Nagabugtaw Ka Bala sa Tion Naton?

KON nagabugtaw sa katalagman, daku ang mahimo sini agod mabuhi ukon mapatay. Mailustrar ini sa kon ano ang natabo sa duha ka pulo nga may mga bulkan.

Ang Mount Pelée, ang labing makamamatay nga bulkan sa ika-20 nga siglo, naglupok sadtong Mayo 8, 1902, sa pulo sang Martinique sa Caribeano. Napatay ang halos bug-os nga 30,000 ka pumuluyo sang Saint Pierre, ang siudad sa tiilan sang bulkan.

Sang Hunyo 1991, ang Mount Pinatubo naglupok nga ayhan amo ang pinakamakusog nga paglupok sa sini nga siglo. Natabo ini sa madamo sing pumuluyo nga duog sa Pilipinas kag mga 900 ang napatay. Apang, sini nga tion duha ka butang ang nakabulig agod maluwas ang linibo ka kabuhi: (1) pagbugtaw sa katalagman kag (2) kahanda sa pagpamati sa mga paandam.

Ang Nagakaigo nga Buhat Nagaluwas sing Kabuhi

Ang Mount Pinatubo ginatos ka tuig na nga diaktibo sang, sadtong Abril 1991, nagpakita ini sing mga sinyales sang nagahilapit nga paglupok. Ang alisngaw kag asupre nagsugod sa pagguwa sa putukputukan sini. Ang lokal nga mga pumuluyo nakabatyag sing sunodsunod nga pagtay-ug sang duta, kag ang nagapatimaan sing malain nga pagporma sang matig-a nga lapuk nagsugod sa pag-ilig gikan sa bulkan. Ang mga sientipiko gikan sa Philippine Institute of Volcanology and Seismology nagbantay sing maayo kag sang ulihi nagkumbinsi sa mga opisyales nga mangin maalamon nga isaylo ang 35,000 ka pumuluyo sang kaiping nga mga banwa kag mga minuro.

Halangpunon lamang nga nag-alang-alang sa pagbiya ang mga tawo sa ila mga puluy-an nga wala sing rason, apang nadula ang ila mga pag-alang-alang sang makita nila ang video nga nagalaragway sing maathag sang mga katalagman sang paglupok sang bulkan. Igoigo lang sa tion ang ila pagbiya. Pagligad sang duha ka adlaw, ang makusog nga paglupok nagbuga sing 8 kilometros kubikos nga agbon sa atmospera. Sang ulihi, ginatos ang napatay bangod sang mga lapuk, ukon lahar. Apang, mga linibo ang naluwas bangod ginpahibalo nga daan ang mga tawo tuhoy sa katalagman kag namati sila sa mga paandam.

Pagpalagyo Gikan sa Hinimo-Sang-Tawo nga Kalaglagan

Sadtong unang siglo sang aton Kumon nga Dag-on, ang mga Cristiano nga nagapuyo anay sa Jerusalem dapat man mamat-od kon bala dapat nila biyaan ang ila mga puluy-an. Ang pagbiya nila sa sadto nga siudad sang 66 C.⁠E. nagluwas sa ila gikan sa kalaglagan nga natabo sa iban nga mga pumuluyo kag sa linibo ka Judiyo nga nagkadto sa Jerusalem para sa Paskwa sang 70 C.⁠E. Kapin sa isa ka milyon ka tawo ang nakibon sa sadtong napaderan nga siudad sa pagsaulog sang Paskwa sang ginbalabagan sang Romanong mga hangaway ang bisan ano nga higayon nga makapalagyo. Bangod sang gutom, pagsumpunganay sing gahom, kag sang mapiguson nga mga pagsalakay sang mga Romano, kapin sa isa ka milyon ka tawo ang napatay.

Ang kalaglagan nga nagtapos sang pagrebelde sang mga Judiyo batok sa Roma wala mag-abot nga wala sing pahibalo. Mga pila ka dekada antes sini, si Jesucristo nagtagna nga ang Jerusalem pagalikupan. Sia nagsiling: “Kon makita ninyo ang Jerusalem nga nalikupan sang nagkampo nga mga hangaway, nian hibalua ninyo nga ang paghapay sa iya malapit na. Nian ang mga sa Judea magpalagyo sa mga bukid, kag ang mga sa tunga sini magguwa, kag ang mga sa kaumhan indi na magsulod sa sini.” (Lucas 21:​20, 21) Yadto nga sugo maathag, kag gintuman ini sang mga sumulunod ni Jesus.

Ang ikap-at nga siglo nga istoryador nga si Eusebius sang Cesaria nagreport nga ginpamatian sang mga Cristiano sa bug-os nga Judea ang paandam ni Jesus. Sang nag-isol ang mga Romano sa una nila nga paglikop sa Jerusalem sang 66 C.⁠E., madamong Judiyong Cristiano ang naglakat agod magpuyo sa Gentil nga siudad sang Pella, sa Romanong probinsia sang Perea. Bangod nagabugtaw sila sa ila tion kag bangod ginpamatian nila ang paandam ni Jesus, nakalampuwas sila sa ginalaragway subong “isa sang labing makangilidlis nga mga paglikop sa bug-os nga maragtas.”

Sa karon, ang kaanggid nga pagbantay kinahanglanon. Amo man ang espesipiko nga paghulag. Ipaathag ini kon ngaa sang masunod nga artikulo.

[Picture Credit Line sa pahina 3]

Godo-Foto, West Stock