang nobyo. Ang mga sabat mahimo magalakip sang retrato sang isa ka babayi nga nagapanapot sing masili nga pula nga sari kag nagasuksok sing madamong bulawan nga alahas. Kon magpasugot ang pamilya sang lalaki, ginasugdan ang negosasyon sa kasal.

Kinaandan nga mga Talaksan sang Pagkahamuot

Sa India ang pagpangabay sing isa ka maputi nga nobya kinaandan katama. Bangod ini sa madugay na nga pagpati nga ang ginatawag nga mas manubo nga mga caste sang Hindu nga katilingban maitom sing pamanit. Sining karon, ang isa ka programa sa telebisyon sa India nagsugilanon tuhoy sa duha ka babayi, ang isa maputi kag ang isa maitom. Ang maputi nga babayi mapintas kag malain sing batasan; ang maitom nga babayi mabuot kag maluluy-on. Nagbaliskad ang ila kahimtangan bangod sang madyik, kag ang maputi nga babayi nangin maitom subong silot, samtang ang maitom nga babayi nangin maputi subong padya. Sing maathag ang leksion sa sugilanon amo nga bisan pa ang kaayo nagapangibabaw sa ulihi, ang maputi nga pamanit isa ka ginahandum nga padya.

Ina nga mga balatyagon sa rasa masami nga mas madalom sang sa mahimo ginahanduraw sang isa. Halimbawa, ang isa ka taga-Asia mahimo magaduaw sa isa ka pungsod sa Katundan kag magareklamo nga wala sia gintratar sing maayo bangod sang duag sang iya panit ukon sang iya pirot nga mga mata. Ginatublag sia sa sina nga mga buhat, kag nagabatyag nga ginaihig-ihig sia. Apang pagpauli niya sa iya tumandok nga pungsod, mahimo nga amo man ang pagtratar niya sa mga tawo nga lain sing etniko nga grupo. Bisan sa karon ang duag sang panit kag etniko nga ginhalinan may daku nga papel sa pagbulubanta sang madamo nga mga tawo sa pagkatakus sang iban nga tawo.

“Ang kuwarta nagasabat sang tanan nga butang,” sulat ni Hari Solomon sang dumaan nga mga panahon. (Manugwali 10:19) Matuod gid ina! Ang manggad nagaapektar man kon paano ginatamod ang mga tawo. Talagsa lang ginapangduhaduhaan ang ginhalinan sang manggad. Nagmanggaranon bala sia bangod sang paghimakas ukon mahalungon nga pagdumala ukon sang pagkadibunayag? Indi ina importante. Ang manggad, ginkuha man sa malain nga paagi ukon indi, nagadul-ong sa madamo nga tawo sa pag-uluinto sa isa nga may manggad agod matigayon ang iya kahamuot.

Ang mataas nga edukasyon ginapakataas man sa sining mapaindis-indison nga kalibutan. Sa gilayon nga mabun-ag ang bata, ang mga ginikanan ginalaygayan nga magsugod sa pagsupot sing daku nga kantidad para sa edukasyon. Sa tion nga mag-edad sia sing duha ukon tatlo ka tuig, ginapaligban nila ang pagpaeskwela sa iya sa nagakaigo nga nursery school ukon kindergarten subong nahauna nga tikang sa malawig nga paglakbay padulong sa isa ka titulo sa unibersidad. Ang iban nga mga tawo nagahunahuna nga ang kilala nga diploma nagalakip sang kinamatarong nga kahamut-an sia sang iban kag respetuhon.

Huo, ang duag sang panit, edukasyon, kuwarta, etniko nga ginhalinan​—⁠amo ini ang nangin mga talaksan diin ginahukman ukon, huo, ginahukman nga daan sang madamo nga tawo ang iban. Amo ini ang mga rason nga nagapat-od kon sin-o ang pakitaan nila sing kahamuot kag kon kay sin-o nila ini idingot. Kumusta ka? Sin-o ang imo ginakahamut-an? Ginakabig mo bala ang isa nga may kuwarta, maputi nga pamanit, ukon mataas nga edukasyon nga labi nga nagakabagay sang imo kahamuot kag respeto? Kon amo, dapat mo binagbinagon sing maayo ang sadsaran sang imo mga balatyagon.

Maayo Bala Ini nga mga Talaksan?

Ang libro nga Hindu World nagasiling: “Ang bisan sin-o sa mas manubo nga mga ­caste nga nakapatay sang brāhmin mahimo sakiton tubtob sa kamatayon kag ang iya propiedad kompiskahon, kag ang iya kalag pagasumpaon sing dayon. Ang brāhmin nga nakapatay kay bisan sin-o mahimo lamang pinahan kag indi gid masilutan sing kamatayon.” Bisan pa ang libro nagasaysay sang dumaan nga mga panahon, kumusta naman karon? Ang pag-ihig-ihig sa rasa kag ang tension sa komunikasyon nagtuga sang pag-ilig sang mga suba sang dugo bisan sa ika-20 nga siglo. Kag indi lamang ini limitado sa India. Ang kaugot kag kasingki nga nagapadayon bangod sang pagbinahinbahin sa rasa sa Bagatnan nga Aprika, pag-ihig-ihig sang rasa sa Estados Unidos, kag nasyonalistiko nga pag-ihig-ihig sa mga estado sang Baltic—ang listahan nagalaba pa—tanan ginatuga sang balatyagon sang duna nga pagkasuperyor. Sa pagkamatuod, ang pagpabor sa isa labaw sa iban bangod sang rasa ukon nasyonalidad wala magpatubas sing maayo, mahidaiton nga mga bunga.

Kumusta ang manggad? Sa walay duhaduha, madamo ang nagmanggaranon bangod sang bunayag kag lakas nga pagpangabudlay. Apang, daku nga manggad ang natipon sang sindikato nga mga kriminal, mga naga-black market, mga negosyante sing droga, mga manugbaligya sing ilegal nga mga armas, kag iban pa. Huo, ang iban sa ila nagadonar sa mga buhat sang kaluoy ukon mga organisasyon sa pagbulig sa mga imol. Apang, ang ila kriminal nga mga buhat nagdala sing dimaisip nga pag-antos kag kasubo sa ila mga biktima. Bisan ang magagmay nga mga opereytor, subong sadtong nagabaton sing hamham ukon bahin sa dibunayag nga mga buhat sa negosyo, nagtuga sing kapaslawan, halit, kag kamatayon kon ang ila mga produkto ukon mga serbisyo mapaslawan kag maguba. Sa pagkamatuod, ang pagpanag-iya mismo sing manggad indi sadsaran sang kon sin-o ang kahamut-an.

Kumusta, nian, ang edukasyon? Ang malaba bala nga listahan sang mga degree kag mga titulo nga nagasunod sa ngalan sang isa ka tawo nagagarantiya nga sia bunayag kag matarong? Nagakahulugan bala ina nga dapat sia tamdon nga may kahamuot? Matuod, ang edukasyon nagapasangkad sang panan-aw sang isa, kag madamo sang naggamit sang ila edukasyon sa pagbulig sa iban ang takus sang kadungganan kag katahuran. Apang ang maragtas puno sing mga halimbawa sang paghingalit kag pagpigos sang edukado nga klase sa masa. Kag binagbinaga ang nagakatabo karon sa kolehiyo ukon unibersidad. Ang mga kampus ginasalot sang mga programa sa abuso sa droga kag mga balatian nga ginapaliton paagi sa sekso, kag madamong estudyante ang nagaeskwela agod lamang makakuwarta kag makatigayon sing gahom kag kabantugan. Ang edukasyon lamang sang isa ka tawo indi gid masaligan nga sadsaran sang iya matuod nga pagkatawo.

Indi, ang duag sang panit, edukasyon, kuwarta, etniko nga ginhalinan, ukon iban pa kaanggid nga mga rason indi maayo nga sadsaran nga sa sini hukman ang pagkatakus sang iban nga tawo. Ang mga Cristiano indi dapat magmangin masako sa sining mga butang sa panikasog nga matigayon ang kahamuot sang iban. Ano, kon amo, ang dapat kabalak-an sang isa ka tawo? Anong mga talaksan ang dapat niya sundon?