Ang Pagpakig-away ni Casiodoro de Reina Para sa Espanyol nga Biblia

ANG Espanya sang ika-16 siglo isa ka delikado nga duog sa pagbasa sing Biblia. Ginmanduan sang Iglesia Katolika ang Inkisisyon nga palungon ang bisan pinakagamay nga pag-iraw sang indi kinaandan. Apang may isa sadto ka lamharon nga lalaki sa nabagatnan nga Espanya nga wala lamang nagbasa sing Kasulatan kundi nanumpa man nga badbaron ini sa tumandok nga hambal agod nga mabasa sang tagsa ka Espanyol. Ang iya ngalan amo si Casiodoro de Rei­na.

Napukaw ang interes ni Rei­na sa Biblia sa sulod sang mga tinuig nga ginhinguyang niya sa monasteryo sang San Isi­dro del Campo, sa guwa sang Se­ville, Espanya. Sang katuigan 1550, ang kalabanan sang mga monghe sa sining pinasahi nga monasteryo nagahinguyang sing mas madamo nga oras sa pagbasa sing Kasulatan sangsa maghikot sang ila mga katungdanan sa monasteryo. Kag ginpabag-o sang mensahe sang Biblia ang ila panghunahuna. Ginsikway nila ang doktrina sang Katoliko tuhoy sa paggamit sing mga imahen kag pagpati sa purgatoryo. Sing dimalikawan, naburuka ang ila mga pagtamod, kag bangod nahadlok nga madakpan sang Espanyol nga Inkisisyon, namat-od sila nga malagyo padulong sa iban nga pungsod. Isa si Rei­na sa 12 nga nakapalagyo sa Geneva, Swit­zer­land.

Sa tapos sadtong diutayan mapaslawan nga pagpalagyo, naglakbay sia sa nanuhaytuhay nga siudad sa Europa, nga pirme lang makalusot sa iya mga manughingabot. Sang 1562 ginsunog sang napaslawan nga mga inkisitor ang iya laragway sa Si­velle, apang bisan yadtong mapintas nga pamahog wala nagpauntat kay Rei­na sa iya hilikuton sa pagbadbad sing Kasulatan. Walay sapayan nga may bili ang iya ulo kag nagkabuhi nga pirme may kahadlok nga madakpan, nanghikot sia sing tayuyon sa iya Espanyol nga badbad. “Luwas sa tion nga ako nagamasakit ukon nagalakbay, . . . wala nagahalin ang lapis sa akon kamot,” paathag niya.

Sa sulod sang napulo ka tuig natapos ni Rei­na ang iya badbad. Sang 1569 ginbalhag ang iya badbad sang bug-os nga Biblia sa Basel, Swit­zer­land. Ining dalayawon nga hinimuan amo ang una kompleto nga badbad sa Espanyol nga ginbadbad gikan sa orihinal nga mga hambal. Sa sulod sang siniglo natigayon ang Latin nga mga Biblia, apang ang Latin amo ang lenguwahe sang mga alta sosyal. Nagapati si Rei­na nga dapat mahangpan sang tagsatagsa ang Biblia, kag ginrisgo niya ang iya kabuhi para matuman ina nga tulumuron.

Sa introduksion sang iya badbad, ginpaathag niya ang iya mga rason. “Ang pagdumili sing Balaan nga Kasulatan sa kinaandan nga hambal dimalikawan nga nagadala sing daku nga insulto sa Dios kag halit sa kaayuhan sang mga tawo. Maathag ini nga buhat ni Satanas kag sang mga ginakontrol niya. . . . Sanglit ginhatag sang Dios ang iya Pulong sa mga tawo, nga luyag nga mahangpan ini kag iaplikar sang tanan, sia nga magdumili sini sa bisan ano man nga hambal wala gid sing maayo nga motibo.”

Isa ini ka maisog nga pamulong, nga gintuaw kutob sang ginbalhag ini mga 18 ka tuig pagkatapos nga espisipiko nga gindumili sang Indese sang Espanyol nga Inkisisyon ang Biblia “sa Cas­til­ian nga lenguwahe [Espanyol] ukon sa bisan ano pa nga tumandok nga pulong.” Sing maathag, wala gintugutan ni Rei­na ang kahadlok sa tawo nga magpugong sang iya gugma sa kamatuoran.

Luwas sa hanuot nga handum nga himuon ang Biblia nga madali matigayon sang tanan nga tawo nga nagahambal sing Espanyol, luyag man ni Rei­na nga makapatubas sing posible pinakasibu nga badbad. Sa iya introduksion, ginpaathag niya ang mga bentaha sang talangkod nga pagbadbad gikan sa orihinal nga mga pulong. Ang pila ka mga sayop nakasulod sa Latin nga teksto sang Vulgate, paathag ni Rei­na. Ang isa sang labing athagon sini amo ang pagdula sang balaan nga ngalan.

Ang Balaan nga Ngalan sa Espanyol nga mga Badbad

Narealisar ni Rei­na nga ang ngalan sang Dios, nga Jehova, dapat makita sa bisan diin nga sinsero nga badbad sang Biblia, subong nga makita ini sa orihinal nga teksto. Wala niya ginsunod ang kinabatasan nga tal-usan ang balaan nga ngalan sing mga titulo subong sang “Dios” ukon “Ginuo.” Sa introduksion sang iya badbad, ginpaathag niya ang iya mga rason nga wala sing pangalag-ag.

“Gintipigan namon ang ngalan (Iehoua), bangod sang daku nga kabangdanan. Una, bangod nga kon makita ini sa amon nga bersion, makita man ini sa Hebreo nga teksto, kag para sa amon indi namon ini madula ukon tal-usan ini nga indi mangin dimatutom kag malapas ang kasuguan sang Dios, nga nagasugo nga wala sing kuhaon ukon idugang. . . . Ang kinabatasan [sang pagkuha sa ngalan], nga ginpadihot sang Yawa, nag-utwas gikan sa isa ka disparatis sang modernong mga rabbi nga, bisan pa nagapangangkon nga nagapakabalaan sini, sa katunayan nagtago sang Iya balaan nga ngalan, ginahimo nga malipatan ini sang katawhan sang Dios nga sa amo luyag niya nga makilala sia gikan sa tanan iban pa . . . nga mga dios.”

Ang dalayawon nga handum ni Rei­na sa pagpakabalaan sa ngalan sang Dios may daku nga mga resulta. Tubtob sa aton adlaw, ang kalabanan sang madamo nga badbad sa Espanyol​—⁠lunsay sa Katoliko kag Protestante​—⁠nagsunod sining una nga badbad nga nagagamit sing balaan nga ngalan sa kabug-usan. Bangod gid kay Rei­na, ang mga bumalasa sang halos bisan anong Espanyol nga badbad sang Biblia madali makahangop nga ang Dios may personal nga ngalan nga nagapatuhay sa iya gikan sa tanan iban pa nga mga dios.

Talalupangdon ang kamatuoran nga ang ngalan ni Jehova sa Hebreo makita sing maathag sa pahina sang Biblia ni Rei­na nga nagaunod sang titulo sini. Ginhugod ni Rei­na ang iya kabuhi sa halangdon nga kausa sang pagtipig sa Pulong sang Dios, ginhimo ini nga matigayon sa isa ka hambal nga mabasa sang minilyon.