Jerusalem—“Ang Siudad sang Daku nga Hari”

“Indi kamo magsumpa . . . sa Jerusalem, bangod amo ini ang siudad sang daku nga Hari.”​—⁠MATEO 5:​34, 35.

1, 2. Ano ang mahimo magapalibog sa pila tuhoy sa Jerusalem?

JERUSALEM​—⁠ang ngalan gid sini nagapukaw sing mabaskog nga balatyagon sa katawhan sang nanuhaytuhay nga relihion. Sa katunayan, indi malipod sa aton ining dumaan nga siudad, bangod pirme ini ginasambit sa mga balita. Apang, makapasubo nga ginapahayag sang madamo nga balita nga ang Jerusalem indi pirme isa ka duog nga may paghidait.

² Mahimo ini magpalibog sa pila ka bumalasa sang Biblia. Sang una, ang pinalip-ot nga ngalan sang Jerusalem amo ang Salem, nga nagakahulugan sing “paghidait.” (Genesis 14:​18; Salmo 76:​2; Hebreo 7:​1, 2) Busa, mahimo magapalibog ikaw, ‘Ngaa sining karon nga mga dekada kulang gid sing paghidait ang isa ka siudad nga may subong sini nga ngalan?’

3. Sa diin kita makasapo sing masaligan nga impormasyon tuhoy sa Jerusalem?

³ Agod masabat ina nga pamangkot, dapat naton balikan ang malayo nga nagligad kag hibaluon naton kon ano ang Jerusalem sang dumaan nga mga tion. Apang ang iban mahimo magahunahuna, ‘Wala kita sing tion nga tun-an ang dumaan nga maragtas.’ Walay sapayan, ang sibu nga ihibalo tuhoy sa una nga maragtas sang Jerusalem mapuslanon para sa aton tanan. Ginapakita sang Biblia kon ngaa sa sining mga pulong: “Ang tanan nga butang nga ginsulat sadto anay ginsulat subong instruksion sa aton, agod nga paagi sa aton pagbatas kag paagi sa paglipay gikan sa Kasulatan makatigayon kita sing paglaum.” (Roma 15:⁠4) Ang ihibalo sa Biblia tuhoy sa Jerusalem makalipay sa aton​—⁠huo, kag makahatag sa aton sing paglaum sa paghidait, indi lamang sa sina nga siudad kundi sa bug-os nga duta.

Ang Duog sang “Trono ni Jehova”

4, 5. Paano nadalahig si David sa pagbulig agod ang Jerusalem makatigayon sing importante nga papel sa katumanan sang katuyuan sang Dios?

⁴ Sang ika-11 nga siglo B.⁠C.⁠E., ang Jerusalem nagbantog sa kalibutan subong amo ang kapital sang isa ka malig-on kag malinong nga pungsod. Ginhaplas ni Jehova nga Dios ang lamharon nga si David subong hari sa sadtong dumaan nga pungsod​—⁠ang Israel. Bangod ang sentro sang panguluhan yara sa Jerusalem, si David kag ang iya harianon nga mga kaliwat naglingkod sa “trono sang pagkahari ni Jehova,” ukon sa “trono ni Jehova.”​—⁠1 Cronica 28:​5; 29:⁠23.

⁵ Gin-agaw sang mahinadlukon-sa-Dios nga si David​—⁠isa ka Israelinhon gikan sa tribo ni Juda​—⁠ang Jerusalem gikan sa idolatroso nga mga Jebusinhon. Ang siudad sadto nahamtang lamang sa isa ka bakulod nga gintawag Sion, apang ini nga ngalan ginkilala man nga Jerusalem. Sang ulihi, ginsaylo ni David ang kaban sang katipan sang Dios sa Jerusalem, diin ginbutang ini sa isa ka tolda. Tinuig antes sini nakighambal ang Dios sa iya manalagna nga si Moises gikan sa isa ka panganod sa ibabaw sadtong sagrado nga Kaban. (Exodo 25:​1, 21, 22; Levitico 16:​2; 1 Cronica 15:​1-3) Ang Kaban nagsimbulo sang presensia sang Dios, kay si Jehova amo ang matuod nga Hari sang Israel. Busa, sa duha ka kahulugan, sarang masiling nga si Jehova nga Dios naggahom gikan sa siudad sang Jerusalem.

6. Ano ang ginsaad sang Dios tuhoy kay David kag sa Jerusalem?

⁶ Nanaad si Jehova kay David nga ang ginharian sang iya harianon nga panimalay, nga ginarepresentar sang Sion, ukon Jerusalem, indi mautod. Nagakahulugan ini nga isa ka kaliwat ni David ang magapanubli sang kinamatarong sa paggahom sing dayon subong Isa nga Hinaplas sang Dios​—⁠ang Mesias, ukon Cristo.⁠a (Salmo 132:​11-14; Lucas 1:​31-33) Ginapahayag man sang Biblia nga ining permanente nga manunubli sang “trono ni Jehova” magagahom sa tanan nga pungsod, indi lamang sa Jerusalem.​—⁠Salmo 2:​6-8; Daniel 7:​13, 14.

7. Paano ginsakdag ni Hari David ang putli nga pagsimba?

⁷ Ang mga paninguha nga pahalinon sa trono ang isa nga hinaplas sang Dios, si Hari David, wala magmadinalag-on. Sa kabaliskaran, ang kaaway nga mga pungsod nasakop, kag ang mga dulunan sang Ginsaad nga Duta nagsangkad sa bug-os nga kasangkaron sini nga ginbuot sang Dios. Ginhimuslan ni David ining kahimtangan agod sakdagon ang putli nga pagsimba. Kag madamo sang mga salmo ni David ang nagadayaw kay Jehova subong amo ang matuod nga Hari sa Sion.​—⁠2 Samuel 8:​1-15; Salmo 9:​1, 11; 24:​1, 3, 7-10; 65:​1, 2; 68:​1, 24, 29; 110:​1, 2; 122:​1-4.

8, 9. Paano nagsangkad ang matuod nga pagsimba sa Jerusalem sa idalom sang paggahom ni Hari Solomon?

⁸ Sang paggahom sang anak ni David nga si Solomon, ang pagsimba kay Jehova nakatigayon sing bag-o nga kasangkaron. Ginpasangkad ni Solomon ang Jerusalem paaminhan agod ilakip ang bakulod sang Moria (ang duog nga nahamtangan karon sang Dome of the Rock). Sa sining bakulod, nakatigayon sia sing pribilehiyo nga magpatindog sing isa ka matahom nga templo para sa kadayawan ni Jehova. Ang kaban sang katipan ginbutang sa Labing Balaan sadto nga templo.​—⁠1 Hari 6:​1-38.

⁹ Naghari ang kalinong sa pungsod sang Israel samtang ginasakdag nila sing bug-os tagipusuon ang pagsimba kay Jehova, nga nasentro sa Jerusalem. Subong matahom nga paglaragway sini nga kahimtangan, ang Kasulatan nagasiling: “Ang Juda kag Israel madamo, subong sang balas nga yara sa baybayon sang dagat sa kadamuon, nga nagakaon kag nagainom kag nagakasadya. . . . Kag may paghidait [si Solomon] sa iya tagsa ka rehiyon, sa tanan nga palibot. Kag ang Juda kag Israel nagpuyo nga may kalig-unan, ang tagsatagsa sa idalom sang iya ubas kag sa idalom sang iya higuera.”​—⁠1 Hari 4:​20, 24, 25.

10, 11. Paano ginapamatud-an sang arkeolohiya ang ginasiling sang Biblia tuhoy sa Jerusalem sang naghari si Solomon?

¹⁰ Ang natukiban sang mga arkeologo nagasakdag sa sini nga rekord tuhoy sa mahamungayaon nga paghari ni Solomon. Sa iya libro nga The Archaeology of the Land of Israel, si Propesor Yohanan Aharoni nagsiling: “Ang manggad nga nagsulod sa palasyo sang hari halin sa tanan nga direksion, kag ang matin-ad nga komersio . . . nagpahanabo sing madasig kag talalupangdon nga pagbag-o sa tanan nga bahin sang materyal nga kultura. . . . Ang pagbag-o sa materyal nga kultura . . . makit-an indi lamang sa luhuso nga mga butang kundi labi na gid sa mga ceramic man. . . . Nag-uswag gid ang kalidad sang mga kolon kag ang pagluto sini.”

¹¹ Sing kaanggid man, si Jerry M. Landay nagsulat: “Sa idalom ni Solomon, mas daku ang pag-uswag sang materyal nga kultura sang mga Israelinhon sa sulod sang tatlo ka dekada sangsa ginsundan nga duha ka gatos ka tuig. Sa nakutkutan nga mga butang sang panahon ni Solomon natukiban namon ang mga kagulub-an sang dalagku nga mga tinukod, dalagku nga mga siudad nga may dalagku nga mga pader, nagdinagsa nga kabalayan kag mga punsok sang mabakod nga mga balay sang mga manggaranon, daku nga pag-uswag sa kalantip sang maninihon kag sa iya pamaagi. Natukiban man namon ang mga butang nga nagarepresentar sang butang nga ginhimo sa malayo nga mga duog, mga palatandaan sang maayo nga negosyo kag baligyaanay sa nanuhaytuhay nga mga pungsod.”​—⁠The House of David.

Halin sa Paghidait Padulong sa Kahapayan

12, 13. Paano nga ang matuod nga pagsimba sa Jerusalem indi padayon nga ginsakdag?

¹² Ang paghidait kag kahamungayaan sang Jerusalem, ang siudad nga nahamtangan sang santuaryo ni Jehova, isa ka butang nga nagakaigo ipangamuyo. Si David nagsulat: “Ipangamuyo ninyo ang paghidait sang Jerusalem. Ang mga nagahigugma sa imo, O siudad, mahilway sa pagkabalaka. Kabay nga ang paghidait magpabilin sa imo kuta, sa sulod sang imo puluy-an nga mga torre indi ikaw magkabalaka. Tungod sa akon mga utod kag mga kaupod magahambal ako karon: ‘Kabay nga may paghidait sa sulod nimo.’ ” (Salmo 122:​6-8) Bisan pa si Solomon ang nakabaton sing pribilehiyo nga magpatindog sing templo sa sadtong malinong nga siudad, nagpangasawa sia sang ulihi sing madamo pagano nga mga babayi. Sa iya katigulangon, ginbuyok nila sia nga sakdagon ang pagsimba sa butig nga mga diosdios sadtong tion. Ining apostasya nagbunga sing malain nga epekto sa bug-os nga pungsod, kag nadula ang matuod nga paghidait sa sini kag sa mga pumuluyo sini.​—⁠1 Hari 11:​1-8; 14:​21-24.

¹³ Wala pa madugay sang nagahari ang anak ni Solomon nga si Rehoboam, ang napulo ka tribo nagrebelde kag nagporma sang naaminhan nga ginharian sang Israel. Bangod sang ila pagsimba sa mga diosdios, gintugutan sang Dios nga pukanon sang Asiria ini nga ginharian. (1 Hari 12:​16-30) Ang nabagatnan nga duha-ka-tribo nga ginharian sang Juda nasentro gihapon sa Jerusalem. Apang sila man sang ulihi nagtalikod sa putli nga pagsimba, gani gintugutan sang Dios nga laglagon sang mga Babilonianhon ining balingag nga siudad sang 607 B.⁠C.⁠E. Sa sulod sang 70 ka tuig ang Judiyo nga mga tinapok nag-antos subong mga bihag sa Babilonia. Nian, sa kaluoy sang Dios, gintugutan sila nga magbalik sa Jerusalem kag ipasag-uli ang matuod nga pagsimba.​—⁠2 Cronica 36:​15-21.

14, 15. Paano natigayon liwat sang Jerusalem ang importante nga papel sa tapos sang pagkatapok sa Babilonia, apang ano ang nagbag-o?

¹⁴ Pagligad sang 70 ka tuig nga pagkahapay, pat-od gid nga natabunan na sing mga hilamon ang guba nga mga tinukod. Ang pader sang Jerusalem narumpag, kag may daku nga guhab ang ginatindugan anay sang mga gawang kag sang nagasuporta nga mga torre. Apang, nagpakaisog ang nagbalik nga mga Judiyo. Nagtukod sila sing altar sa duog nga ginatindugan anay sang templo kag nagsugod sila sa pagdulot adlaw-adlaw sing mga halad kay Jehova.

¹⁵ Isa ini ka maayo nga panugod, apang yadtong ginpasag-uli nga Jerusalem indi na gid liwat mangin kapital sang isa ka ginharian nga ginagamhan sang isa ka kaliwat ni Hari David. Sa baylo, ang mga Judiyo gingamhan sang isa ka gobernador nga gintangdo sang mga nagbihag sa Babilonia kag dapat magbayad sing buhis sa ila Persianhon nga mga agalon. (Nehemias 9:​34-37) Bisan pa yara sa isa ka “gintasak” nga kahimtangan, ang Jerusalem amo gihapon ang isa ka siudad sa bug-os nga duta nga pinasahi nga ginpaboran ni Jehova nga Dios. (Lucas 21:24) Subong sentro sang putli nga pagsimba, ginrepresentar man sini ang kinamatarong sang Dios sa pagpakita sang iya pagkasoberano sa ibabaw sang duta paagi sa isa ka kaliwat ni Hari David.

Ginpamatukan sang Butig Relihioso nga mga Kaingod

16. Ngaa gin-untatan sang mga Judiyo nga nagbalik gikan sa Babilonia ang pagpasag-uli sa Jerusalem?

¹⁶ Wala madugay, natapos sang tinapok nga mga Judiyo nga nagbalik sa Jerusalem ang sadsaran sang bag-o nga templo. Apang ang kaingod nga mga sumilimba sang butig nga relihion nagpadala sing mapasipalahon nga sulat kay Hari Artajerjes nga Persianhon, nga nagasiling nga ang mga Judiyo magarebelde. Subong resulta, ginpadulog ni Artajerjes ang dugang pa nga pagpatindog sa Jerusalem. Mahanduraw mo nga kon nagapuyo ka anay sa sadto nga siudad, magapalibog ka kon ano ang madangatan sini. Ang natabo, gin-untatan sang mga Judiyo ang pagtukod sing templo kag nabuyo sing husto sa materyal.​—⁠Esdras 4:​11-24; Hageo 1:​2-6.

17, 18. Ano nga paagi ang gingamit ni Jehova agod mapat-od nga mapatindog liwat ang Jerusalem?

¹⁷ Pagligad sang mga 17 ka tuig sa tapos sila makabalik, ginbangon sang Dios ang mga manalagna nga sanday Hageo kag Zacarias agod tadlungon ang panghunahuna sang iya katawhan. Bangod napahulag ang mga Judiyo sa paghinulsol, ginpadayon nila ang pagpatindog liwat sa templo. Samtang, si Dario na ang naghari sa Persia. Gin-usisa niya ang mando ni Hari Ciro nga patindugon liwat ang templo sang Jerusalem. Nagpadala si Dario sing sulat sa mga kaingod sang mga Judiyo, nga nagapaandam sa ila nga ‘magpalayo sa Jerusalem’ kag maghatag sing pinansial nga bulig gikan sa buhis sang hari agod mahuman ang pagpatindog.​—⁠Esdras 6:​1-13.

¹⁸ Nahuman sang mga Judiyo ang templo sang ika-22 nga tuig sang ila pagbalik. Mahangpan mo kon ngaa isa gid ini ka pinasahi nga butang nga dapat isaulog nga may daku nga kinasadya. Apang, sa kabilugan, guba pa gihapon ang kahimtangan sang Jerusalem kag sang mga pader sini. Ang siudad dugang pa nga naatipanan “sang mga adlaw ni Nehemias nga gobernador kag ni Esdras nga saserdote, nga manugkopya.” (Nehemias 12:​26, 27) Mahimo gid nga sang katapusan sang ikalima nga siglo B.⁠C.⁠E., nahuman ang pagpatindog liwat sa Jerusalem subong isa ka daku nga siudad sang dumaan nga kalibutan.

Nag-abot ang Mesias!

19. Paano ginkilala sang Mesias ang tumalagsahon nga kahimtangan sang Jerusalem?

¹⁹ Apang, maglaktaw kita sing pila ka siglo padulong sa isa ka hitabo nga nangin importante sa bug-os nga uniberso, ang pagkatawo ni Jesucristo. Ginsugiran sang anghel ni Jehova nga Dios ang ulay nga iloy ni Jesus: “Ihatag sa iya ni Jehova nga Dios ang trono ni David nga iya amay, . . . kag ang iya ginharian walay katapusan.” (Lucas 1:⁠32, 33) Pagligad sang mga tinuig, ginhatag ni Jesus ang iya bantog nga Sermon sa Bukid. Sa sini, nagtanyag sia sing pagpalig-on kag laygay tuhoy sa madamo nga topiko. Halimbawa, ginpalig-on niya ang iya mga tagpalamati nga tumanon ang ila mga panumpa sa Dios apang maghalong nga indi magpadaran sa walay namunamo nga mga panumpa. Si Jesus nagsiling: “Nabatian ninyo nga ginsiling sa mga dumaan, ‘Indi ka magsumpa nga wala ginahimo, kundi tumanon mo ang imo mga sumpa kay Jehova.’ Apang, nagasiling ako sa inyo: Indi gid kamo magsumpa, bisan sa langit, bangod amo ini ang trono sang Dios; ukon sa duta, bangod amo ini ang palatungan sang iya mga tiil; ukon sa Jerusalem, bangod amo ini ang siudad sang daku nga Hari.” (Mateo 5:​33-35) Talalupangdon nga ginkilala ni Jesus ang tumalagsahon nga kahimtangan sang Jerusalem​—⁠sa sulod sang mga siglo. Huo, amo ini anay “ang siudad sang daku nga Hari,” si Jehova nga Dios.

20, 21. Anong hinali nga pagbag-o ang natabo sa panimuot sang madamo nga nagapuyo sa Jerusalem?

²⁰ Sang nagahingapos na ang dutan-on nga kabuhi ni Jesus, ginpresentar niya ang iya kaugalingon sa mga pumuluyo sang Jerusalem subong amo ang Hari nga gintangdo para sa ila. Subong reaksion sa sadtong makakulunyag nga hitabo, madamo ang malipayon nga nagsinggit: “Bulahan ang nagakari sa ngalan ni Jehova! Bulahan ang nagapakari nga ginharian sang aton amay nga si David!”​—⁠Marcos 11:​1-10; Juan 12:​12-15.

²¹ Apang, wala pa isa ka semana, gintugutan sang kadam-an ang relihioso nga mga lider sang Jerusalem nga buyukon sila batok kay Jesus. Nagpaandam sia nga madula sang siudad sang Jerusalem kag sang bug-os nga pungsod ang nahamut-an nga tindog sini sa atubangan sang Dios. (Mateo 21:​23, 33-45; 22:​1-7) Halimbawa, si Jesus nagsiling: “Jerusalem, Jerusalem, ang nagapamatay sa mga manalagna kag nagabato sa mga pinadala sa iya,​—⁠makapila kuntani nga luyag ko tipunon ang imo mga anak, subong sang isa ka munga nga nagatipon sang iya mga piso sa idalom sang iya mga pakpak! Apang indi kamo. Yari karon! Ang inyo balay ginapabay-an sa inyo.” (Mateo 23:⁠37, 38) Sang Paskua sang 33 C.⁠E., indi makatarunganon nga ginpapatay si Jesus sang iya mga kaaway sa guwa sang Jerusalem. Walay sapayan sina, ginbanhaw ni Jehova ang iya Isa nga Hinaplas kag ginhimaya sia nga may dimamalatyon nga kabuhi subong espiritu sa langitnon nga Sion, isa ka butang nga makahatag sing benepisyo sa aton tanan.​—⁠Binuhatan 2:​32-36.

22. Sang patay na si Jesus, sa ano nagapatuhoy ang madamo nga pagsambit sa Jerusalem?

²² Kutob sadto, ang kalabanan sang wala pa matuman nga mga tagna nahanungod sa Sion, ukon Jerusalem, mahangop nga nagapatuhoy sa langitnon nga mga kahimusan ukon sa hinaplas nga mga sumulunod ni Jesus. (Salmo 2:​6-8; 110:​1-4; Isaias 2:​2-4; 65:​17, 18; Zacarias 12:​3; 14:​12, 16, 17) Ang pila ka pagpatuhoy sa “Jerusalem” ukon “Sion” nga ginsulat sang patay na si Jesus maathag nga may yara malaragwayon nga kahulugan kag wala nagapatuhoy sa literal nga siudad ukon lokasyon. (Galacia 4:​26; Hebreo 12:​22; 1 Pedro 2:​6; Bugna 3:​12; 14:​1; 21:​2, 10) Ang katapusan nga pamatuod nga ang Jerusalem indi na amo “ang siudad sang daku nga Hari” natabo sang 70 C.⁠E. sang ginhapay ini sang Romanong mga hangaway, subong gintagna ni Daniel kag ni Jesucristo. (Daniel 9:​26; Lucas 19:​41-44) Wala gintagna sang mga manunulat sang Biblia ukon ni Jesus mismo nga matigayon pa liwat sa ulihi sang dutan-on nga Jerusalem ang pinasahi nga pabor anay ni Jehova nga Dios sa sini.​—⁠Galacia 4:​25; Hebreo 13:⁠14.

Mga Laragway sang Dayon nga Paghidait

23. Ngaa dapat gihapon kita mangin interesado sa Jerusalem?

²³ Sa tapos marepaso ang una nga maragtas sang dutan-on nga Jerusalem, indi mapanghiwala sang isa nga ang siudad nagsibu sa kahulugan sang iya ngalan​—⁠“Pagpanag-iya [ukon, Sadsaran] sang Duha ka Sahi sang Paghidait”​—⁠sa tion sang mahidaiton nga paggahom ni Hari Solomon. Apang, laragway lamang yadto sang paghidait kag kahamungayaan nga maagom sa indi madugay sang mga nagahigugma sa Dios nga magapuyo sa isa ka duta nga nahimo nga paraiso.​—⁠Lucas 23:⁠43.

24. Ano ang matun-an naton gikan sa mga kahimtangan nga nagluntad sang naghari si Solomon?

²⁴ Ginapakita sang ika-72 sang Salmo ang mga kahimtangan nga nagluntad sang paggahom ni Hari Solomon. Apang ginatagna sinang matahom nga ambahanon ang mga pagpakamaayo nga mabaton sang katawhan sa idalom sang langitnon nga paggahom sang Mesias, si Jesucristo. Tuhoy sa iya, ang salmista nag-amba: “Sa iya mga adlaw magalambo ang matarong, kag ang bugana nga paghidait tubtob nga wala na ang bulan. . . . Luwason niya ang nawad-an nga nagapangayo sing bulig, subong man ang nagaantos kag ang bisan sin-o nga wala sing manugtabang. Magakaawa sia sa kubos kag imol, kag luwason niya ang mga kalag sang mga imol. Tubson niya ang ila kalag gikan sa pagpigos kag kasingki, kag ang ila dugo mangin bilidhon sa iya itululok. May bugana nga uyas sa duta; sa putukputukan sang kabukiran magahapayhapay ini.”​—⁠Salmo 72:​7, 8, 12-14, 16.

25. Ngaa luyag naton makahibalo sing dugang pa tuhoy sa Jerusalem?

²⁵ Daw ano gid nga paglipay kag paglaum ang ginahatag sadtong mga pulong para sa mga nagahigugma sa Dios sa Jerusalem ukon sa bisan diin sa duta! Mahimo man ikaw malakip sa tunga sang mga magaagom sing bilog-duta nga paghidait sa idalom sang Mesianikong Ginharian sang Dios. Ang ihibalo tuhoy sa nagligad sang Jerusalem makabulig sa aton agod mahangpan ang katuyuan sang Dios para sa katawhan. Ang masunod nga mga artikulo magahatag sing pinasahi nga igtalupangod sa mga natabo sang ikapito kag ikawalo nga dekada sa tapos makabalik ang mga Judiyo gikan sa pagkatapok sa Babilonia. Nagahatag ini sing paglipay sa tanan nga luyag maghalad sing kalahamut-an nga pagsimba kay Jehova nga Dios, ang Daku nga Hari.

[Footnote]

Madumduman Mo Bala?

◻ Paano ang Jerusalem nangin duog nga nahamtangan sang “trono ni Jehova”?

◻ Ano ang nangin importante nga papel ni Solomon sa pagpauswag sang matuod nga pagsimba?

◻ Paano naton nahibaluan nga ang Jerusalem indi na ang sentro sang pagsimba kay Jehova?

◻ Ngaa interesado kita nga makahibalo sing dugang pa tuhoy sa Jerusalem?

[Retrato sa pahina 10]

Ang Siudad ni David nahamtang sa nabagatnan nga bakulod, apang ginpasangkad ni Solomon ang siudad paaminhan kag gintukod ang templo

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Line sa pahina 8]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.