Si Jehova, ang Walay Pinilian nga “Hukom sang Bug-os nga Duta”
“Ang Amay . . . walay pinilian nga nagahukom suno sa binuhatan sang tagsa ka tawo.’—1 PEDRO 1:17.
1, 2. (a) Ngaa dapat kita mahadlok kag malipay nga si Jehova amo ang daku nga Hukom? (b) Sa kaso ni Jehova batok sa mga pungsod, ano ang papel sang iya dutan-on nga mga alagad?
SI Jehova amo ang daku nga “Hukom sang bug-os nga duta.” (Genesis 18:25) Subong Supremo nga Dios sang uniberso, sia ang may bug-os nga kinamatarong sa paghukom sa iya mga tinuga. Isa man ini ka makakulugmat kag makalipay nga panghunahuna. Makatalandog nga ginpautwas ni Moises ining daw nagasumpakilay nga mga kinaiya, sa pagsiling: “Si Jehova nga inyo Dios amo ang Dios sang mga dios kag Ginuo sang mga ginuo, ang Dios nga daku, gamhanan kag makakulugmat, nga walay pinilian sa mga tawo ukon nagabaton sing hamham, nagahimo sing katarungan sa ilo kag balo nga babayi kag nagahigugma sa manlulugayaw sa paghatag sa iya sing kalan-on kag panapton.”—Deuteronomio 10:17, 18.
2 Daw ano ka talalupangdon nga pagkabalanse! Isa ka daku, gamhanan, makakulugmat nga Dios, apang walay pinilian kag mahigugmaon nga nagaapin sa kaayuhan sang mga ilo, balo nga mga babayi, kag mga dumuluong. Sin-o ang makahandum sing kapin pa ka mahigugmaon nga Hukom sang sa kay Jehova? Nagalaragway sang iya kaugalingon subong may kaso batok sa mga pungsod sang kalibutan ni Satanas, ginapangabay ni Jehova ang iya mga alagad sa duta nga mangin iya mga saksi. (Isaias 34:8; 43:9-12) Wala sia nagasandig sa ila testigo agod pamatud-an ang iya pagkadios kag matuod nga pagkasoberano. Apang ginahatagan niya ang iya mga saksi sing tumalagsahon nga pribilehiyo nga magpamatuod sa atubangan sang tanan nga katawhan nga ginakilala nila ang iya pagkasupremo. Ang iya mga saksi nagapasakop sa iya matarong nga pagkasoberano, kag paagi sa ila dayag nga pagministeryo, ginapahulag nila ang iban nga magpasakop man sa awtoridad sang Supremo nga Hukom.
Ang Paagi sang Paghukom ni Jehova
3. Paano mabilog ang paagi sang paghukom ni Jehova, kag paano ini ginpakita sa kaso ni Adan kag ni Eva?
3 Sa tion sang maaga nga maragtas sang katawhan, si Jehova mismo ang naghukom sa pila nga nakasala. Ang mga halimbawa sang iya paghusay sa hudisyal nga mga kaso nagpahamtang sing sulundan para sa iya mga alagad nga sang ulihi amo ang may salabton sa paghusay sang hudisyal nga mga kaso sa tunga sang iya katawhan. (Salmo 77:11, 12) Ang iya paagi sang paghukom sarang mabilog sing subong sini: kalig-on kon kinahanglanon, kaluoy kon mahimo. Sa bahin ni Adan kag ni Eva, ang himpit nga tawhanon nga mga tinuga nga nagrebelde sing hungod, indi sila takus kaluy-an. Gani, ginpamatbatan sila ni Jehova sing kamatayon. Apang ginkaluy-an niya ang ila mga anak. Ginpaisol ni Jehova ang pamatbat nga kamatayon, agod makapanganak sanday Adan kag Eva. Mahigugmaon nga ginhatagan niya ang ila mga kaliwat sing paglaum nga mahilway gikan sa pagkaulipon sa sala kag kamatayon.—Genesis 3:15; Roma 8:20, 21.
4. Paano nakig-angot si Jehova kay Cain, kag ngaa makapainteres gid ini nga kaso?
4 Makapainteres gid kon paano nakig-angot si Jehova kay Cain bangod amo ini ang unang narekord nga kaso sang isa sa dihimpit nga mga kaliwat ni Adan kag ni Eva, nga “ginbaligya sa idalom sang sala.” (Roma 7:14) Ginbinagbinag bala ini ni Jehova kag ginhusay si Cain nga tuhay sa Iya paghusay sa iya mga ginikanan? Kag makahatag bala ini nga kaso sing leksion para sa Cristianong mga manugtatap karon? Tan-awon naton. Nahantop ang malain nga reaksion ni Cain sang ang iya halad wala ginbaton, mahigugmaon nga ginpaandaman sia ni Jehova sang katalagman nga nagaatubang sa iya. Ang isa ka dumaan nga hulubaton nagasiling: ‘Ang pagpugong mas maayo sa bulong.’ Ginhimo ni Jehova ang iya masarangan sa pagpaandam kay Cain nahanungod sa pagtugot sa iya makasasala nga huyog nga daugon sia. Nagtinguha sia nga buligan sia sa ‘paghimo sing maayo.’ (Genesis 4:5-7) Amo ini ang una nga tion nga ginpangabay sang Dios ang isa ka makasasala nga tawo nga maghinulsol. Sa tapos nagpakita si Cain sing dimahinulsulon nga panimuot kag nakahimo sing krimen, gintapok sia ni Jehova bilang silot sa iya, apang ginpahaganhagan ini paagi sa mando nga nagadumili sa iban nga mga tawo sa pagpatay sa iya.—Genesis 4:8-15.
5, 6. (a) Ano ang ginhimo ni Jehova sa kaliwatan antes sang Anaw? (b) Ano ang ginhimo ni Jehova antes niya ginhukman ang mga pumuluyo sang Sodoma kag Gomorra?
5 Sa wala pa ang Anaw, sang ‘nakita ni Jehova nga ang pagkamalaut sang tawo daku sa duta, nagpasakit ini sa iya tagipusuon.’ (Genesis 6:5, 6) ‘Nagkalisod’ sia bangod ang kalabanan sang kaliwatan sa wala pa ang Anaw nag-abuso sang ila kahilwayan sa pagbuot kag dapat nga hukman niya sila. Apang, ginhatagan niya sila sing nagakaigo nga paandam, nga gingamit si Noe sa madamo nga tinuig subong “manugbantala sang pagkamatarong.” Pagkatapos sadto, wala na sing rason si Jehova nga ‘mag-isol sa pagsilot sa kalibutan sang didiosnon nga katawhan.’—2 Pedro 2:5.
6 Naobligar man si Jehova sa paghusay sang legal nga hulusayon batok sa malaut nga mga pumuluyo sang Sodoma kag Gomorra. Apang talupangda kon paano niya ginhimo ini. Nabatian niya ang “singgit sang reklamo” nahanungod sa malaut nga paggawi sining katawhan, paagi lamang sa mga pangamuyo sang matarong nga si Lot. (Genesis 18:20; 2 Pedro 2:7, 8) Apang antes maghikot, ‘nagkunsad’ sia paagi sa iya mga anghel agod pat-uron ang mga kamatuoran. (Genesis 18:21, 22; 19:1) Ginpasalig man niya si Abraham nga indi sia maghikot sing dimakatarunganon.—Genesis 18:23-32.
7. Anong mga leksion ang matun-an sang mga gulang nga nagapangalagad sa hudisyal nga mga komite gikan sa mga halimbawa sang paghukom ni Jehova?
7 Ano ang matun-an sang mga gulang karon gikan sa sining mga halimbawa? Sa kaso ni Adan kag ni Eva, si Jehova nagpakita sing gugma kag konsiderasyon sa ila nga, bisan pa may relasyon sa mga nakasala, indi balasulon sa kaso nga natabo. Nagpakita sia sing kaluoy sa mga kaliwat ni Adan kag ni Eva. Sa kaso ni Cain, nakita na nga daan ni Jehova ang katalagman nga nagaatubang kay Cain kag maluluy-on nga nangatarungan sia sa iya, sa pagtinguha nga punggan sia sa paghimo sing sala. Bisan sa tapos sia gintapok, nagpakita gihapon si Jehova sing konsiderasyon kay Cain. Dugang pa, ginhukman lamang ni Jehova ang kaliwatan sa wala pa ang Anaw sa tapos sia magpakita sing daku nga mapailubon nga pagbatas. Sang makita ang batinggilan nga kalautan, ‘nagpasakit ini sa tagipusuon [ni Jehova].’ Nagkalisod sia nga nagrebelde ang mga tawo batok sa iya matarong nga paggahom kag nga obligado sia nga laglagon sila. (Genesis 6:6; ipaanggid ang Ezequiel 18:31; 2 Pedro 3:9.) Sa kaso sang Sodoma kag Gomorra, naghikot lamang si Jehova sa tapos mapat-od ang mga kamatuoran. Daw ano ka ekselente nga mga halimbawa para sa ila karon nga dapat maghusay sang legal nga mga kaso!
Tawhanon nga mga Hukom sang Panahon sang mga Patriarka
8. Anong sadsaran nga mga kasuguan ni Jehova ang nahibaluan sang panahon sang mga patriarka?
8 Bisan pa mahimo gid nga wala sing nasulat nga kasuguan sadto, ang katilingban sang panahon sang mga patriarka nakahibalo sang sadsaran nga mga kasuguan ni Jehova, kag obligado ang iya mga alagad sadto nga tumanon ini. (Ipaanggid ang Genesis 26:5.) Ginpakita sang drama nga natabo sa Eden nga kinahanglan ang pagkamatinumanon kag pagkamapinasakupon sa pagkasoberano ni Jehova. Ginpahayag sang kaso ni Cain nga si Jehova wala nahamuot sa pagpatay. Sa gilayon sa tapos sang Anaw, naghatag ang Dios sa katawhan sing kasuguan tuhoy sa pagkabalaan sang kabuhi, pagpatay, silot nga kamatayon, kag pagkaon sing dugo. (Genesis 9:3-6) Mabaskog nga ginpakamalaut ni Jehova ang panghilahi sa isa ka hitabo nga nagdalahig kay Abraham, Sara, kag Abimelec, nga hari sang Gerar, malapit sa Gaza.—Genesis 20:1-7.
9, 10. Anong mga halimbawa ang nagapakita nga may isa ka hudisyal nga sistema anay sa patriarkal nga katilingban?
9 Sadtong mga adlaw ang mga ulo sang pamilya amo ang mga hukom kag sila ang naghusay sang legal nga mga problema. Si Jehova nagsiling tuhoy kay Abraham: “Nakilala ko sia nga suguon niya ang iya kabataan kag ang iya panimalay sa ulihi niya agod nga bantayan nila ang dalanon ni Jehova sa paghimo sing pagkamatarong kag katarungan.” (Genesis 18:19) Si Abraham nagpakita sing pagkadimakagod kag pagkamahinangpanon sang ginhusay niya ang kasuayon sa ulot sang iya mga manugbantay kag sang mga manugbantay ni Lot. (Genesis 13:7-11) Subong patriarkal nga ulo kag hukom, ginpakamalaut ni Juda ang iya umagad nga babayi nga si Tamar nga batuhon tubtob kamatayon kag sunugon, sa paghunahuna nga makilahion sia. (Genesis 38:11, 24; ipaanggid ang Josue 7:25.) Apang, sang mahibaluan niya ang tanan nga kamatuoran, ginpakamatarong niya sia sing labi pa sa iya. (Genesis 38:25, 26) Daw ano ka importante nga hibaluon anay ang tanan nga kamatuoran antes maghimo sing hudisyal nga desisyon!
10 Ang tulun-an nga Job nagapatuhoy sa isa ka hudisyal nga sistema kag nagapakita sang pagkahalandumon sang walay pinilian nga paghukom. (Job 13:8, 10; 31:11; 32:21) Ginaalimunaw ni Job ang tion sang sia isa ka ginatahod nga hukom nga naglingkod sa gawang sang siudad nga nagahatag sing katarungan kag nagaapin sa kausa sang balo nga babayi kag sang walay amay nga bata nga lalaki. (Job 29:7-16) Sa amo, may yara pamatuod nga sa sulod sang patriarkal nga katilingban, ang “tigulang nga mga lalaki” amo ang naghukom sa tunga sang mga kaliwat ni Abraham bisan sa wala pa ang Exodo kag ang hinatag sang Dios nga legal nga konstitusyon sa pungsod sang Israel. (Exodo 3:16, 18) Sa kamatuoran, ang mga kondisyon sang Kasuguan nga katipan ginpresentar ni Moises sa “tigulang nga mga lalaki,” ukon mga gulang, sang Israel, nga nagtiglawas sa katawhan.—Exodo 19:3-7.
Ang Hudisyal nga Sistema sang Israel
11, 12. Suno sa duha ka eskolar sa Biblia, ano ang nagpatuhay sang hudisyal nga sistema sang Israel gikan sa ila sang iban nga mga pungsod?
11 Ang pagpatuman sang katarungan sa Israel tuhay sa legal nga mga palatukuran sang mga pungsod sa palibot. Ang kasuguan para sa mga banwahanon wala ginapain sa kasuguan para sa mga kriminal. Lunsay ini nalakip sa mga kasuguan para sa moral kag sa pagsimba. Ang sala batok sa isigkatawo isa ka sala batok kay Jehova. Sa iya libro nga The People and the Faith of the Bible, ang awtor nga si André Chouraqui nagasulat: “Ang hudisyal nga tradisyon sang mga Hebreo indi pareho sa iya mga kaingod, indi lamang sa pagkilala sa mga kalapasan kag mga silot kundi sa matuod nga kahulugan sang kasuguan. . . . Ang Torah nga [Kasuguan] indi bahin sang matag-adlaw nga kabuhi; ginakontrol sini ang kinaugali kag kaundan sang matag-adlaw nga kabuhi paagi sa paghatag sing pagpakamaayo ukon pagpakalain. . . . Sa Israel . . . halos indi mo makita ang maathag nga pagkatuhay sa hudisyal nga mga pagpanghikot sang siudad. Natago sila sa paghiusa sang kabuhi nga ginagamit sing bug-os sa pagtuman sang kabubut-on sang buhi nga Dios.”
12 Ining tumalagsahon nga kahimtangan naghimo sang katarungan nga ginapatuman sa Israel nga mas mataas sa kadungan nga mga pungsod sadto. Ang eskolar sa Biblia nga si Roland de Vaux nagasulat: “Ang kasuguan sang mga Israelinhon, walay sapayan sang mga pagpareho sini sa porma kag sa kaundan, may daku nga kinatuhayan gikan sa ‘mga tratado’ sang Natung-an nga Sidlangan kag sa mga bahin sang ila ‘kasuguan’. Isa ini ka relihioso nga kasuguan. . . . Wala sing kasuguan sa Natung-an nga Sidlangan ang mapaanggid sa Kasuguan sang mga Israelinhon, nga ang ginapadunggan subong awtor sang kabug-usan sini amo ang Dios. Kon ginaunod man sini, kag sa masami ginasamo, ang mga palatukuran sa maayong pamatasan kag rito, ini bangod ginatuptupan sini ang bug-os nga latagon sang balaan nga Katipan, kag bangod ining Katipan nagatuytoy sang mga kaangtanan sang mga tawo sa isa kag isa subong man sang ila kaangtanan sa Dios.” Indi katingalahan nga si Moises namangkot: “Ano bala dira nga daku nga pungsod, ang may matarong nga mga palatukuran kag hudisyal nga mga desisyon subong sini tanan nga kasuguan nga ginabutang ko sa atubangan ninyo sini nga adlaw?”—Deuteronomio 4:8.
Mga Hukom sa Israel
13. Sa anong mga punto si Moises isa ka maayong huwaran para sa mga gulang karon?
13 Sa subong sini kataas nga sistema sa paghukom, ano nga sahi sang tawo ang kinahanglanon agod mangin hukom? Tuhoy sa una gid nga hukom nga gintangdo sa Israel, ang Biblia nagasiling: “Ang tawo nga si Moises amo ang pinakamahagop sa tanan nga tawo nga yara sa kadaygan sang duta.” (Numeros 12:3) Indi sia sobra ka masinaligon sa kaugalingon. (Exodo 4:10) Bisan pa dapat niya hukman ang katawhan, kon kaisa sia pa ang nangin sumalakdag nila sa atubangan ni Jehova, nga nagapakiluoy sa iya nga patawaron sila kag nagtanyag pa gani sia nga ihalad ang iya kaugalingon para sa ila. (Exodo 32:11, 30-32) Mabinalaybayon nga nagsiling sia: “Ang akon hambal magatulo subong sang tun-og, subong sang talithi sa hilamon kag subong sang dabodabo sa bag-ong tubo nga mga tanum.” (Deuteronomio 32:2) Sa baylo nga hukman ang katawhan paagi sa pagsandig sa iya kaugalingon nga kaalam, sia nagsiling: “Kon may kasaba nga mag-utwas, dapat ini dalhon sa akon kag dapat ako maghukom sa tunga sang isa ka tawo kag sang iya isigkatawo, kag dapat ko ipahibalo ang mga desisyon sang matuod nga Dios kag ang iya kasuguan.” (Exodo 18:16) Kon nagaduhaduha sia, gindangop niya ang hulusayon kay Jehova. (Numero 9:6-8; 15:32-36; 27:1-11) Si Moises isa ka maayong huwaran para sa mga gulang nga sa karon ‘nagabantay sa panong sang Dios’ kag nagahimo sing hudisyal nga mga desisyon. (Binuhatan 20:28) Kabay nga ang ila kaangtanan sa ila mga kauturan mangin subong man sang “talithi sa hilamon.”
14. Ano ang espirituwal nga mga kalipikasyon sang mga lalaki nga gintangdo ni Moises subong mga hukom sa Israel?
14 Sang ulihi indi na masarangan ni Moises ang lulan sang paghusay sa hudisyal nga mga kaso para sa katawhan. (Exodo 18:13, 18) Ginbaton niya ang panugda sang iya ugangan nga lalaki nga mangayo sia sing bulig. Sa liwat, ano nga sahi sang mga lalaki ang ginpili? Aton mabasa: “‘Magpili ka sa tunga sang tanan nga katawhan sing mga tawo nga sangkol, mahadlukon sa Dios, mga tawo nga masaligan, nga nagadumot sa hamham.’ . . . Kag nagpili si Moises sing mga lalaki nga sangkol sa bug-os nga Israel kag ginbutang sila nga mga pangulo sang katawhan, mga manugdumala sang linibo, sang ginatos, sang kinalim-an, kag sang tignapulo. Kag sila naghukom sa katawhan sa tanan nga tion. Ang mabudlay nga kasaba gindala nila kay Moises, apang ang tagsa ka magamay sila ila ang naghukom.”—Exodo 18:21-26.
15. Ano ang mga kalipikasyon sang mga nag-alagad subong mga hukom sa Israel?
15 Makita naton nga indi lamang edad ang talaksan sa pagpili sing mga tawo nga magahukom. Si Moises nagsiling: “Kuha kamo sing mga tawo nga maalam kag mahangpunon kag eksperiensiado sa inyo mga tribo, kag himuon ko sila nga mga pangulo ninyo.” (Deuteronomio 1:13) Nahibaluan ni Moises ang ginsiling sang lamharon nga si Elihu sang nagligad nga madamo nga tuig: “Indi lamang ang bugana sa mga adlaw ang maalam, ukon ang tigulang lamang ang nakahangop sang katarungan.” (Job 32:9) Sa pagkamatuod, ang mga gintangdo dapat “mga tawo nga . . . eksperiensiado.” Apang labaw sa tanan dapat sila mangin sangkol, mahadlukon sa Dios, masaligan nga mga tawo, nga nagdumot sa hamham kag maalam kag mahangpunon. Daw maathag, busa, nga ang “mga pangulo” kag “mga hukom” nga ginsambit sa Josue 23:2 kag 24:1 indi tuhay sa “mga tigulang” nga ginsambit sa amo gihapon nga mga bersikulo kundi ginpili gikan sa tunga nila.—Tan-awa ang Insight on the Scriptures, Tomo 2, pahina 549.
Pagpatuman sang Katarungan
16. Ano ang dapat talupangdon naton karon sa mga instruksion nga ginhatag ni Moises sa bag-ong tinangdo nga mga hukom?
16 Tuhoy sa mga instruksion nga ginhatag sa sining tinangdo nga mga hukom, si Moises nagsiling: “Nagtulin ako sa inyo mga hukom sadto nga tion, ‘Kon nagapamati kamo sang panumbong sa tunga sang inyo mga utod, dapat kamo maghukom sing matarong sa tunga sang tawo kag sang iya utod ukon sang manlulugayaw nga yara sa iya. Wala kamo sing pasulabihon sa mga tawo sa paghukom. Ang magamay kag ang dalagku pamatian ninyo sing alangay. Dili kamo magkahadlok bangod sang tawo, kay ang paghukom iya sang Dios; kag ang kasaba nga mabudlay para sa inyo, dalhon ninyo sa akon [Moises], kag pamatian ko ini.’”—Deuteronomio 1:16,17.
17. Sin-o ang gintangdo subong mga hukom, kag anong paandam ang ginhatag sa ila ni Hari Josafat?
17 Sa pagkamatuod, ang kaso dalhon kay Moises sa sulod lamang sang tion nga nagakabuhi sia. Gani dugang pa nga mga kahimusan ang ginhimo agod ang mabudlay nga mga kaso dalhon sa mga saserdote, mga Levinhon, kag sa tinangdo sing pinasahi nga mga hukom. (Deuteronomio 17:8-12; 1 Cronica 23:1-4; 2 Cronica 19:5,8) Sa mga hukom nga gintangdo niya sa mga siudad sang Juda, si Hari Josafat nagsiling: “Talupangda ang inyo ginahimo, kay wala kamo nagahukom tungod sa tawo kundi tungod kay Jehova . . . Amo ini ang himuon ninyo sa kahadlok kay Jehova sa katutom kag may himpit nga tagipusuon. Kon mag-abot sa inyo ang bisan ano nga kaso gikan sa inyo mga utod nga nagapuyo sa ila mga siudad, . . . dapat ninyo sila paandaman agod nga indi sila magmalinapason kay Jehova kag ang kasingkal indi magaabot sa inyo kag sa inyo mga utod. Amo sini ang himuon ninyo agod nga indi kamo magmalinapason.”—2 Cronica 19:6-10.
18. (a) Ano ang pila sang mga prinsipio nga dapat iaplikar sang mga hukom sa Israel? (b) Ano ang dapat dumdumon sang mga hukom, kag anong mga kasulatan ang nagapakita sang mga resulta sang ila pagkalipat sini?
18 Lakip sa mga prinsipio nga dapat iaplikar sang mga hukom sa Israel amo ang masunod: alangay nga katarungan para sa manggaranon kag imol. (Exodo 23:3, 6; Levitico 19:15); estrikto nga pagkawalay pinilian (Deuteronomio 1:17); indi pagbaton sing mga hamham. (Deuteronomio 16:18-20) Dapat dumdumon pirme sang mga hukom nga ang ila ginahukman mga karnero ni Jehova. (Salmo 100:3) Sa kamatuoran, ang isa sang mga rason kon ngaa ginsikway ni Jehova ang undanon nga Israel amo nga ang ila mga saserdote kag mga manugbantay wala maghukom sing makatarunganon kag gintratar nila ang katawhan nga may kapintas.—Jeremias 22:3, 5, 25; 23:1, 2; Ezequiel 34:1-4; Malaquias 2:8, 9.
19. Ano ang kapuslanan sa aton sining pag-usisa naton sang mga talaksan sang katarungan ni Jehova sa wala pa ang Komon nga Dag-on, kag ano ang binagbinagon sa masunod nga artikulo?
19 Si Jehova wala nagabalhin. (Malaquias 3:6) Ining malip-ot nga repaso kon paano dapat ginhimo ang paghukom sa Israel kag kon paano gintamod ni Jehova ang bisan ano nga pagdingot sang katarungan dapat magpadulog kag magpahunahuna sa mga gulang nga amo sa karon ang may salabton sa paghimo sing hudisyal nga mga desisyon. Ang huwaran ni Jehova subong Hukom, kag ang hudisyal nga sistema nga iya ginpatok sa Israel, amo ang nagtukod sang mga prinsipio nga dapat sundon sa pagpatuman sing katarungan sa sulod sang Cristianong kongregasyon. Mahibal-an naton ini sa masunod nga artikulo.
Repaso nga mga Pamangkot
◻ Paano mabilog ang paagi sang paghukom ni Jehova?
◻ Paano ang paagi ni Jehova ginpakita sa iya mga pagpakig-angot kay Cain kag sa kaliwatan sa wala pa ang Anaw?
◻ Sin-o ang nagpanghikot subong mga hukom sang panahon sang mga patriarka, kag paano?
◻ Ano ang nagpatuhay sang hudisyal nga sistema sang Israel gikan sa ila sang iban nga mga pungsod?
◻ Ano nga sahi sang mga lalaki ang gintangdo subong mga hukom sa Israel, kag anong mga prinsipio ang dapat ginsunod nila?
[Laragway sa pahina 10]
Sa panahon sang mga patriarka kag sa Israel, ang tinangdo nga mga tigulang nagpatuman sang katarungan sa gawang sang siudad