NAHIBALUAN MO BALA?
Sa panahon sang Biblia, paano ginahimo ang mga linukot ukon scroll, kag paano ini ginagamit?
Panit kag vellum nga mga linukot sang libro sa Biblia nga Ester, sang ika-18 lang nga siglo C.E.
Ang Ebanghelyo ni Lucas nagsambit parte kay Jesus nga nagbukad sang linukot nga ginsulat ni Isaias, nagbasa sa sini, dayon ginlukot ini. Sa katapusan nga bahin sang Ebanghelyo ni Juan, ginsambit man ni Juan ang linukot, kag nagsiling nga indi niya masulat sa iya linukot ang tanan nga milagro nga ginhimo ni Jesus.—Lucas 4:16-20; Juan 20:30; 21:25.
Paano ginhimo ang mga linukot? Ginatapik ang mga panit, pergamino, ukon papiro agod mangin pinanid ukon rolyo. Dayon ginalukot ini sa isa ka bilugon nga kahoy nga ang may sulat ara sa sulod. Ang sinulatan sini malip-ot lang kag patindog nga mga raya. Kon malaba ang linukot, dapat may bilugon nga kahoy sa magtimbang nga punta sini. Ginagamit ini sang manugbasa sa pagbukad sang linukot paagi sa isa ka kamot kag paglukot sini paagi sa isa pa, tubtob makita niya ang iya basahon.
“May bentaha ang linukot kay ang kalabaon sini (nga sa masami mga 10 metros) makapaigo sang bilog nga libro sa isa lang ka linukot,” siling sang The Anchor Bible Dictionary. Halimbawa, ginabulubanta nga ang Ebanghelyo ni Lucas makaigo sa isa ka linukot nga mga 9.5 metros ang kalabaon. Ang iban nga linukot ginautdan ang mga punta, ginapahining ini paagi sa pagbag-id sang bato, dayon ginalugom.
Sin-o ang “puno nga mga saserdote” nga ginsambit sa Cristianong Griegong Kasulatan?
Sang nagsugod sa pag-alagad ang mga saserdote sa Israel, isaisa lang ang nagaalagad nga mataas nga saserdote tubtob buhi sia. (Numeros 35:25) Si Aaron ang una nga nag-alagad nga mataas nga saserdote. Sa masami, ginapasa ini halin sa amay pakadto sa kamagulangan nga anak nga lalaki. (Exodo 29:9) Madamo sang lalaki nga kaliwat ni Aaron ang nag-alagad subong mga saserdote, pero pila lang ang nangin mataas nga saserdote.
Sang ginsakop ang Israel sang iban nga pungsod, ang indi Israelinhon nga mga manuggahom amo ang nagatangdo kag nagapahalin sang Judiyo nga mataas nga mga saserdote. Ang bag-o nga mga gintangdo nagahalin pirme sa pila ka pinili nga mga pamilya, ang kalabanan halin sa linya ni Aaron. Ang ekspresyon nga “puno nga mga saserdote” maathag nga nagapatuhoy sa panguna nga mga saserdote. Mahimo nalakip sa puno nga mga saserdote ang mga pangulo sang 24 ka dibisyon sang mga saserdote; prominente nga mga miembro sang pamilya sang mataas nga saserdote; kag mataas nga mga saserdote sang una nga ginpahalin, pareho kay Anas.—1 Cronica 24:1-19; Mateo 2:4; Marcos 8:31; Binuhatan 4:6.