“Ginbukad” ang Dumaan nga Linukot

SANG 1970, nakutkutan sang mga arkeologo ang isa ka sunog nga linukot sa Ein Gedi, Israel, malapit sa nakatundan nga baybayon sang Dead Sea. Nakita nila ini samtang ginakutkot nila ang sinagoga sa isa ka baryo. Nasunog ang sinagoga sang ginsalakay ini nga baryo sang mga ikan-om nga siglo C.E. Indi mabasahan ang nakasulat sa sini nga linukot bangod sang pagkasunog sini. Maguba man ini kon piliton nga bukaron. Pero, paagi sa teknolohiya nga ginatawag 3-D scanning, daw pareho lang nga “ginbukad” ini nga linukot. Kag paagi sa bag-o nga digital imaging software, nabasahan ang nakasulat sa sini.

Ano ang nakita nila sa linukot? Nakita nila ang mga teksto sa Biblia. Nakasulat sa sini ang pila ka bersikulo sa umpisa sang Levitico. Nalakip sa sini nga mga bersikulo ang Tetragrammaton, ukon ang ngalan sang Dios sa Hebreo. Mahimo nga ginsulat ini sang tungatunga sang 50 C.E. kag 400 C.E. Nagsiling si Gil Zohar sa iya artikulo sa The Jerusalem Post nga sang wala pa mabasahan ang nakasulat sa linukot sa Ein Gedi, mga 1,000 ka tuig gid ang bal-ot sang duha ka pinakadaan nga mga manuskrito sang Hebreong Kasulatan. Ang duha ka manuskrito amo ang Dead Sea Scrolls nga nadiskobrehan sa Qumran, nga ginsulat sang mga 100 B.C.E, kag ang Aleppo Codex nga ginsulat sang mga 930 C.E. Nagsiling ang mga eksperto nga ginapamatud-an sang linukot sa Ein Gedi nga wala sing may ginbag-o sa Torah (una nga lima ka libro sang Biblia) sa sulod sang linibo ka tuig, kag gintinguhaan gid sang mga manugkopya nga wala sing sala sa ila pagkopya.