Ang Pagyaub Bala Pareho sa Pagsimba?
ANG pagyaub amo ang buhat sa pagduko, pagluhod, paghapa, ukon paghimo sing iban pa nga hagyon nga nagapakita sing pagpasakop; ukon sing simple ang paghatag sing pagtahod. Ginabadbad sini sing nagakaigo ang Hebreong hish·ta·chawahʹ kag ang Griegong pro·sky·neʹo sa madamo nga halimbawa.
Ang hish·ta·chawahʹ nagakahulugan sing “pagduko.” (Genesis 18:2) Ina nga pagduko mahimo nga himuon subong isa ka buhat sang pagtahod ukon pagtaha sa isa pa ka tawo, subong sang isa ka hari (1 Samuel 24:8; 2 Samuel 24:20; Salmo 45:11), mataas nga saserdote (1 Samuel 2:36); manalagna (2 Hari 2:15); ukon isa pa ka tawo nga may awtoridad (Genesis 37:9, 10; 42:6; Rut 2:8-10), sa tigulang nga himata (Genesis 33:1-6; 48:11, 12; Exodo 18:7; 1 Hari 2:19), ukon bisan sa mga estranghero subong isa ka ekspresyon sang pagtahod (Genesis 19:1, 2).
Gikan sa mga halimbawa sa ibabaw maathag nga ining Hebreong termino sini wala sing relihioso nga kahulugan ukon nagakahulugan sing pagsimba. Apang, sa madamo nga halimbawa gingamit ini may kaangtanan sa pagsimba, ayhan sa matuod nga Dios (Exodo 24:1; Salmo 95:6; Isaias 27:13; 66:23) ukon sa butig nga mga dios. (Deuteronomio 4:19; 8:19; 11:16) Ang mga tawo mahimo magduko sa pagpangamuyo sa Dios (Exodo 34:8; Job 1:20, 21) kag masunson nga nagahapa kon makabaton sing pila ka pagbugna halin sa Dios ukon sing pila ka pagpakita ukon pamatuod sang iya kahamuot, busa nagapakita sang ila pagpasalamat, pagtahod, kag mapainubuson nga pagpasakop sa iya kabubut-on.—Genesis 24:23-26, 50-52; Exodo 4:31; 12:27, 28; 2 Cronica 7:3; 20:14-19; ipaanggid ang 1 Corinto 14:25; Bugna 19:1-4.
Ang pagduko sa mga tawo subong isa ka buhat sang pagtahod ginpahanugutan, apang ang pagduko kay bisan sin-o luwas kay Jehova subong isa ka diosdios gindumili sang Dios. (Exodo 23:24; 34:14) Sing kaanggid, ang masinimbahon nga pagduko sa relihiosong mga imahen ukon sa bisan anong tinuga gindumili gid. (Exodo 20:4, 5; Levitico 26:1; Deuteronomio 4:15-19; Isaias 2:8, 9, 20, 21) Busa, sa Hebreong Kasulatan, kon ang pila sang mga alagad ni Jehova naghapa sa atubangan sang mga anghel, ginhimo lamang nila ini sa pagpakita nga ginakilala nila sila nga mga tiglawas sang Dios, wala nagayaub sa ila subong mga diosdios.—Josue 5:13-15; Genesis 18:1-3.
Ang Pagyaub sa Cristianong Griegong Kasulatan
Ang Griegong pro·sky·neʹo halos pareho sa Hebreong hish·ta·chawahʹ tuhoy sa pagpaalinton sing panghunahuna sang pagyaub sa mga tinuga kag pagsimba sa Dios ukon sa isa ka diosdios. Ang paagi sang pagpabutyag sing pagyaub mahimo nga indi lutaw katama sa pro·sky·neʹo subong sang sa hish·ta·chawahʹ, diin ang Hebreong termino maathag nga nagapaalinton sing paghunahuna sang paghapa ukon pagduko. Ginkuha sang mga eskolar ang Hebreong termino gikan sa berbo nga ky·neʹo, “halok.” Ang paggamit sang tinaga sa Cristianong Griegong Kasulatan (subong man sa Griegong Septuagint nga badbad sang Hebreong Kasulatan) nagapakita nga ang mga tawo nga sa ila mga buhat gin-aplikar ang termino naghapa ukon nagduko.—Mateo 2:11; 18:26; 28:9.
Tuhoy sa Hebreong termino, ang konteksto dapat binagbinagon agod mahibaluan kon bala ang pro·sky·neʹo nagapatuhoy sa pagyaub lamang sa porma sang tudok nga pagtahod ukon sa pagyaub sa porma sang relihioso nga pagsimba. Kon direkta nga ginapatuhoy sa Dios (Juan 4:20-24; 1 Corinto 14:25; Bugna 4:10) ukon sa butig nga mga dios kag sa ila mga idolo (Binuhatan 7:43; Bugna 9:20), maathag nga ang pagyaub nagalabaw sa sinang ginahimo sing kalahamut-an ukon sing kinabatasan sa mga tawo kag nagasulod sa patag sang pagsimba. Gani, man, kon ang ginapatuhuyan sang pagsimba wala ginahinambitan, ang pagpatuhoy sini sa Dios halangpunon. (Juan 12:20; Binuhatan 8:27; 24:11; Hebreo 11:21; Bugna 11:1) Sa pihak nga bahin, ang mga buhat sadtong yara sa “sinagoga ni Satanas” nga ‘pakarion kag payaubon’ sa tiilan sang mga Cristiano maathag nga indi pagsimba.—Bugna 3:9.
Ang pagyaub sa isa ka tawhanon nga hari makita sa ilustrasyon ni Jesus sa Mateo 18:26. Maathag nga amo ini ang sahi sang pagyaub nga ginhatag sang mga astrologo sa bata nga si Jesus, “ang natawo nga hari sa mga Judiyo,” nga kuno interesado si Herodes nga ipakita, kag nga may pag-uliga nga ginhimo sang mga soldado kay Jesus antes sia ginlansang. Maathag nga wala nila gintamod si Jesus subong Dios ukon subong isa ka diosdios. (Mateo 2:2, 8; Marcos 15:19) Walay sapayan nga ginagamit sang iban nga mga manugbadbad ang tinaga nga “pagsimba” sa kalabanan nga mga hitabo nga sa diin ginalaragway sang pro·sky·neʹo ang buhat sang mga tawo ayon kay Jesus, ang ebidensia wala nagapahanugot sang pagpatpat sing tuman sang isa sa sining badbad. Sa baylo, ang mga sirkunstansia nga nagpukaw sing pagyaub halos nagaanggid sa sadtong nagdul-ong sa pagyaub sa mas nauna nga mga manalagna kag mga hari. (Ipaanggid ang Mateo 8:2; 9:18; 15:25; 20:20 sa 1 Samuel 25:23, 24; 2 Samuel 14:4-7; 1 Hari 1:16; 2 Hari 4:36, 37.) Ang mga ekspresyon mismo sadtong nadalahig masunson nagapakita nga, walay sapayan nga maathag nila nga ginakilala si Jesus subong tiglawas sang Dios, nagahatag sila sing pagyaub sa iya, indi subong Dios ukon isa ka diosdios, kundi subong “Anak sang Dios,” ang gintagna nga “Anak sang tawo,” ang Mesias nga may balaan nga awtoridad. Sa madamo nga okasyon ang ila pagyaub pagpakita sing pasalamat sa balaan nga pagbugna ukon pamatuod sang kahamuot kaangay sadtong ginpabutyag sa mas nauna nga mga panahon.—Mateo 14:32, 33; 28:5-10, 16-18; Lucas 24:50-52; Juan 9:35, 38.
Walay sapayan nga ginbaton sang mas nauna nga mga manalagna kag subong man sang mga anghel ang pagyaub, ginpunggan ni Pedro si Cornelio nga himuon ini sa iya, kag ang anghel ukon mga anghel sa palanan-awon ni Juan makaduha nga nagpugong kay Juan nga himuon ini, nagatawag sang iya kaugalingon subong “masigkaulipon” kag naghinakop paagi sa laygay nga ‘simbahon ang Dios [toi Theʹoi’ pro·skyʹne·son].’ (Binuhatan 10:25, 26; Bugna 19:10; 22:8, 9) Sing maathag ang pagkari ni Cristo nagdala sing bag-ong mga kaangtanan nga nagaapektar sa mga talaksan sang paggawi sa iban pa nga mga alagad sang Dios. Gintudluan niya ang iya mga disipulo nga “isa lamang ang inyo manunudlo, kag kamo tanan mag-ulutod . . . isa lamang ang inyo Lider, ang Cristo” (Mateo 23:8-12), kay sa iya natuman ang matagnaon nga mga personalidad kag mga tipo, subong sang ginsiling sang anghel kay Juan nga “ang pagpanaksi tuhoy kay Jesus amo ang nagainspirar sang pagpanagna.” (Bugna 19:10) Si Jesus amo ang Ginuo ni David, ang daku pa kay Solomon, ang manalagna nga daku pa kay Moises. (Lucas 20:41-43; Mateo 12:42; Binuhatan 3:19-24) Ang pagyaub nga ginhimo sa sadtong mga lalaki naglaragway sing una sang nagakabagay kay Jesus. Busa makatarunganon nga nagdumili si Pedro nga magyaub si Cornelio sa iya.
Pagyaub sa Ginhimaya nga si Jesucristo
Sa pihak nga bahin, si Cristo Jesus ginpakataas sang iya Amay sa isa ka posisyon nga ikaduha lamang sa Dios, agod “nga sa ngalan ni Jesus ang tagsa ka tuhod magpilo sa langit kag sa duta kag sa idalom sang duta, kag ang tagsa ka dila magtu-ad nga si Jesucristo Ginuo sa himaya sang Dios nga Amay.” (Filipos 2:9-11; ipaanggid ang Daniel 7:13, 14, 27.) Ginapakita man sang Hebreo 1:6 nga bisan ang mga anghel nagyaub sa ginbanhaw nga si Jesucristo. Madamo nga badbad sini nga teksto ang nagbadbad diri sang pro·sky·neʹo subong “pagsimba,” samtang ginbadbad ini sang iban sa mga ekspresyon subong sang “pagduko sa atubangan” (The Complete Bible—An American Translation; The Holy Bible (Revised Edition of 1887) Robert Young) kag ‘pagyaub’ (New English Bible). Bisan ano man nga Ingles nga termino ang ginagamit, ang orihinal nga Griego nagapabilin nga amo gihapon kag ang paghangop sa kon ano ang ginhatag sang mga anghel kay Cristo dapat nahisanto sa iban nga bahin sang Kasulatan. Si Jesus mismo madagmit nga nagsiling kay Satanas nga “magsimba [porma sang pro·sky·neʹo] ka kay Jehova nga imo Dios, kag sa iya lamang mag-alagad ka.” (Mateo 4:8-10; Lucas 4:7, 8) Sing kaanggid, ang (mga) anghel nagsugo kay Juan nga ‘simbahon ang Dios’ (Bugna 19:10; 22:9), kag ining sugo ginhatag pagkatapos sang pagbanhaw kag pagbayaw kay Jesus, nagapakita nga wala magbalhin ang mga kahimtangan may kaangtanan sini. Matuod, ang Salmo 97, nga sa sini maathag nga ginbalikwat sang apostol sa Hebreo 1:6, nagapatuhoy kay Jehova nga Dios subong ang ‘gindukuan,’ kag sa gihapon ining teksto naaplikar kay Cristo Jesus. (Salmo 97:1, 7) Apang, ginpakita sang nagligad sang apostol nga ang ginbanhaw nga si Cristo amo ang “banaag sang himaya [sang Dios] kag eksakto nga representasyon sang iya mismo kaugalingon.” (Hebreo 1:1-3) Hanti, kon ang ginhangop naton subong “pagsimba” ginpatuhoy sang mga anghel sa Anak, sa katunayan ginpatuhoy ini paagi sa iya kay Jehova nga Dios, ang Soberano nga Gumalahom, “ang Isa nga naghimo sang langit kag sang duta kag sang dagat kag sang tuburan sang tubig.” (Bugna 14:7; 4:10, 11; 7:11, 12; 11:16, 17; ipaanggid ang 1 Cronica 29:20; Bugna 5:13, 14; 21:22.) Sa pihak nga bahin, ang mga badbad ‘magduko sa atubangan’ kag ‘magyaub’ (sa baylo sang “magsimba”) wala gid nagahisanto sa orihinal nga hambal, ayhan sa Hebreo sang Salmo 97:7 ukon sa Griego sang Hebreo 1:6, kay ina nga mga badbad nagapaalinton sang sadsaran nga kahulugan sang hish·ta·chawahʹ kag pro·sky·neʹo.