Tercio—Ang Matutom nga Sekretaryo ni Pablo

SI Tercio may mabudlay nga hilikuton. Luyag sia gamiton ni apostol Pablo subong sekretaryo niya sa paghimo sing isa ka malawig nga sulat sa mga masigka-Cristiano sa Roma. Mabudlay ini nga hilikuton.

Ngaa tuman kabudlay mangin sekretaryo sadtong unang siglo C.⁠E.? Paano ini ginahimo? Anong mga materyales sa pagsulat ang ginagamit sadto?

Mga Sekretaryo sang Dumaan nga Panahon

Sa dumaan nga Greco-Romano nga katilingban, may lainlain nga sahi sang mga sekretaryo. Ang iban nga tawo nangin mga sekretaryo sang estado​—⁠publiko nga mga opisyal nga nagatrabaho sa mga may mataas sing posisyon. May publiko man nga mga sekretaryo nga nagatan-ay sang ila serbisyo sa mga banwahanon sa tiendahan. Ang pribado nga mga sekretaryo (sa masami mga ulipon) ginahawiran sang mga manggaranon. Nian, may mabuligon man nga mga abyan nga nalipay sa paghimo sing sulat para sa iban. Suno sa iskolar nga si E. Randolph Richards, ang ikasarang sining indi opisyal nga mga sekretaryo “matakus halin sa diutay nga ikasangkol sa lenguahe kag/ukon sa pamaagi sang pagsulat tubtob sa pagkasampaton sa madasig nga paghimo sing sibu, husto, kag matahom nga sulat.”

Sin-o ang magagamit sing mga sekretaryo? Una sa tanan, yadtong indi makahibalo magbasa kag magsulat. Madamong dumaan nga kontrata kag sulat sa negosyo ang natapos nga may mga notasyon diin ginpamatud-an sang sekretaryo nga sia ang nagsulat sang dokumento bangod sang pagkawalay ikasarang sang tawo nga nagtulin sa iya sang trabaho. Ang ikaduha nga rason sa paggamit sing sekretaryo ginailustrar sang isa ka dumaan nga sulat gikan sa Thebes, Egipto. Ginsulat para kay Asklepiades, nagsiling ini sa konklusion: “Si Eumelus, nga anak ni Herma, nagsulat para sa iya . . . kay mahinay sia magsulat.”

Apang, ang ihibalo sa pagbasa kag pagsulat daw indi amo ang nagapat-od nga rason sa paggamit sing sekretaryo. Suno sa komentarista sang Biblia nga si John L. McKenzie, “ayhan indi gani ini ang pagkabalaka sa kon bala mabasa ini, kundi sa pagkabalaka sa katahom, ukon sa dimagkubos sa kahinlo” ang nagtiklod sa mga tawo sa paggamit sang serbisyo sing isa ka sekretaryo. Bisan para sa mga edukado, ang pagsulat makakalapoy, ilabi na kon ini malaba kag masibod. Ang iskolar nga si J. A. Eschlimann nagsiling nga ang bisan sin-o nga makasarang sa paggamit sing sekretaryo “malipayon nga nagalikaw sini, nagatugyan sini sa mga ulipon, sa propesyonal nga mga escriba.” Dugang pa, mahapos mahangpan kon ngaa indi gusto sang mga tawo ang maghimo sang ila kaugalingon nga sulat kon ginabinagbinag ang mga materyales nga ginagamit kag ang mga kahimtangan sa pagsulat.

Ang sululatan nga kinaandan na nga gingamit sadtong unang siglo C.⁠E. amo ang papiro. Ang manipis nga mga pidaso ginkuha sa sining tanom paagi sa pag-utod sa mahumok nga bahin sang mga sanga sini sing palaba. Ang anib sang mga pidaso ginahumlad. Isa pa ka anib ang ginasampaw sa nahaunang anib. Ang duha ginatapik paagi sa pagbutang sing pabug-at sa ibabaw sini, nagapatubas sing isa ka panid sang “papel.”

Indi mahapos ang magsulat sa sining papel. Mabahol ini kag malanotlanuton. Suno sa iskolar nga si Angelo Penna, “ang buhubuho nga mga lanotlanot sang papiro nagalapta sang tinta, ilabi na sa magagmay nga mga linya nga nabilin sa manipis nga mga pidaso.” Ang sekretaryo mahimo magapangabudlay nga nagalumpagi sa duta nga nagapalambid sing tiil kag nagauyat ang isa ka kamot sing isa ka panid sa tapi. Kon indi sia eksperiensiado ukon ang materyal indi maayo gid nga kalidad, ang pakpak nga pangsulat, ukon tabun-ak nga pluma, mahimo magdulot sa papiro, ang papel mahimo magisi, ukon ang sinulatan mahimo nga indi mabasa.

Ang tinta ginhimo gikan sa tinimpla nga agbon kag tagok sang kahoy. Ginabaligya sa porma sang mga barita, ginasamuan ini sing tubig sa bulutangan sing tinta antes ini magamit sa pagsulat. Lakip sa iban pa nga mga kagamitan nga mahimo gingamit sang isa ka sekretaryo kaangay ni Tercio amo ang isa ka kutsilyo sa pagtahal sa tabun-ak nga pluma kag ang basa nga espongha sa pagpanas sa iya mga sala. Ang tagsa ka karakter ginasulat sing mahalungon. Busa ang pagsulat ginahimo sing mahinay kag nga may pila ka kabudlayan.

‘Ako, si Tercio, Nagatamyaw sa Inyo’

Lakip sa mga panamyaw sa katapusan sang sulat sa mga taga-Roma amo ang iya sang sekretaryo ni Pablo, nga nagsulat: “Ako, si Tercio, nga nagasulat sining sulat, nagatamyaw sa inyo sa Ginuo.” (Roma 16:22) Amo lamang ini ang okasyon sa mga sinulatan ni Pablo diin maathag nga ginsambit ang isa sa iya mga sekretaryo.

Diutay lamang ang aton nahibaluan tuhoy kay Tercio. Gikan sa iya panamyaw “sa Ginuo,” mahinakop naton nga isa sia ka matutom nga Cristiano. Ayhan katapo sia sang kongregasyon sa Corinto kag mahimo nga madamo sing kilala nga Cristiano sa Roma. Ang iskolar sang Biblia nga si Giuseppe Barbaglio nagapanugda nga si Tercio isa ka ulipon ukon isa ka hilway nga tawo. Ngaa? Una, bangod “ang mga escriba kinaandan na nga natungod sa sining klase; nian, bangod ang iya Latin nga ngalan . . . kinaandan gid sa mga ulipon kag sa mga tawo nga hilway.” “Busa,” siling ni Barbaglio, “indi sia ‘neutral’ nga propesyonal nga manunulat, sia masigkamanugpangabudlay nga sa sining paagi nagbulig kay Pablo sa pagtipon sang iya pinakamalaba kag pinakamaathag nga sinulatan: isa ka hamili nga serbisyo, nga nakabulig kay Pablo nga makakinot sing tion kag kakapoy.”

Ining binuhatan ni Tercio hamili gid. Ginhimo man ini ni Baruc para kay Jeremias, subong man si Silvano para kay Pedro. (Jeremias 36:​4; 1 Pedro 5:12) Daku gid ang pribilehiyo sining mga masigkamanugpangabudlay!

Pagsulat sa mga Taga-Roma

Ang mga sulat sa mga taga-Roma ginsulat samtang si Pablo bisita ni Gayo, ayhan sa Corinto. Mga 56 C.⁠E. ini anay, sadtong ikatlo nga misyonero nga paglakbay sang apostol. (Roma 16:23) Bisan nakahibalo gid kita nga gingamit ni Pablo si Tercio subong sekretaryo niya sa pagsulat sini, wala gid kita makahibalo kon paano niya sia gingamit. Ano man nga paagi ang gingamit, ang buluhaton mahimo nga indi mahapos. Apang makapat-od kita sini: Kaangay sang iban pa nga bahin sang Biblia, ang sulat ni Pablo sa mga taga-Roma “gin-inspirar sang Dios.”​—⁠2 Timoteo 3:​16, 17.

Sang natapos ining sulat, sanday Tercio kag Pablo nakasulat sing linibo ka tinaga, nga nagagamit sing madamo nga panid sang papiro. Pagkatapos ini matingob paagi sa pagkola sa marhin, ining mga panid ginporma sa isa ka linukot, ayhan mga 3 tubtob 4 metros ang kalabaon. Ang sulat mahalungon nga ginrolyo kag ginpat-inan. Nian ayhan gintulin ini ni Pablo kay Febe, isa ka utod nga babayi gikan sa Cencreas, nga manuglakbay na pakadto sa Roma.​—⁠Roma 16:​1, 2.

Kutob sang unang siglo, ang mga paagi nga gingamit sa paghimo sing nasulat nga materyal nagbalhin na sing daku. Apang sa bug-os nga mga siglo, ang sulat sa mga Cristiano sa Roma gintipigan sang Dios. Daku gid ang aton pagpasalamat sa sining bahin sang Pulong ni Jehova, nga ginsulat paagi sa bulig sang matutom kag mapisan nga sekretaryo ni Pablo nga si Tercio!