50 Anyos sang napaslawan nga mga panikasog
“KAMI NGA MGA KATAWHAN SANG NASYONES UNIDAS DETERMINADO sa pagluwas sa masunod nga mga kaliwatan gikan sa halit sang inaway, nga duha ka beses sa aton kabuhi nagdala sing daku nga kalisod sa katawhan, kag sa pagpalig-on liwat sing pagtuo sa sadsaran tawhanon nga mga kinamatarong, sa dignidad kag kabilihanan sang tawo, sa alangay nga mga kinamatarong sang mga lalaki kag mga babayi kag sang mga pungsod daku man ukon magamay, . . .”—Preambulo sang karta sang Nasyones Unidas.
ANG Oktubre 24, 1995, amo ang ika-50 nga anibersaryo sang Nasyones Unidas. Ang 185 tanan ka katapo nga mga Estado nakasumpa sa orihinal nga mga prinsipio kag mga tulumuron sang organisasyon nga ginsambit sa amo nga karta: sa paghupot sing internasyonal nga paghidait kag kalig-unan; sa pagtapna sa mapintas nga mga buhat nga nagabutang sa peligro sa bug-os kalibutan nga paghidait; sa pagpalig-on sing mainabyanon nga kaangtanan sa tunga sang mga pungsod; sa pag-amlig sa sadsaran nga mga kahilwayan sang tanan nga tawo nga wala sing ginapasulabi nga rasa, sekso, hambal, ukon relihion; kag sa pagtigayon sing internasyonal nga pagbinuligay sa paglubad sa mga problema sa ekonomiya, sosyal, kag kultura.
Sa sulod sang 50 ka tuig ang Nasyones Unidas nga organisasyon nakahimo sing talalupangdon nga mga panikasog agod paluntaron ang paghidait kag kalig-unan. Ang matuod, mahimo nga natapna sini ang ikatlo nga inaway kalibutanon, kag wala na masulit ang daku nga pagpapas sa tawhanon nga kabuhi paagi sa paggamit sing mga bomba nuklear. Ang Nasyones Unidas nakahatag sa minilyon ka kabataan sing pagkaon kag bulong. Nakabulig ini sa pagpauswag sang kahimtangan sang panglawas sa madamo nga pungsod, nagaaman, upod sa iban pa nga butang, sing matinlo nga ilimnon nga tubig kag imunisasyon batok sa makatalagam nga mga balatian. Minilyon ka mga refugee ang nakabaton sing maalwan nga bulig.
Sa pagkilala sa mga nahimuan sini, ang Nasyones Unidas nga organisasyon lima ka beses nga ginhatagan sing Nobel nga Premyo Para sa Paghidait. Apang, ang masubo nga katunayan amo nga wala gihapon kita nagakabuhi sa isa ka kalibutan nga wala sing inaway.
Paghidait kag Kalig-unan—Wala Malab-ot nga mga Tulumuron
Pagkatapos sang 50 ka tuig nga mga panikasog, ang paghidait kag kalig-unan wala gihapon malab-ot nga mga tulumuron. Sa isa ka pamulongpulong sining karon lang sa Pangkabilugan nga Asambleya sang Nasyones Unidas, ginpabutyag sang presidente sang Estados Unidos ang iya kapaslawan paagi sa pagsiling nga “ining siglo nga puno gid sing paglaum kag kahigayunan kag hinimuan nangin isa man ka dag-on sang daku nga kalaglagan kag kalugaw-an.”
Sa paghingapos sang 1994, ang The New York Times nagsiling: “Mga 150 ka inaway ukon mga kinagamo ang nagakatabo diin linibo ka tawo ang nagakapatay—mas madamo ang sibilyan sangsa mga soldado suno sa kalabanan nga mga pag-isip—kag ginatos ka libo ang nangin mga refugee.” Ang Department of Public Information sang Nasyones Unidas nagreport nga kutob sang 1945 kapin sa 20 milyones ka tawo ang napatay subong resulta sang armado nga mga inaway. Ang embahador sang Estados Unidos sa Nasyones Unidas, si Madeleine Albright, nagsiling nga “sa madamo nga paagi ang mga inaway karon sa mga rehiyon kapin kapintas.” Ang paglapas sa tawhanon nga mga kinamatarong kag ang pagpasulabi sa rasa makita sa pamantalaan sa adlaw-adlaw. Madamong pungsod ang daw nagapakabal sa isa kag isa sa baylo nga makig-abyan sa isa kag isa.
Si Sir David Hannay, embahador sang Britanya sa Nasyones Unidas, nagbaton nga “ang Nasyones Unidas tubtob sang katuigan 1980, halos napaslawan.” Ang sekretaryo-heneral sang Nasyones Unidas nga si Boutros Boutros-Ghali, nagapanganduhoy nga may yara nagatubo nga indi paghangpanay kag pagkataka sa tunga sang katapo nga mga Estado kon tuhoy sa mga hilikuton sa paghupot sing paghidait. Naghinakop sia nga para sa madamong katapo, “ang Nasyones Unidas indi amo ang pangunang prioridad.”
Ang Impluwensia sang Media
Walay sapayan nga malig-on kon tulukon ang Nasyones Unidas, ang mga panikasog sini masami nga ginaupangan sang politika kag sang media. Wala sing gahom ang Nasyones Unidas kon indi ini pagsakdagon sang iya mga katapo. Apang kon wala sing kahamuot sang publiko, madamo sang katapo sang Nasyones Unidas ang indi magasakdag sa sini. Halimbawa, suno sa The Wall Street Journal, ang “talalupangdon nga mga kapaslawan sa Somalia kag Bosnia nagpapati sa madamong Amerikano nga ang organisasyon indi lamang wala sing pulos, kundi sa pagkamatuod makatalagam.” Ini nga panimuot sang publiko, nagpahulag man sa pila ka Amerikanong mga politiko sa pagpanugda nga buhinan ang pinansial nga sakdag sang Estados Unidos sa Nasyones Unidas.
Ang mga organisasyon sang balita wala nagapangalag-ag tuhoy sa pagmulay sing tuman sa Nasyones Unidas. Ang mga tinaga kaangay sang “bug-os nga walay ikasarang,” “mabundol,” “disangkol,” kag “inutil” walay pugong-pugong nga ginagamit kon nagalaragway sa madamo nga bahin sang pagpanghikot sang Nasyones Unidas. Ang The Washington Post National Weekly Edition nagsiling sining karon lang nga ang “Nasyones Unidas nagapabilin subong isa ka mabundol-maghulag nga burokrasya nga nagahimakas sa pagpasibu sa tunay nga kalibutan.”
Ang isa pa ka pamantalaan nagkutlo kay Sekretaryo-Heneral Boutros Boutros-Ghali nga nagapabutyag sang iya kabang-awan tuhoy sa pagpamatay sa Rwanda. Sia nagsiling: “Kapaslawan ini indi lamang para sa Nasyones Unidas; kapaslawan ini para sa internasyonal nga komunidad. Kag kita tanan balasulon sa sining kapaslawan.” Ang isa ka popular nga programa sa balita sa telebisyon sang 1993 nagsiling nga ang Nasyones Unidas “napaslawan sa pagtapna sang pinakadaku nga peligro sa paghidait—ang paglapnag sang nuklear nga mga hinganiban.” Ang programa sa telebisyon naghambal tuhoy sa Nasyones Unidas nga “sa sulod sang mga dekada puro hambal lamang.”
Ining lapnag nga pagbatyag sing kapaslawan nagapabalaka sa hunahuna sang mga opisyales sang Nasyones Unidas kag nagadugang sa ila kabang-awan. Apang, walay sapayan sang mga kabang-awan, sa ika-50 nga anibersaryo sang Nasyones Unidas, madamo ang daw may bag-o nga pagkapositibo kag nagalaum sa isa ka bag-o nga panugod. Bisan nga ginakilala ang mga kakulangan sang Nasyones Unidas, ginpalanog ni Embahador Albright ang balatyagon sang madamo sang sia magsiling: “Dapat naton untatan ang paghambal tuhoy sa aton nagligad nga hinimuan, kag kinahanglan naton hambalan kon ano ang aton himuon sa palaabuton.”
Huo, diin nagapadulong ang kalibutan? Matigayon gid bala ang isa ka kalibutan nga wala sing inaway? Kon amo, ano ang papel nga pagatungdan sang Nasyones Unidas sa sini? Dugang pa, kon mahinadlukon ikaw sa Dios, dapat nga ipamangkot mo, ‘Ano ang papel nga pagatungdan sang Dios sa sini?’
[Kahon sa pahina 4]
NAPASLAWAN NGA MGA PANIKASOG
Ang paghidait kag kalig-unan indi mahimo magluntad tubtob nga may inaway, kaimulon, krimen, kag kagarukan. Ang Nasyones Unidas sining karon lang nagpaguwa sing masunod nga mga estadistika.
Mga Inaway: “Sa 82 ka armado nga mga inaway sa ulot sang 1989 kag 1992, 79 ang inaway sibil, madamo sa sini ang sa tunga sang nagakontrahanay nga mga tribo; 90 porsiento sang napatay kag nasamaran mga sibilyan.”—United Nations Department of Public Information (UNDPI)
Mga Hinganiban: “Ang ICRC [International Committee of the Red Cross] nagabulubanta nga kapin sa 95 ka manugprodukto sa 48 ka pungsod ang nagapatubas kada tuig sing mga 5 tubtob 10 ka milyon ka nalubong nga mga bomba batok sa militar.”—United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR)
“Sa Aprika mga 30 milyones ka nalubong nga mga bomba ang nalapta sa 18 ka pungsod.”—UNHCR
Kaimulon: “Sa bug-os nga kalibutan, isa sa tagsa lima ka tawo—kapin sa isa ka bilyon tanan—ang imol, kag ginabulubanta nga 13 milyones tubtob 18 milyones ang nagakapatay kada tuig bangod sang kaimulon.”—UNDPI
Krimen: “Ang ginreport nga krimen nagdugang sa bug-os kalibutan nga promedyo nga 5 porsiento kada tuig kutob sang katuigan 1980; sa Estados Unidos lamang, 35 milyones ka krimen ang ginahimo kada tuig.”—UNDPI
Kagarukan: “Ang kagarukan sa publiko nangin kinaandan. Sa pila ka pungsod ang pinansial nga mga pagpangdaya ginbulubanta nga nagabili sing katumbas sa 10 porsiento sang tuigan nga kita sa lokal nga mga produkto sang pungsod.”—UNDPI