Matuod nga Hustisya—San-o kag Paano?

ANG mga inosente wala sing dapat ikahadlok sa matuod nga hustisya. Sa pagkamatuod ang mga banwahanon sa halos bisan diin mangin mapinasalamaton gid kon ang ila pungsod may legal nga sistema nga nagatinguha sa pagpat-od nga ginapatuman ang hustisya. Ining sistema nagalakip sing mga kasuguan, kapulisan sa pagpatuman sini, kag mga korte sa pagpadapat sing hustisya. Ginatahod sang matuod nga mga Cristiano ang hudisyal nga sistema sa ila lugar, bilang pagsunod sa laygay sang Biblia nga “magpasakop sa superyor nga mga awtoridad.”​—⁠Roma 13:​1-7.

Apang, ang hudisyal nga mga sistema sa madamo nga pungsod nakahimo sing makahalalit kag makahuluya nga mga kasaypanan.a Sa baylo nga silutan ang nakasala kag amligan ang wala sing sala, kon kaisa ang mga tawo nga wala sing sala amo ang nasilutan bangod sang mga krimen nga wala nila mahimo. Ang iban tinuig na nga nabilanggo, kag ginpaguwa antes pa nila matapos ang pamatbat sa ila nga may daku nga duhaduha kon bala nakasala sila kag kon bala nagakaigo ang pamatbat sa ila. Busa, madamo ang nagapamangkot, May matuod pa ayhan nga hustisya para sa tanan? Kon amo, san-o kag paano? Sin-o ang masaligan naton sa pag-amlig sa mga inosente? Kag ano ang paglaum para sa mga biktima sang inhustisya?

Tiko nga Hustisya

Sang katuigan 1980, nasaksihan sang Alemanya ang “isa sang labing makatalandog nga kaso sang panahon pagkatapos sang inaway,” diin ang isa ka iloy ginpamatbatan sing tubtob-buhi nga pagkabilanggo sa sala nga pagpatay sa iya duha ka anak nga babayi. Apang, tinuig sang ulihi gin-usisa liwat ang mga ebidensia batok sa iya kag ginpaguwa sia samtang nagahulat sing bag-o nga kasaba. Ginreport sang Die Zeit sang 1995 nga ang una nga desisyon “mahimo napamatud-an nga isa ka inhustisya.” Tubtob sa pagsulat sining artikulo, ining babayi nabilanggo sing siam na ka tuig nga wala gid makapat-od kon bala nakasala sia ukon wala.

Isa ka gab-i sang Nobiembre sang 1974, gintay-ug ang sentro nga siudad sang Birmingham, Inglaterra sang maglupok ang duha ka bomba nga nagpatay sa 21 ka tawo. Isa yadto ka hitabo nga “indi gid malimtan sang mga taga-Birmingham,” sulat ni Chris Mullen, isa ka katapo sang Parlamento. Sang ulihi, “anom ka inosente nga tawo ang ginpamatbatan nga nakasala sing pinakadaku nga pagpatay sa maragtas sang Britanya.” Sang ulihi ang pamatbat sa ila ginkansela​—⁠apang nabilanggo na sila sing 16 ka tuig!

Ang abogado nga si Ken Crispin nagreport tuhoy sa isa ka kaso nga “nakaganyat sa publiko sa paagi nga tumalagsahon sa mga rekord sang legal nga maragtas sang Australia.” Isa ka pamilya ang nagkamping malapit sa Ayers Rock sang madula ang ila lapsag, nga wala na gid makita. Ginsumbong ang iloy sing sala nga pagpatay, ginpamatbatan nga nakasala, kag ginsentensiahan sing tubtob-buhi nga pagkabilanggo. Sang 1987, sa tapos sia mabilanggo sa sulod sang kapin sa tatlo ka tuig, nasapwan sang opisyal nga imbestigasyon nga ang ebidensia batok sa iya kulang agod makapamatuod sa panumbungon. Ginpaguwa sia kag ginhilway sa silot.

Isa ka 18-anyos nga babayi nga nagapuyo sa nabagatnan nga Estados Unidos ang ginpatay sang 1986. Ginsumbong ang medyo may edad na nga lalaki, ginpamatbatan nga nakasala, kag ginsentensiahan sing kamatayon. Anom na sia ka tuig sa death row (prisuhan para sa mga napamatbatan sing kamatayon) antes napamatud-an nga wala gali sia sing sala.

Talagsahon bala ini nga mga halimbawa sang inhustisya? Si David Rudovsky sang University of Pennsylvania Law School nagsiling: “Mga 25 ka tuig na ako sa hudisyal nga sistema kag nasaksihan ang madamo nga kaso. Masiling ko nga yadtong napamatbatan nga nakasala nga ang matuod wala gali sing sala . . . sa banta ko mga lima tubtob 10%.” Namangkot si Crispin sing makatulublag nga pamangkot: “May inosente pa bala nga mga tawo nga masinulub-on nga nagasikuko sa sulod sang mga bilangguan?” Paano nagakatabo ining makahalanusbo nga kasaypanan?

Tawhanon nga Hudisyal nga Sistema—⁠Nga May Tawhanon nga mga Kaluyahon

“Wala sing tawhanon nga sistema ang mapaabot nga mangin himpit,” siling sang British Court of Appeal sang 1991. Ang isa ka hudisyal nga sistema matarong lamang kag masaligan subong sang mga tawo nga nagapadugi kag nagapatuman sini. Ang mga tawo may huyog sa pagsayop, pagkadibunayag, kag pagpasulabi. Busa, indi makatilingala nga ang hudisyal nga sistema sang tawo magapadayag sing amo man gid sini nga mga kapaltahan. Binagbinaga ang mga masunod.

Suno kay Hukom Rolf Bender sang Alemanya, sa 95 porsiento sang tanan nga kaso kriminal, ang panugiron sang mga testigo ginadesisyunan na subong ebidensia. Apang ang mga testigo bala sa korte pirme masaligan? Indi subong sina ang pagdumdom ni Hukom Bender. Ginabulubanta niya nga katunga sang mga testigo sa korte ang wala nagasugid sing matuod. Amo man sini ang siling ni Bernd Schünemann, batid nga propesor sang kasuguan kriminal sa Unibersidad sang Munich, sa Alemanya. Sa isa ka interbyu sang Die Zeit, ginsiling ni Schünemann nga ang mga panugiron sang mga testigo amo ang panguna​—⁠bisan pa indi masaligan​—⁠nga ebidensia. “Masiling ko nga ang kinaandan nga kabangdanan sang mga kasaypanan sa hustisya amo nga ang mga hukom nagasandig sa dimasaligan nga mga panugiron sang mga testigo.”

Ang mga testigo nagasayop; amo man ang mga pulis. Ilabi na sa tapos sang krimen nga nagapaakig sa publiko, ang mga pulis ginaipit sa pagdakop. Sa idalom sinang mga kahimtangan, ang mga pulis nagapadaug sa tentasyon nga magahimuhimo sing ebidensia ukon piliton ang suspetsado sa pag-ako. Sang ginhilway ang anom ka lalaki nga ginpamatbatan tuhoy sa pagpamomba sa Birmingham, ang Britaniko nga pamantalaan nga The Independent may ulong dinalan: “Ang Pagpamatbat sa Anom Ginbasol sa Garok nga mga Pulis.” Suno sa The Times: “Ang mga pulis nagbinutig, naghimbon kag nagdaya.”

Sa pila ka kaso, bangod sang pagtamitami mahimo duhaduhaan sang mga pulis kag sang publiko ang mga indibiduwal sang isa ka rasa, relihion, ukon nasyonalidad. Subong sang ginsiling sang U.S.News & World Report, ang paglubad sa isa ka krimen mahimo nga maglain padulong sa “isa ka isyu sang rasismo sa baylo sang kabangdanan.”

Sa tion nga makalab-ot na ang kaso sa korte, ang mga desisyon mahimo maapektuhan indi lamang sang ginasiling sang mga testigo kundi sang sientipiko man nga ebidensia. Sa nagasibod pa nga patag sang mga forensic, ang hukom ukon hurado mahimo padesisyunon sing nakasala ukon inosente pasad sa armas nga gingamit ukon pagkilala sa mga marka sang tudlo, sulat sang kamot, tipo sang dugo, duag sang buhok, mga hilo sang tela, ukon sampol sang DNA. Nagsiling ang isa ka abogado nga ang mga korte nagaatubang sa “mapiliton nga grupo sang mga sientipiko nga nagalaragway sing makalilibog, masibod nga mga pamaagi.”

Dugang pa, ang magasin nga Nature nagsiling nga indi tanan nga sientipiko nagaugyon sa interpretasyon sang forensic nga ebidensia. “Mahimo nga may matuod nga dipag-ugyunay sa tunga sang forensic nga mga sientipiko.” Sing makapasubo, “ang sayop nga ebidensia sang forensic nangin kabangdanan na sang madamong sayop nga mga pamatbat.”

Bisan diin man kita nagapuyo, ang tanan hudisyal nga sistema nga nagapanghikot karon nagapabanaag sang mga kakulangan sang tawo. Kon amo, sin-o ang masaligan naton nga makaamlig sa mga inosente? Malauman pa bala naton ang matuod nga hustisya? Kag ano ang paglaum para sa mga biktima sang hudisyal nga kasaypanan?

“Ako, si Jehova, Nagahigugma sing Hustisya”

Kon ikaw ukon ang katapo sang imo pamilya nangin biktima sang inhustisya, nahibaluan ni Jehova nga Dios kag sang iya Anak nga si Jesus ang imo naeksperiensiahan. Ang labing makasiligni nga inhustisya sa bug-os nga maragtas ginhimo sang ginpatay si Cristo sa usok sang pag-antos. Si apostol Pedro nagasugid sa aton nga si Jesus “wala magpakasala.” Apang, ginsumbong sia sang butig nga mga testigo, ginpamatbatan nga nakasala, kag ginpatay.​—⁠1 Pedro 2:​22; Mateo 26:​3, 4, 59-​62.

Handurawa lamang ang mahimo nga ginbatyag ni Jehova tuhoy sa pagmaltratar sa iya Anak! Ang katarungan isa sang panguna nga mga kinaiya ni Jehova. Ang Biblia nagasugid sa aton: “Ang tanan niya nga dalanon katarungan.”​—⁠Deuteronomio 32:4; Salmo 33:⁠5.

Ginhatagan anay ni Jehova ang Israel sing talalupangdon nga hudisyal nga sistema. Sa kaso sang wala malubad nga pagpatay, ang kamatayon ginatumbasan paagi sa halad. Ang mga hukom wala ginaipit nga lubaron ang tanan nga krimen sa risgo nga mapamatbatan ang inosente nga tawo. Wala sing isa nga napamatbatan sang pagpatay pasad lamang sa sirkunstansia ukon sientipiko nga ebidensia; sa dimagkubos kinahanglan ang duha ka direkta nga testigo. (Deuteronomio 17:6; 21:​1-9) Ginapakita sining mga halimbawa nga si Jehova may mataas nga mga talaksan kag interesado nga mapatuman sing nagakaigo ang hustisya. Sa pagkamatuod, sia nagasiling: “Ako, si Jehova, nagahigugma sing hustisya.”​—⁠Isaias 61:⁠8.

Sa pagkamatuod, ang hudisyal nga sistema sang Israel yara sa kamot sang mga tawo nga may mga kakulangan kaangay naton. May mga kaso nga ginpatuman sing sayop ang kasuguan. Si Hari Solomon nagsulat: “Kon makita mo ang pagpigos sa mga imol kag ang malugos nga nagakuha sang katarungan kag pagkamatarong sa puod, indi ka magkatingala sa sining butang.”​—⁠Manugwali 5:⁠8.

Gintadlong ni Jehova ang inhustisya nga ginhimo anay sa iya Anak. Ang kapat-uran sini nagpalig-on kay Jesus, nga “tungod sa kalipay nga ginbutang sa iya atubang nagbatas . . . sing usok sang pag-antos.” Sing kaanggid, ang makalilipay nga paglaum sang pagkabuhi sa paraiso nga duta sa idalom sang paggahom sang Mesias, diin nagaluntad ang matuod nga hustisya, makapalig-on sa aton nga batason ang nabatian ukon naeksperiensiahan pa gani nga inhustisya sa sining daan nga sistema. Wala sing kahalitan ukon inhustisya nga indi matadlong ni Jehova sa iya gintalana nga tion. Bisan pa gani ang mga napatay bangod sang inhustisya mahimo banhawon.​—⁠Hebreo 12:2; Binuhatan 24:⁠15.

Kon nangin biktima kita sang inhustisya, mapinasalamaton kita nga madamo sing hudisyal nga sistema ang may ahensia nga mahimo makatadlong sa kahimtangan. Mahimo gamiton sang mga Cristiano ini nga mga ahensia. Apang, ginadumdom nila ining kamatuoran: Ang dihimpit nga hudisyal nga mga sistema nagapabanaag sang tawhanon nga katilingban nga nagakinahanglan sing daku nga pagbag-o. Matabo ina sa indi madugay​—⁠sa mga kamot sang Dios.

Sa indi madugay dulaon ni Jehova ining dimatarong nga sistema sang mga butang kag buslan ini sing isa ka bag-o nga sistema diin “magapuyo ang pagkamatarong.” Masaligan naton sing bug-os nga ang aton Manunuga magapatuman sini nga tion sang hustisya paagi sa iya Mesianikong Hari, si Jesucristo. Ang matuod nga hustisya para sa tanan malapit na! Mapinasalamaton gid kita bangod sining paglaum.​—⁠2 Pedro 3:​13.

[Footnote]

[Blurb sa pahina 29]

Ang dihimpit nga hudisyal nga sistema​—⁠upod sa garok nga panguluhan, mapasipalahon nga relihion, kag bentahuso nga komersio​—⁠nagapabanaag sing isa ka tawhanon nga katilingban nga nagakinahanglan sing daku nga pagbag-o

[Kahon sa pahina 30]

LUGPAY GIKAN SA BALAAN NGA KASULATAN

Sang Nobiembre 1952, sanday Derek Bentley kag Christopher Craig nagpangawat sa isa ka bodega sa Croydon, malapit sa London, Inglaterra. Si Bentley 19 anyos ang edad kag si Craig 16. Gintawag ang mga pulis, kag gintiro kag napatay ni Craig ang isa sang mga pulis. Nabilanggo si Craig sing siam ka tuig, samtang si Bentley ginbitay sa sala nga pagpatay sadtong Enero 1953.

Ang utod nga babayi ni Bentley nga si Iris, nanikasog sa sulod sang 40 ka tuig agod maabsuelto sia sa sala nga pagpatay nga wala niya mahimo. Sang 1993, ang Crown naghatag sing pardon may kaangtanan sa pamatbat, nagabaton nga kuntani indi gid dapat ginbitay si Derek Bentley. Ginsulat ni Iris Bentley ang tuhoy sa kaso sa libro nga Let Him Have Justice:

“Mga isa ka tuig antes sang pagtiro nakilala ni Derek ang isa ka Saksi ni Jehova sa kalye . . . Nagapuyo si Sister Lane malapit sa amon sa Fairview Road kag ginaagda niya si Derek sa iya puluy-an agod mamati sing mga sugilanon tuhoy sa Biblia. . . . Maayo gid nga nakarekord ang mga sugilanon sa Biblia ni Sister Lane, nga ginpahulam niya sa iya [sanglit mapigaw magbasa si Derek]. . . . Pirme sia nagabalik kag ginasugiran ako sang ginahambal sa iya ni Sister Lane, mga butang subong sang mabanhaw pa kita sa tapos kita mapatay.”

Ginduaw ni Iris Bentley ang iya utod sa death row antes sia ginbitay. Ano ang iya nabatyagan? “Ang mga butang nga ginsugid ni Sister Lane sa iya nakabulig sa iya sa tion sadtong katapusan nga inadlaw.”​—⁠Italiko amon.

Kon nagaantos ikaw sing kabudlayan bangod sang inhustisya, maayo nga basahon mo kag pamalandungan ang mga kamatuoran sa Biblia. Makahatag ini sing daku nga lugpay, kay si Jehova nga Dios “ang Amay sang mapinalanggaon nga kaluoy kag ang Dios sang tanan nga paglugpay, nga nagalugpay sa aton sa tanan naton nga kapipit-an.”​—⁠2 Corinto 1:​3, 4.

[Retrato sa pahina 31]

Ang labing makasiligni nga inhustisya ginhimo sang ginpatay si Cristo