Ini Bala ang Siglo ni Satanas?
“KON binagbinagon naton ang kasangkaron sang kalautan nga nagakatabo sa sini nga siglo, masiling gid nga siglo ini ni Satanas. Wala pa sing dag-on nga ang mga tawo nagpakita sing daku gid nga huyog, kag gana, sa pagpatay sa minilyon ka iban pa nga mga tawo bangod sang rasa, relihion ukon kahimtangan sa katilingban.”
Ginkomento ini sa editoryal sang pamantalaan nga The New York Times sa Enero 26, 1995, nga guwa, may kaangtanan sa ika-50 nga anibersaryo sang kahilwayan sang inosente nga mga biktima nga ginbilanggo sa mga kampo sang Nazi. Ang Holocaust—isa sang labing bantog nga pagpapas sa rasa sa maragtas—nagpatay sing mga anom ka milyon nga mga Judiyo. Halos tatlo ka milyon nga di-Judiyo nga mga Polako ang napatay sa ginatawag nga “Nalimtan nga Holocaust.”
“Ginbulubanta nga sa panag-on kutob sang 1900 tubtob 1989, 86 milyones ka tawo ang napatay sa inaway,” siling ni Jonathan Glover sa iya libro nga Humanity—A Moral History of the Twentieth Century. Nagsiling pa sia: “Ang kadamuon sang mga napatay sa inaway sa ikabeinte nga siglo halos indi mo mahanduraw. Ang pag-isip sa kadamuon sang mga napatay subong promedyo indi nagakaigo, sanglit mga dos-tersia (58 milyones) ang napatay sa duha ka bug-os kalibutan nga inaway. Apang, kon ini nga mga kamatayon natabo sa regular nga hut-ong sang tion sa bug-os nga ikabeinte nga siglo, mga 2,500 ka tawo ang napatay sa inaway kada adlaw. Kapin ina sa 100 ka tawo kada oras, sing sige-sige, sa sulod sang nobenta ka tuig.”
Sa amo, ang ika-20 nga siglo gintawag nga isa sang pinakamadugo nga siglo nga naeksperiensiahan sang katawhan. Sa Hope Against Hope, si Nadezhda Mandelstam nagsulat: “Nakita naton ang kadalag-an sang malaut sang ang mga prinsipio ukon talaksan sang katawhan ginpakanubo kag gintapakan.” Sa pagsumpunganay sang maayo kag malaut, nagdaug gid bala ang malaut?
[Credit Line sang retrato sa pahina 2]
COVER: Mother and daughter: J.R. Ripper/SocialPhotos
[Credit Line sang retrato sa pahina 3]
U.S. Department of Energy photograph