Si Filemon kag si Onesimo—Nahiusa sa Cristianong Paghiliutod
ANG isa sang gin-inspirar sang Dios nga mga sulat ni apostol Pablo nagahinun-anon sa mahalungon nga paglubad sa problema sang duha ka lalaki. Ang isa amo si Filemon, kag ang isa pa amo si Onesimo. Sin-o sila? Ngaa interesado si Pablo sa ila kahimtangan?
Si Filemon, ang nagbaton sang sulat, nagapuyo sa Colosas sa Asia Minor. Indi kaangay sang madamo pa nga Cristiano sa sadto man nga lugar, kilala ni Filemon si Pablo, kay nabaton niya ang maayong balita bangod sa pagbantala sang apostol. (Colosas 1:1; 2:1) Kilala sia ni Pablo subong isa ka ‘hinigugma nga masigkamanugpangabudlay.’ Si Filemon isa ka halimbawa sang pagtuo kag gugma. Maabiabihon sia kag tuburan sang kapagsik sa iya mga masigka-Cristiano. Si Filemon madawadawa man sing pangabuhi, kay ang iya puluy-an hustuhan ka daku para hiwatan sing mga miting sang lokal nga kongregasyon. Ayhan si Apia kag si Arquippo, ang duha pa ka indibiduwal nga ginsambit sa sulat ni Pablo, amo ang iya asawa kag anak nga lalaki. Sa dimagkubos si Filemon may isa man ka ulipon, si Onesimo.—Filemon 1, 2, 5, 7, 19b, 22.
Isa ka Laaslaas sa Roma
Ang Kasulatan wala nagasugid sa aton kon ngaa kapin sa 1,400 ka kilometro ang kalayuon ni Onesimo sa iya balay nga kaupod ni Pablo sa Roma, diin ginsulat niya ini kay Filemon sang mga 61 C.E. Apang nagsiling si Pablo kay Filemon: “Kon nakahimo man [si Onesimo] sing sayop sa imo ukon may utang sia sa imo nga bisan anong butang, isipa ini nga utang ko.” (Filemon 18) Ginapaathag sini nga pinamulong nga may problema si Onesimo sa iya agalon, si Filemon. Tuyo sang sulat ni Pablo nga maghangpanay ang duha ka lalaki.
Ayhan nagpalagyo si Onesimo pagkatapos kawatan si Filemon agod may galastuhon sa iya pagkadto sa Roma. Tuyo niya manago sa madamo sing populasyon nga siudad. Sa Greco-Romano nga kalibutan, ang mga naglayas isa ka daku nga problema indi lamang sa mga tag-iya sang ulipon kundi sa publiko man nga administrasyon. Ang Roma mismo ginakunokuno nga “kilala subong kinabatasan na nga dalangpan” sang naglayas nga mga ulipon.
Paano nakilala ni Pablo si Onesimo? Ang Biblia wala nagasugid sa aton. Apang, sang naayawan na sa kahilwayan, ayhan nakamaradmad si Onesimo nga ginbutang niya ang iya kaugalingon sa delikado gid nga kahimtangan. Sa siudad sang Roma, ginalagas sang pinasahi nga grupo sang mga pulis ang naglayas nga mga ulipon, nga ang ila sala amo ang isa sang labing mabug-at sa dumaan nga kasuguan. Suno kay Gerhard Friedrich, “ang naglayas nga mga ulipon nga madakpan ginasulatan sa ila agtang. Masunson sila nga ginasakit . . . , ginahaboy sa mga sapat sa mga sirko, ukon ginalansang sa krus agod indi pag-ilugon sang iban pa nga mga ulipon ang ila ginhimo.” Ayhan, haumhaum ni Friedrich, sang maubos na ni Onesimo ang kinawatan nga kuwarta kag wala sia sing makita nga puluy-an ukon obra, nangayo sia sing proteksion kag bulig kay Pablo, nga nabatian niya ang tuhoy sa iya sa balay ni Filemon.
Nagapati ang iban nga si Onesimo hungod nga nagdangop sa isa sang mga abyan sang iya agalon, nagalaum nga paagi sa bulig niya, magahangpanay sila liwat sang iya agalon nga nagakaigo lamang nga maakig sa iya bangod sa iban pa nga rason. Ginapakita sang rekord sang maragtas nga ang subong sini “kinaandan kag lapnag nga ginahimo sang mga ulipon nga may problema.” Kon amo, “ayhan nahimo [ni Onesimo ang mangawat] agod mapadali ang pagpakigkita niya sa manugpatunga nga si Pablo sangsa buko nga magpalagyo lamang,” siling sang iskolar nga si Brian Rapske.
Si Pablo Nagbulig
Ano man ang rason sa pagpalagyo, maathag nga nagpabulig si Onesimo kay Pablo nga maghangpanay sila sang iya akig nga agalon. Naghatag ini kay Pablo sing problema. Yari ang isa anay ka ditumuluo nga ulipon nga isa man ka kriminal nga laaslaas. Buligan bala sia sang apostol paagi sa pag-uluulo sa isa ka Cristianong abyan nga indi sia pagsilutan suno sa iya legal nga kinamatarong? Ano ang himuon ni Pablo?
Sang nagsulat si Pablo kay Filemon, ang naglayas nga ulipon maathag nga madugay na nga kaupod sang apostol. Nagakaigo gid nga makasiling si Pablo nga si Onesimo nangin “hinigugma nga utod.” (Colosas 4:9) “Ginalaygayan kita nahanungod sa akon anak, nga sa iya nangin amay ako samtang yara ako sa mga gapos sang bilangguan,” siling ni Pablo tuhoy sa iya mismo personal nga kaangtanan kay Onesimo. Sa pagpasilabot ni Pablo, ayhan wala gid ini ginapaabot ni Filemon. Ang apostol nagsiling nga ang ulipon nga “walay pulos” anay nagabalik subong isa ka Cristianong utod. Si Onesimo “mapuslanon,” ukon “mabuligon” na karon, busa nagakabuhi suno sa iya ngalan.—Filemon 1, 10-12.
Daku gid ang nabulig ni Onesimo sa nabilanggo nga apostol. Sa katunayan, ginpabilin sia kuntani ni Pablo didto, apang luwas nga supak sa kasuguan, paglaksam ini sa mga kinamatarong ni Filemon. (Filemon 13, 14) Sa isa pa ka sulat, sadto man nga tion sa kongregasyon nga nagtipon sa puluy-an ni Filemon, gintawag ni Pablo si Onesimo subong “matutom kag hinigugma ko nga utod, nga gikan sa tunga ninyo.” Nagapakita ini nga ginpamatud-an na ni Onesimo ang iya pagkamasaligan.—Colosas 4:7-9.
Ginpalig-on ni Pablo si Filemon nga batunon sing malulo si Onesimo apang wala niya gingamit ang iya apostolikong awtoridad sa pagsugo sa iya nga sundon ini ukon hilwayon ang iya ulipon. Bangod sang ila pag-abyanay kag paghigugmaanay, nakapat-od si Pablo nga “labi pa ang himuon” ni Filemon sangsa ginapangabay sa iya. (Filemon 21) Indi maathag kon ano ang buot silingon sang ‘labi pa’ bangod si Filemon lamang ang makatarunganon nga makapamat-od kon ano ang himuon kay Onesimo. Ginhangop sang iban ang mga pinamulong ni Pablo nga isa ka nagapasat-om nga pangabay nga ang naglayas nga ulipon ‘pabalikon agod padayon niya nga mabuligan si Pablo subong sang ginhimo na niya.’
Ginbaton bala ni Filemon ang mga pangabay ni Pablo para kay Onesimo? Wala gid sing duhaduha sa sini, bisan pa nga ayhan wala malipay ang iban pa nga taga-Colosas nga mga tag-iya sang mga ulipon nga luyag kuntani nga makita nga masilutan si Onesimo agod indi sia pagsundon sang ila mga ulipon.
Si Onesimo—Nagbag-o Na nga Tawo
Ano man ang natabo, si Onesimo nagpauli sa Colosas nga may bag-ong personalidad. Bangod ang iya hunahuna ginbag-o sang kusog sang maayong balita, pat-od gid nga nangin isa sia ka matutom nga katapo sang Cristianong kongregasyon sadto nga siudad. Wala ginasugid sang Kasulatan kon bala ginhilway sang ulihi ni Filemon si Onesimo. Apang, gikan sa espirituwal nga pagtamod, ang anay naglayas nga ulipon nangin isa na ka hilway nga tawo. (Ipaanggid ang 1 Corinto 7:22.) May kaanggid man nga mga pagbag-o nga nagakatabo karon. Kon ginaaplikar sang mga tawo ang mga prinsipio sang Biblia sa ila kabuhi, ang mga kahimtangan kag mga personalidad nagabalhin. Yadtong ginakabig anay nga walay pulos sa katilingban nabuligan nga mangin modelo nga mga banwahanon.
Daw ano ka daku nga pagbag-o ang nahimo sang matuod nga pagtuo! Samtang ang anay nga Onesimo “walay pulos” kay Filemon, ang bag-ong Onesimo pat-od nga nagkabuhi suno sa iya ngalan subong isa ka “mapuslanon” nga indibiduwal. Kag isa gid ka pagpakamaayo nga sanday Filemon kag Onesimo nahiusa sa Cristianong paghiliutod.
[Mga footnote]
Ginasaysay sang Romanong kasuguan ang servus fugitivus (naglayas nga ulipon) subong ‘isa nga nagbiya sa iya agalon, nga wala na sing tuyo sa pagbalik.’
Sa sining paglakbay pauli sa Colosas, ayhan gintulin kanday Onesimo kag Tiquico ang tatlo sang mga sulat ni Pablo, nga nalakip karon sa kanon sang Biblia. Dugang sa sining sulat kay Filemon, mga sulat ini ni Pablo sa mga taga-Efeso kag sa mga taga-Colosas.
Para sa mga halimbawa, tan-awa palihug ang Awake!, Hunyo 22, 1996, pahina 18-23; Marso 8, 1997, pahina 11-13; Ang Lalantawan, Agosto 1, 1989, pahina 30-1; Pebrero 15, 1997, pahina 21-4.
Tuhoy sa pag-ulipon sa tunga sang katawhan sang Dios sang unang panahon, tan-awa ang Insight on the Scriptures, nga ginbalhag sang Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., Tomo 2, pahina 977-9.
[Kahon sa pahina 30]
Mga Ulipon sa Idalom sang Romanong Kasuguan
Sa idalom sang Romanong kasuguan nga ginpatuman sadtong unang siglo C.E., ang isa ka ulipon bug-os gid nga napaidalom sa luyag, kaibog, kag balatyagon sang iya agalon. Suno sa komentarista nga si Gerhard Friedrich, “sing sadsaran kag sing makakatarunganon, ang ulipon indi isa ka tawo, kundi isa ka butang nga magamit sing hilway sang iya tag-iya. . . . Ginatamod [sia] kaangay sang hinuptanan nga mga sapat kag mga galamiton kag wala ginahatagan sing bisan ano nga patugsiling sang sibil nga kasuguan.” Ang ulipon indi makapangayo sing bayad bangod sa naantos nga mga inhustisya. Dapat lamang niya sundon ang sugo sang iya agalon. Wala sing latid ang mga silot nga mahimo ipadapat sang akig nga agalon. Bisan sa diutay nga sala, may kinamatarong sia sa pagbuhi ukon pagpatay.
Walay sapayan nga ang mga manggaranon may ginatos ka ulipon, ang madawadawa sing palangabuhian nga panimalay may duha ukon tatlo ka ulipon. “Lainlain ang ginahimo sang mga ulipon sa balay,” siling sang iskolar nga si John Barclay. “Makita naton ang mga ulipon nga nagatrabaho subong mga dyanitor, manugluto, serbidor, manugtinlo, mensahero, yaya, manugbatiti kag personal nga mga sulugon, indi na pagsambiton pa ang lainlain nga mga propesyonal nga mahimo nga makita sang isa sa mas dalagku kag mas manggaranon nga mga balay. . . . Sa praktikal nga kahulugan, ang kalidad sang pagkabuhi sang isa ka ulipon sa balay nasandig sing daku sa batasan sang agalon kag mahimo ini nga may duha ka resulta: ang isa ka mapintas nga agalon magaresulta sa pag-antos sing walay latid nga kalainan, apang ang mabuot kag maalwan nga agalon magahimo sang pagkabuhi nga masulhay kag malaumon. May yara bantog nga mga halimbawa sang mapintas nga pagtratar nga narekord sa klasiko nga mga literatura, apang madamo man nga mga sinulatan ang nagapamatuod sa kabuot sang pila ka tag-iya sa ila mga ulipon.”