Praktikal nga mga Leksion Gikan sa Ginsaad nga Duta

ANG Ginsaad nga Duta suno sa rekord sang Biblia pinasahi gid. Sa sining diutay kaayo nga lugar, makita naton ang nanuhaytuhay geograpikong mga talan-awon. Sa aminhan, yara ang nakulapan sang yelo nga kabukiran; sa bagatnan, ang mainit nga mga rehiyon. May yara mapatubason nga mga kapatagan, nabaw-ing nga mga kamingawan, kag bulubakulod nga mga duog para sa mga kakahuyan kag para sa nagahalab nga mga panong.

Ang pagkananuhaytuhay sa kataason, klima, kag duta nagatugot nga makapanubo ang lainlain nga mga kahoy, mga palongpong, kag iban pa nga mga tanom​—⁠lakip na ang pila nga nagadagaya sa matugnaw alpino nga mga rehiyon, ang iban nga nagapanubo sa mainit nga desyerto, kag ang iban pa nga nagabugana sa balasbalason nga kapatagan ukon sa batuhon nga mataas nga patag. Isa ka botanista ang nagabulubanta nga mga 2,600 ka bariedad sang tanom ang makita diri! Nakita sang nahaunang mga Israelinhon nga naglagulad sa duta ang gilayon nga ebidensia sang pagkamatinin-aron sini. Nagdala sila pauli halin sa isa ka nalupyakan sing isa ka pinungpong sang ubas nga tuman gid ka daku amo nga ginyayungan ini sang duha ka tawo sa isa ka yayungan! Ang nalupyakan nagakaigo nga gintawag nga Escol, nga nagakahulugan sing “Pinungpong [sang mga Ubas].”⁠a​—⁠Numeros 13:​21-24.

Apang tan-awon naton karon sing maayo ang pila sang geograpikong mga talan-awon sining pinasahi nga duta, ilabi na ang nabagatnan nga bahin.

Ang Shephelah

Ang nakatundan nga baybayon sang Ginsaad nga Duta amo ang higad-baybay sini sa Dagat Mediteraneo. Mga 40 kilometros sang nasulod nga bahin sang duta amo ang Shephelah. Ang tinaga nga “Shephelah” nagakahulugan sing “Kapatagan,” apang ang matuod isa ini ka bulubakulod nga lugar kag matawag lamang nga patag kon ipaanggid sa kabukiran sang Juda sa sidlangan.

Tan-awa ang kaupod nga mapa kag talupangda ang kaangtanan sang Shephelah sa palibot sini nga mga teritoryo. Sa sidlangan amo ang kabukiran sang Juda; sa katundan, ang higad-baybay nga kapatagan sang Filistia. Sa amo, ang Shephelah isa ka neutral nga lugar, isa ka talutog nga sang panahon sang Biblia nagahamulag sang katawhan sang Dios gikan sa ila dumaan nga mga kaaway. Ang hangaway nga nagasalakay gikan sa katundan dapat anay mag-agi sa Shephelah antes ini makalab-ot sa Jerusalem, ang kabisera nga siudad sang Israel.

May subong sini nga natabo sadtong ikasiam nga siglo B.⁠C.⁠E. Si Hari Hazael sang Siria, panaysayon sang Biblia, “nagtaklad kag nagpakig-away batok sa Gat [ayhan sa dulunan sang Shephelah] kag gin-agaw ini, nga pagkatapos sini ginpahamtang ni Hazael ang iya nawong sa pagtaklad batok sa Jerusalem.” Napunggan ni Hari Joas si Hazael, naghamham sa iya sing nanuhaytuhay nga mga bahandi halin sa templo kag palasyo. Walay sapayan, ining rekord nagailustrar nga ang Shephelah importante gid katama sa kalig-unan sang Jerusalem.​—⁠2 Hari 12:​17, 18.

Makatuon kita sing praktikal nga leksion gikan sa sini. Luyag ni Hazael nga agawon ang Jerusalem, apang dapat sia anay mag-agi sa Shephelah. Sa kaanggid, si Satanas nga Yawa “nagapangita sing tulukbon” sa mga alagad sang Dios, apang sa masami dapat sia anay mag-agi sa malig-on nga neutral nga lugar​—⁠ang ila pagsunod sa mga prinsipio sang Biblia, subong sang may kaangtanan sa malain nga mga kaupdanan kag materyalismo. (1 Pedro 5:​8; 1 Corinto 15:​53; 1 Timoteo 6:10) Ang pagkompromiso sa mga prinsipio sang Biblia amo sa masami ang nahaunang tikang padulong sa paghimo sing malubha nga mga sala. Gani hupti inang neutral nga lugar nga malig-on. Sunda ang mga prinsipio sang Biblia sa karon, kag indi mo gid malapas ang mga kasuguan sang Dios sa buwas.

Ang Bulubakulod nga Duog sang Juda

Sa suludlon pa nga bahin sang duta halin sa Shephelah amo ang bulubakulod nga duog sang Juda. Isa ini ka bulubukid nga lugar nga nagapatubas sing maayo nga uyas, lana sang alibo, kag alak. Bangod mataas ini, ang Juda isa man ka labing maayo nga dalangpan. Sa amo, si Hari Jotam nagpatindog sing “mga kastilyo kag mga torre” didto. Sa mga panahon sang kagamo, ang mga tawo nagadangop didto.​—⁠2 Cronica 27:⁠4.

Ang Jerusalem, nga gintawag man nga Sion, isa ka bantog nga bahin sang bulubakulod nga duog sang Juda. Ang Jerusalem daw malig-on kay ginapalibutan ini sa tatlo ka bahin sing pulupil-ason nga mga nalupyakan, kag ang aminhan nga bahin, suno sa nahaunang-siglo nga istoryador nga si Jose­phus, gin-amligan sang tatlo ka alagisod nga pader. Apang indi lamang mga pader kag mga armas ang kinahanglan sang isa ka dalangpan agod mahuptan ang kalig-unan sini. Kinahanglan man sini ang tubig. Kinahanglanon ini sa tion sang pagsalakay, kay kon wala sing tubig, ang nakibon nga mga banwahanon mapilitan gilayon sa pag-ampo.

Ang Jerusalem nagakuha sing suplay sang tubig gikan sa Ponong sang Siloe. Apang, sang ikawalo nga siglo B.⁠C.⁠E., sa pagpaabot sang pagsalakay sang mga Asiriahanon, si Hari Ezequias nagpatindog sing naguwa nga pader agod amligan ang Ponong sang Siloe, ginkudalan ini sa sulod sang siudad. Gintampukan man niya ang mga tuburan sa guwa sang siudad, agod mabudlayan nga makakita sing tubig ang nagasalakay nga mga Asiriahanon. (2 Cronica 32:​2-5; Isaias 22:​11) Indi lamang ina ang ginhimo ni Ezequias. Nakakita si Ezequias sing paagi nga mapalikaw ang dugang pa nga suplay sang tubig pasulod mismo sa Jerusalem!

Sa ginatawag nga isa sang pinakabantog nga hinimuan sa pag-enhinyero sadtong dumaan nga panahon, si Ezequias nagkutkot sing isa ka tanel halin sa tuburan sang Gihon pakadto sa Ponong sang Siloe.⁠b Mga 6 ka pie sing kataason, ining tanel nagalaba sing 533 metros. Handurawa lamang ini​—⁠isa ka tanel nga halos tunga sa kilometro ang kalabaon, nga ginguhab sa bato! Karon, mga 2,700 ka tuig sang ulihi, ang mga nagaduaw sa Jerusalem mahimo makaubog sa sining obra-maestra nga pag-enhinyero, ginatawag sing kinaandan subong ang tanel ni Ezequias.​—⁠2 Hari 20:​20; 2 Cronica 32:⁠30.

Ang mga panikasog ni Ezequias nga amligan kag dugangan ang suplay nga tubig sang Jerusalem nagatudlo sa aton sang isa ka praktikal nga leksion. Si Jehova amo ang “tuburan sang tubig nga buhi.” (Jeremias 2:13) Ang iya mga panghunahuna, nga nalakip sa Biblia, nagasakdag sing kabuhi. Amo ina kon ngaa ang personal nga pagtuon sa Biblia kinahanglanon. Apang ang kahigayunan sa pagtuon, kag ang nagaresulta nga ihibalo, indi lamang basta nga magailig sa imo. Ayhan dapat ka ‘magkutkot sing mga tanel,’ sa imo masako nga rutina sa adlaw-adlaw, agod mahimo ini. (Hulubaton 2:​1-5; Efeso 5:​15, 16) Sa tion nga masugdan mo na, sunda ang imo iskedyul, nga ginahatagan sing daku nga prioridad ang imo personal nga pagtuon. Maghalong nga wala mo ginatugutan ang bisan sin-o ukon ang bisan ano nga magakuha sa imo sining hamili nga suplay sang tubig.​—⁠Filipos 1:​9, 10.

Ang mga Kamingawan

Sa sidlangan sang kabukiran sang Juda amo ang Kamingawan sang Juda, nga ginatawag man nga Jeshimon, nga nagakahulugan sing “Desyerto.” (1 Samuel 23:​19, foot­note) Sa Salt Sea, ining kigang nga rehiyon may batuhon nga mga pil-as kag batsihon nga mga pangpang. Nagadulhugon sing mga 1,200 metros sa sulod lamang sang 24 kilometros, ang Kamingawan sang Juda naamligan batok sa maulanon nga mga hangin halin sa katundan, kag sa amo nagabaton lamang sing limitado nga kadamuon sang ulan. Walay duhaduha nga amo ini ang kamingawan nga sa sini ginabuhian ang kanding para kay Azazel sa tuigan nga Adlaw sang Katumbasan. Diri man nalagyo si David gikan kay Saul. Diri nagpuasa si Jesus sa sulod sang 40 ka adlaw kag pagkatapos sadto ginsulay sang Yawa.​—⁠Levitico 16:​21, 22; Salmo 63, superskripsion; Mateo 4:​1-11.

Mga 160 kilometros bagatnan-katundan sang Kamingawan sang Juda amo ang Kamingawan sang Paran. Diri nahamtang ang madamo nga kampo sang Israel sadtong 40 ka tuig nga pagpanglakatan nila halin sa Egipto pakadto sa Ginsaad nga Duta. (Numeros 33:​1-49) Nagsulat si Moises tuhoy sa “daku kag makakulugmat nga kamingawan, diin may mga man-ug nga dalitan kag mga iwiiwi kag duta nga kigas nga walay tubig.” (Deuteronomio 8:15) Makatilingala gid nga nakalampuwas ang minilyon ka Israelinhon! Apang, ginsakdag sila ni Jehova.

Kabay nga isa ini ka pahanumdom nga si Jehova makasakdag man sa aton, bisan sa sining kigas sa espirituwal nga kalibutan. Huo, nagalakat man kita sa tunga sang mga man-ug kag mga iwiiwi, walay sapayan nga ayhan indi literal. Ayhan dapat kita makig-angot sa mga tawo nga wala nagakatahap sa pagbungat sang makahililo nga mga hambal nga madali makaimpluwensia sang aton panghunahuna. (Efeso 5:​3, 4; 1 Timoteo 6:20) Ang mga nagapanikasog sa pag-alagad sa Dios walay sapayan sining mga sablag dapat hatagan sing komendasyon. Ang ila katutom mabakod nga nagapamatuod nga si Jehova tunay nga nagasakdag sa ila.

Ang mga Bungyod sang Carmelo

Ang ngalan nga Carmelo nagakahulugan sing “Talamnan sang mga Hamungang-Kahoy.” Ining mauyahon nga rehiyon sa aminhan, nga mga 50 kilometros ang kalabaon, dagaya sing mga ulubasan, mga kahoy nga olibo, kag mga hamungang-kahoy. Ang pukatod sining mga bungyod di-malimutan sa kagayon kag katahom sini. Ang Isaias 35:2 nagahinambit tuhoy sa “pagkahalangdon sang Carmelo” subong simbulo sang mabungahon nga himaya sang napasag-uli nga duta sang Israel.

Madamo ang talalupangdon nga mga hitabo sa Carmelo. Diri sini nga ginhangkat ni Elias ang mga manalagna ni Baal kag nga “ang kalayo ni Jehova nahulog” bilang pamatuod sang Iya pagkasuperyor. Subong man, sa putukputukan man sang Carmelo nga gintawag ni Elias ang igtalupangod sa diutay nga gal-um nga nangin mabunok nga ulan, busa milagruso nga nagtapos sang tigpalamangag sa Israel. (1 Hari 18:​17-46) Ang nagbulos kay Elias, nga si Eliseo, didto sa Bukid nga Carmelo sang ang babayi sang Sunem nangayo sing bulig para sa iya napatay nga anak, nga ginbanhaw pagkatapos sadto ni Eliseo.​—⁠2 Hari 4:​8, 20, 25-37.

Ang mga banglid sang Carmelo may mga hamungang-kahoy, mga kahoy nga olibo, kag mga ulubasan sa gihapon. Kon tigpamulak, ang matahom nga kabulakan nagabanig sa sining mga banglid. “Ang imo ulo sa imo kaangay sang Carmelo,” siling ni Solomon sa Shulamita nga babayi, ayhan nagapatungod sa katahom sang iya buhok ukon sa matahom nga korte sang iya ulo halin sa iya liog.​—⁠Ambahanon ni Solomon 7:⁠5.

Ang pagkahalangdon nga amo ang kinaiya sang mga bungyod sang Carmelo nagapahanumdom sa aton sang espirituwal nga katahom nga ginhatag ni Jehova sa iya modernong-adlaw nga organisasyon sang mga sumilimba. (Isaias 35:​1, 2) Ang mga Saksi ni Jehova tunay nga nagapuyo sa isa ka espirituwal nga paraiso, kag nagaugyon sila sa balatyagon ni Hari David, nga nagsulat: “Ang mga latid nahulog sa akon sa mga duog nga mahamungayaon. Tunay, ang akon kaugalingon nga pagkabutang kalahamut-an sa akon.”​—⁠Salmo 16:⁠6.

Huo, ang espirituwal nga pungsod sang Dios karon nagaatubang sing mabudlay nga mga hangkat, kaangay sang gin-atubang sang dumaan nga mga Israelinhon bangod sang dalayon nga pagpamatok sang mga kaaway sang Dios. Apang, ang matuod nga mga Cristiano pirme gid alisto sa mga pagpakamaayo nga ginaaman ni Jehova​—⁠lakip na ang dalayon nagauswag nga kapawa sang kamatuoran sang Biblia, ang bug-os kalibutan nga paghiliutod, kag ang kahigayunan nga maagom ang kabuhi nga walay katapusan sa paraiso nga duta.​—⁠Hulubaton 4:​18; Juan 3:​16; 13:⁠35.

“Kaangay sang Katamnan ni Jehova”

Ang dumaan nga Ginsaad nga Duta matahom tan-awon. Ginlaragway ini subong nga “nagailig sing gatas kag dugos.” (Genesis 13:​10; Exodo 3:8) Gintawag ini ni Moises nga “maayong duta, duta sang kasapaan sang tubig, sang mga tuburan kag sang mga nagapuswit nga tubig nga nagailig sa mga nalupyakan kag sa kabakuluran, duta sang trigo kag sebada kag mga ubas kag mga higuera kag mga granada, duta sang mga olibo kag dugos, duta nga sa iya magakaon ka sing kalan-on nga walay kaiwaton, indi ka pagkulangon sing bisan ano sa iya, duta nga ang iya mga bato salsalon kag sa iya kabakuluran magakutkot ka sing tumbaga.”​—⁠Deuteronomio 8:​7-9.

Kon makaaman si Jehova sining dagaya, matahom nga duta sa iya dumaan nga katawhan, pat-od gid nga makahatag man sia sa iya modernong-adlaw matutom nga mga alagad sing isa ka matahom nga paraiso nga nagasangkad sa bug-os nga duta​—⁠nga may mga bukid, nalupyakan, suba, kag linaw. Huo, ang dumaan nga Ginsaad nga Duta kag ang bug-os nga pagkananuhaytuhay sini isa lamang ka pagpatilaw sa espirituwal nga paraiso nga ginaagom sang iya mga Saksi karon kag sa palaabuton nga Paraiso sa bag-ong kalibutan. Matuman gid ang saad nga narekord sa Salmo 37:​29: “Ang mga matarong magapanag-iya sang duta, kag magapuyo sila sa sini sing dayon.” Kon ihatag ni Jehova inang Paraiso nga puluy-an sa matinumanon nga katawhan, malipayon gid sila sa pagtan-aw sa tanan nga “mga hulot” sini kag mahimo nila ini sing dayon!

[Mga footnote]

[Mapa sa pahina 4]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

GALILEE

Mt. Carmel

Dagat sang Galilea

SAMARIA

SHEPHELAH

Kabukiran sang Juda

Salt Sea

[Credit Line]

Retrato sang NASA

[Mapa sa pahina 4]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Ang Shephelah isa ka talutog sa tunga sang katawhan sang Dios kag sang ila mga kaaway

MI 0 5 10

KM 0 8 16

Kapatagan sang Filistia

Shephelah

Bakulod nga Duog sang Juda

Kamingawan sang Juda

Rift Valley

Salt Sea

Duta sang Amon kag Moab

[Mapa/Retrato sa pahina 5]

Tanel ni Ezequias: 533 metros kalaba, nga ginguhab sa bilog nga bato

Tyropoeon Valley

Siloam

SIUDAD NI DAVID

Nalupyakan sang Kidron

Gihon

[Mga retrato sa pahina 6]

Sa Kamingawan sa Juda, si David nagdangop gikan sa pagpalagyo kay Saul. Sang ulihi si Jesus ginsulay diri sang Yawa

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Mga retrato sa pahina 7]

Ang Bukid nga Carmelo, diin ginpakahuy-an ni Elias ang mga manalagna ni Baal

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Mga retrato sa pahina 8]

“Si Jehova nga inyo Dios nagadala sa inyo sa maayong duta, duta sang kasapaan sang tubig, sang mga tuburan kag sang mga nagapuswit nga tubig nga nagailig sa mga nalupyakan kag sa kabakuluran.”​—⁠Deuteronomio 8:⁠7.