Mga Saksi Batok sa Butig nga mga Dios
“‘Kamo akon mga saksi,’ siling ni Jehova, ‘kag ang akon alagad nga ginpili ko.’”—ISAIAS 43:10.
1. Sin-o ang matuod nga Dios, kag sa ano nga mga bagay labaw sia sa madamo nga dios nga ginasimba karon?
SIN-O ang matuod nga Dios? Ining labing importante nga pamangkot nagaatubang sa bug-os nga katawhan karon. Bisan pa madamo nga dios ang ginasimba sang mga tawo, Isa lamang ang makahatag sa aton sing kabuhi kag makatanyag sa aton sing isa ka makalilipay nga palaabuton. Isa lamang ang masilingan sini: “Paagi sa iya may kabuhi kita kag nagahulag kag nagaluntad.” (Binuhatan 17:28) Sa pagkamatuod, isa ka Dios lamang ang may kinamatarong nga simbahon. Subong sang ginasiling sang koro sa langit sa tulun-an sang Bugna: “Takus ikaw, Jehova, nga amon Dios, sa pagbaton sing himaya kag dungog kag gahom, tungod gintuga mo ang tanan nga butang, kag tungod sang imo kabubut-on sila nagluntad kag gintuga.”—Bugna 4:11.
2, 3. (a) Paano binutig nga ginduhaduhaan ni Satanas ang kinamatarong ni Jehova nga simbahon? (b) Ano ang nangin resulta sang pagpakasala ni Eva kon para sa iya kag sa iya mga anak, kag ano ang nangin resulta sini kon para naman kay Satanas?
2 Sa hardin sang Eden, binutig nga ginduhaduhaan ni Satanas ang kinamatarong ni Jehova nga simbahon. Paagi sa isa ka man-ug, ginsingganan niya si Eva nga kon magrebelde sia batok sa sugo ni Jehova kag magkaon gikan sa kahoy nga gindumilian ni Jehova, sia mismo mangin kaangay sa Dios. Amo sini ang iya ginsiling: “Ang Dios nakahibalo nga sa adlaw nga magkaon kamo gikan sa sini magamuklat ang inyo mga mata kag mangin kaangay sang Dios kamo, nga nakakilala sing maayo kag malaut.” (Genesis 3:5) Ginpatihan ni Eva ang man-ug kag ginkaon ang gindumilian nga bunga.
3 Nagbinutig gid si Satanas. (Juan 8:44) Ang lamang nga paagi nga si Eva nangin “kaangay sa Dios” sang magpakasala sia amo nga nagdesisyon sia para sa iya kaugalingon kon ano ang maayo kag malaut, butang nga iya ni Jehova kinamatarong. Kag walay sapayan sang binutig ni Satanas, napatay sia sang ulihi. Gani si Satanas lamang ang nakabenepisyo sa sala ni Eva. Sa pagkamatuod, ang wala mahambal nga tulumuron ni Satanas sa paghaylo kay Eva nga magpakasala amo ang mangin dios sia mismo. Sang makasala si Eva, sia ang nangin una niya nga tawhanon nga sumulunod, kag wala magdugay ginbuylugan sia ni Adan. Ang kalabanan sang ila mga anak wala lamang matawo “sa sala” kundi nahulog man sa impluwensia ni Satanas, kag sa malip-ot nga tion, nagluntad ang isa ka bug-os nga kalibutan nga nahamulag sa matuod nga Dios.—Genesis 6:5; Salmo 51:5.
4. (a) Sin-o ang dios sining kalibutan? (b) Ano ang hilingagawon nga dapat himuon?
4 Yadto nga kalibutan nalaglag sa Anaw. (2 Pedro 3:6) Pagkatapos sang Anaw ang ikaduha nga kalibutan nga nahamulag kay Jehova naglutaw, kag nagaluntad ini tubtob karon. Tuhoy sini ang Biblia nagasiling: “Ang bug-os nga kalibutan yara sa gahom sang isa nga malauton.” (1 Juan 5:19) Sa paghikot batok sa katuyuan kag kahulugan sang kasuguan ni Jehova, ang kalibutan karon nagaalagad para sa mga tulumuron ni Satanas. Sia ang dios sini. (2 Corinto 4:4) Apang, sa kamatuoran sia isa ka maluya nga dios. Indi niya mapahalipay ang mga tawo ukon mahatagan sila sing kabuhi; si Jehova lamang ang makahimo sina. Busa, ang mga tawo nga nagahandum sing isa ka makaalayaw nga kabuhi kag mas maayo nga kalibutan dapat anay magtuon nga si Jehova amo ang matuod nga Dios kag dayon magtuon sa paghimo sang iya kabubut-on. (Salmo 37:18, 27, 28; Manugwali 12:13) Sa amo hilingagawon gid nga ang mga lalaki kag mga babayi sang pagtuo dapat magpanaksi, ukon iwali ang kamatuoran, tuhoy kay Jehova.
5. Ano nga “panganod sang mga saksi” ang ginsambit ni Pablo? Hingadli ang pila ka tawo nga iya ginlista.
5 Halin gid sa ginsuguran, ang subong sina nga matutom nga mga indibiduwal nagkabuhi sa kalibutan. Si apostol Pablo, sa Hebreo kapitulo 11, nagahatag sing isa ka malaba nga listahan nila kag nagatawag sa ila nga “tama kadaku nga panganod sang mga saksi.” (Hebreo 12:1) Ang ikaduha nga anak nanday Adan kag Eva, si Abel, amo ang una sa listahan ni Pablo. Sanday Enoc kag Noe ginasambit man sang tion antes sang Anaw. (Hebreo 11:4, 5, 7) Ang talalupangdon gid amo si Abraham, ang katigulangan sang Judiyong kaliwatan. Si Abraham, nga ginatawag man “abyan ni Jehova,” amo ang nangin katigulangan ni Jesus, “ang matutom kag matuod nga saksi.”—Santiago 2:23; Bugna 3:14.
Ang Pagpanaksi ni Abraham Para sa Kamatuoran
6, 7. Sa anong mga paagi ang kabuhi kag mga buhat ni Abraham nangin isa ka panaksi nga si Jehova amo ang matuod nga Dios?
6 Paano nagpanaksi si Abraham? Paagi sa iya malig-on nga pagtuo kag matutom nga pagkamatinumanon kay Jehova. Sang ginpangabay sia nga biyaan ang siudad sang Ur kag magpuyo tubtob nagakabuhi sia sa isa ka malayo nga duta, si Abraham nagtuman. (Genesis 15:7; Binuhatan 7:2-4) Ang nagadalangdalang nga mga manlulugayaw masami nga nagabiya sang ila walay pasingadtuan nga pagkabuhi kag ginapili ang pagkabuhi sa siudad nga may kapin nga kalig-unan. Busa, sang ginbiyaan ni Abraham ang siudad agod magpuyo sa mga tolda, naghatag sia sing mabakod nga ebidensia sang iya pagsalig kay Jehova nga Dios. Ang iya pagkamatinumanon isa ka panaksi sa mga tumalan-aw. Bugana nga ginpakamaayo ni Jehova si Abraham bangod sang iya pagtuo. Bisan pa nagapuyo sa mga tolda, nagtin-ad si Abraham sa materyal. Sang si Lot kag ang iya pamilya ginbihag, ginhatagan ni Jehova si Abraham sing kadalag-an, amo kon ngaa nasalbar niya sila. Ang asawa ni Abraham nag-anak sing anak nga lalaki sang tigulang na sia, kag sa amo napamatud-an ang saad ni Jehova nga si Abraham mangin amay sang binhi. Paagi kay Abraham, nakita sang katawhan nga si Jehova isa ka buhi nga Dios nga nagatuman sang iya mga saad.—Genesis 12:1-3; 14:14-16; 21:1-7.
7 Sang pagbalik ni Abraham gikan sa pagsalbar kay Lot, ginsugata sia ni Melquisedec, hari sang Salem (sang ulihi gintawag Jerusalem), nga nag-abiabi kay Abraham, nga nagasiling: “Pakamaayuhon si Abram sang Labing Mataas nga Dios.” Ginsugata man sia sang hari sang Sodoma kag ginhatagan sing mga regalo. Wala ini pagbatuna ni Abraham. Ngaa? Indi niya luyag duhaduhaan kon sin-o ang Ginhalinan sang iya mga pagpakamaayo. Sia nagsiling: “Ginabayaw ko ang akon kamot kay Jehova nga Labing Mataas nga Dios, Tagbuhat sang langit kag duta, nga, indi ako magkuha sing isa ka nahot ukon isa ka higot sang sapin ukon bisan ano nga imo, basi nga magsiling ka, ‘Ako ang nagpamanggad kay Abram.’ ” (Genesis 14:17-24) Daw ano ka maayong saksi si Abraham!
Isa ka Pungsod sang mga Saksi
8. Paano si Moises nagpakita sing dakung pagtuo kay Jehova?
8 Si Moises, isa ka kaliwat ni Abraham, yara man sa listahan ni Pablo sang mga saksi. Ginbiyaan ni Moises ang kamanggaran sang Egipto kag sang ulihi maisog nga gin-atubang ang manuggahom sadtong dakung kagamhanan sa kalibutan agod pangunahan ang kaanakan sang Israel padulong sa kahilwayan. Diin sia magkuha sing kaisog? Gikan sa iya pagtuo. Si Pablo nagsiling: “[Si Moises] nagpadayon nga nagbatas subong nga nagatan-aw sa Isa nga dimakita.” (Hebreo 11:27) Ang mga dios sang Egipto kitaon, kag sarang matandog. Bisan sa karon, ang ila mga estatwa ginadayaw sang mga tawo. Apang si Jehova, bisan pa dikitaon, kapin gid ka matuod para kay Moises sangsa tanan nga butig nga mga dios. Wala magduhaduha si Moises nga si Jehova nagaluntad kag nga padyaan niya ang Iya mga sumilimba. (Hebreo 11:6) Si Moises nangin isa ka talalupangdon nga saksi.
9. Paano nag-alagad ang pungsod sang Israel kay Jehova?
9 Sa tapos mapangunahan ang mga Israelinhon padulong sa kahilwayan, si Moises amo ang nagpatunga sa isa ka katipan sa ulot ni Jehova kag sang mga kaliwat ni Abraham paagi kay Jacob. Subong resulta, ang pungsod sang Israel nangin pinasahi nga pagkabutang ni Jehova. (Exodo 19:5, 6) Sa una gid nga tion, nahatag ang isa ka pungsudnon nga panaksi. Ang mga pulong ni Jehova paagi kay Isaias, mga 800 ka tuig sang ulihi, naaplikar sa prinsipio halin sa ginsuguran sang pagluntad sang pungsod: “ ‘Kamo akon mga saksi,’ siling ni Jehova, ‘kag ang akon alagad nga ginpili ko, agod nga magakilala kamo kag magtuo sa akon, kag agod makahangop kamo nga ako amo Sia gihapon.’ ” (Isaias 43:10) Paano magaalagad ining bag-ong pungsod subong mga saksi ni Jehova? Paagi sa ila pagtuo kag pagkamatinumanon kag paagi sa mga pagpanghikot ni Jehova para sa ila.
10. Sa anong paagi ang gamhanan nga mga buhat ni Jehova para sa Israel naghatag sing panaksi, kag ano ang mga resulta?
10 Mga 40 ka tuig halin sa ginsuguran sini, buot na kuhaon sang Israel ang Ginsaad nga Duta. May mga espiya nga nagkadto agod usisaon ang siudad sang Jerico, kag si Rahab, isa ka pumuluyo sang Jerico, nag-amlig sa ila. Ngaa? Sia nagsiling: “Kay amon nabatian kon paano nga ginpamala ni Jehova ang tubig sang Dagat nga Mapula sa atubangan sang pagguwa ninyo sa Egipto, kag kon ano ang ginhimo ninyo sa duha ka hari sang mga Amornon nga yadto sa tabok sang Jordan, kay Sihon kag kay Og, nga ginlaglag ninyo sing tutuo. Sa pagkabati namon sini, natunaw ang amon tagipusuon, kag wala na sing nabilin nga espiritu sa bisan kay sin-o nga tawo bangod sa inyo, kay si Jehova nga inyo Dios amo sia ang Dios sa langit sa ibabaw kag sa duta sa idalom.” (Josue 2:10, 11) Ang report tuhoy sa gamhanan nga mga buhat ni Jehova nagpahulag kay Rahab kag sa iya pamilya sa pagbiya sa Jerico kag sa butig nga mga dios sini kag simbahon si Jehova upod sa Israel. Sing maathag, naghatag si Jehova sing isa ka mabaskog nga panaksi paagi sa Israel.—Josue 6:25.
11. Ano ang salabton sang tanan nga Israelinhon nga ginikanan tuhoy sa pagpanaksi?
11 Samtang didto pa sa Egipto ang mga Israelinhon, ginpadala ni Jehova si Moises kay Paraon kag nagsiling: “Kadtui sa sulod si Paraon, kay ginpatig-a ko ang iya tagipusuon kag ang tagipusuon sang iya mga alagad, agod nga mapakita ko ining akon mga tanda sa tunga nila, kag agod nga masugid mo sa igdulungog sang imo anak kag sa anak sang imo anak kon ano nga mga butang ang ginhimo ko sa mga Egiptohanon kag ano nga mga tanda ang nahimo ko sa tunga nila; agod nga kamo makahibalo nga ako si Jehova.” (Exodo 10:1, 2) Isugid sang matinumanon nga mga Israelinhon sa ila mga anak ang gamhanan nga mga buhat ni Jehova. Nian, isugid man sang ila mga anak, sa ila naman mga anak ang tuhoy sini, kag magapadayon ini halin sa isa ka kaliwatan padulong sa lain nga kaliwatan. Sa amo, indi malipatan ang gamhanan nga mga buhat ni Jehova. Sa karon man, may salabton ang mga ginikanan nga manaksi sa ila mga anak.—Deuteronomio 6:4-7; Hulubaton 22:6.
12. Paano ang pagpakamaayo ni Jehova kay Solomon kag sa Israel nangin isa ka panaksi?
12 Ang bugana nga pagpakamaayo ni Jehova sa Israel sang matutom ini nangin isa ka panaksi sa mga pungsod sa palibot. Subong sang ginsiling ni Moises sa tapos masaysay ang ginsaad nga mga pagpakamaayo ni Jehova: “Ang tanan nga katawhan sang duta makakita nga ikaw gintawag sa ngalan ni Jehova, kag kahadlukan ka nila.” (Deuteronomio 28:10) Si Solomon ginhatagan sing kaalam kag manggad bangod sang iya pagtuo. Sa idalom sang iya paggahom nagbugana ang pungsod kag nakaagom sing malawig nga panahon sang paghidait. Tuhoy sadtong tion aton mabasa: “Kay may nag-abot gikan sa tanan nga katawhan sa pagpamati sang kaalam ni Solomon, gikan sa tanan nga hari sang duta nga nakabati nahanungod sang iya kaalam.” (1 Hari 4:25, 29, 30, 34) Ang kilala sa mga dumuluaw ni Solomon amo ang hara sang Sheba. Sa tapos niya makita mismo ang pagpakamaayo ni Jehova sa pungsod kag sa hari sini, sia nagsiling: “Pakamaayuhon si Jehova nga imo Dios, nga nahamuot sa imo sa pagbutang sa imo sa iya trono nga hari para kay Jehova nga imo Dios; bangod ang imo Dios naghigugma sang Israel.”—2 Cronica 9:8.
13. Ano mahimo ang labing epektibo nga panaksi sang Israel, kag paano kita nagabenepisyo gihapon gikan sa sini?
13 Ginsambit ni apostol Pablo ang ayhan amo ang labing epektibo nga panaksi sang Israel. Sang ginapaathag sa Cristianong kongregasyon sa Roma ang tuhoy sa undanon nga Israel, sia nagsiling: “Gintugyanan sila sing sagrado nga mga pinamulong sang Dios.” (Roma 3:1, 2) Sugod kay Moises, gin-inspirar ang pila sang matutom nga mga Israelinhon sa pagsulat sang mga pagpakig-angot ni Jehova sa Israel, subong man sang iya laygay, mga kasuguan, kag mga tagna. Paagi sa sining mga sinulatan nagpanaksi yadtong dumaan nga mga escriba sa tanan nga kaliwatan nga maabot—lakip ang sa aton karon—nga may yara isa lamang ka Dios, kag ang iya ngalan amo si Jehova.—Daniel 12:9; 1 Pedro 1:10-12.
14. Ngaa ginhingabot ang iban nga nagpanaksi para kay Jehova?
14 Sing dimakalilipay, masunson nga napaslawan ang Israel sa pagpakita sing pagtuo, kag ginkinahanglan pa nga si Jehova magpadala sing mga saksi sa iya kaugalingon nga pungsod. Madamo sini sa ila ang ginhingabot. Si Pablo nagsiling nga ang iban “nakabaton sang ila pagtilaw paagi sa mga pag-uligyat kag mga paghampak, kapin pa gani sa sina, paagi sa mga gapos kag pagbilanggo.” (Hebreo 11:36) Matutom nga mga saksi sa pagkamatuod! Daw ano ka makapasubo nga sa masami ang mga paghingabot sa ila naghalin pa sa ila kaupod nga mga katapo sang pinili nga pungsod ni Jehova! (Mateo 23:31, 37) Sa katunayan, ang sala sang pungsod nangin tama kadaku nga sang 607 B.C.E., ginpasulod ni Jehova ang mga Babilonianhon agod laglagon ang Jerusalem upod ang templo sini kag dalhon ang kalabanan sang nabilin nga mga Israelinhon subong mga bihag. (Jeremias 20:4; 21:10) Katapusan bala yadto sang pungsudnon nga panaksi sa ngalan ni Jehova? Indi.
Isa ka Pagtilaw Tuhoy sa mga Dios
15. Paano nahatag ang panaksi bisan sa tion sang pagkatinapok sa Babilonia?
15 Bisan sang mga tinapok sila sa Babilonia, ang matutom nga mga katapo sang pungsod wala mangalag-ag sa pagpanaksi nahanungod sa pagka-Dios kag gahom ni Jehova. Halimbawa, masidla nga ginpatpat ni Daniel ang mga damgo ni Nabokodonosor, ginpaathag ang sinulatan sa dingding para kay Belsasar, kag nangindi sa pagkompromiso sa atubangan ni Dario may kaangtanan sa pangamuyo. Ang tatlo ka Hebreo man, sang magdumili sa pagyaub sa isa ka larawan, naghatag kay Nabokodonosor sing isa ka dakung panaksi.—Daniel 3:13-18; 5:13-29; 6:4-27.
16. Paano gintagna ni Jehova ang pagbalik sang Israel sa ila duta, kag ano ang katuyuan sining pagbalik?
16 Walay sapayan, gintuyo ni Jehova nga mahatag liwat ang isa ka pungsudnon nga panaksi sa duta sang Israel. Si Ezequiel, nga nagpanagna sa tunga sang tinapok nga mga Judiyo sa Babilonia, nagsulat sang determinasyon ni Jehova tuhoy sa nahapay nga duta: “Pabuaron ko ang mga tawo sa inyo, ang bug-os nga panimalay sang Israel, ang bug-os sini, kag ang mga siudad pagapuy-an, kag ang naguba nga mga duog patindugon.” (Ezequiel 36:10) Ngaa himuon ini ni Jehova? Una sa tanan subong isa ka panaksi sa iya mismo ngalan. Paagi kay Ezequiel sia nagsiling: “Wala ko ginahimo ini tungod sa inyo, O panimalay sang Israel, kundi tungod sa akon balaan nga ngalan, nga ginpasipalahan ninyo sa tunga sang mga pungsod.”—Ezequiel 36:22; Jeremias 50:28.
17. Ano ang konteksto sang mga pulong sang Isaias 43:10?
17 Sang ginapanagna ni manalagna Isaias ang pagbalik sang Israel gikan sa pagkatinapok sa Babilonia, gin-inspirar sia nga isulat ang mga pulong sang Isaias 43:10, nga nagasiling nga ang Israel amo ang saksi ni Jehova, ang iya alagad. Sa Isaias 43 kag 44, ginalaragway si Jehova subong Manunuga, Taghuman, Dios, Balaan nga Isa, Manluluwas, Manunubos, Hari, kag Magbubuhat sang Israel. (Isaias 43:3, 14, 15; 44:2) Makapila nga napaslawan ang Israel sa paghimaya kay Jehova nga subong sia sini nga sahi sang Dios amo kon ngaa gintugutan ang pungsod nga itapok. Apang, katawhan gihapon sila sang Dios. Si Jehova nagsiling sa ila: “Dili ka mahadlok, kay gintubos ko ikaw. Gintawag ko ikaw sa imo ngalan. Akon ikaw.” (Isaias 43:1) Ang pagkatinapok sang Israel sa Babilonia matapos na.
18. Paano ang kahilwayan sang Israel gikan sa Babilonia nagpamatuod nga si Jehova amo lamang ang matuod nga Dios?
18 Sa pagkamatuod, ginhimo ni Jehova ang kahilwayan sang Israel gikan sa Babilonia nga isa ka pagtilaw tuhoy sa mga dios. Ginhangkat niya ang butig nga mga dios sang mga pungsod nga magpagguwa sang ila mga saksi, kag gintawag niya ang Israel subong iya saksi. (Isaias 43:9, 12) Sang ginbali niya ang mga rehas sang pagkatinapok sang Israel, ginpamatud-an niya nga ang mga dios sang Babilonia indi gid mga dios kag nga sia lamang ang matuod nga Dios. (Isaias 43:14, 15) Sang, mga 200 ka tuig antes sini nga hitabo, ginhingadlan niya si Ciro nga Persianhon subong iya alagad sa paghilway sa mga Judiyo, naghatag sia sing dugang pa nga pamatuod sang iya pagka-Dios. (Isaias 44:28) Ang Israel pagahilwayon. Ngaa? Si Jehova nagapaathag: “Agod nga sila [Israel] magpahayag sang akon kadayawan.” (Isaias 43:21) Magahatag ini sing dugang pa nga kahigayunan sa pagpanaksi.
19. Ano nga panaksi ang nahatag sang pag-agda ni Ciro sa mga Israelinhon nga magbalik sa Jerusalem kag sang mga ginbuhat sang matutom nga mga Judiyo sang nakabalik na sila?
19 Sang mag-abot ang tion, ginbihag ni Ciro nga Persianhon ang Babilonia subong sang gintagna. Si Ciro, bisan pa isa ka pagano, nagpahayag sang pagka-Dios ni Jehova sang magsiling sia sa mga Judiyo sa Babilonia: “Kon sin-o man ang yara sa inyo sa iya bug-os nga katawhan, kabay nga ang iya Dios mangin kaupod niya. Gani magtaklad sia sa Jerusalem, nga yara sa Juda, kag magpatindog sang balay ni Jehova nga Dios sang Israel—sia ang matuod nga Dios—nga yara sa Jerusalem.” (Esdras 1:3) Madamo nga Judiyo ang nagsunod. Naglakbay sila pabalik sa Ginsaad nga Duta kag ginpatindog ang halaran sa ginatindugan anay sang dumaan nga templo. Walay sapayan sang pagpaluya kag mabaskog nga pagpamatok, natapos nila sang ulihi ang pagpatindog liwat sang templo kag sang siudad sang Jerusalem. Ini tanan natabo, suno sa ginsiling ni Jehova mismo, “indi paagi sa puwersa militar, ukon sa kusog, kundi sa [iya] espiritu.” (Zacarias 4:6) Ining mga katigayunan naghatag sing dugang pa nga ebidensia nga si Jehova amo ang matuod nga Dios.
20. Walay sapayan sang mga kaluyahon sang Israel, ano ang masiling nahanungod sa ila paghatag sing panaksi sa ngalan ni Jehova sa dumaan nga kalibutan?
20 Sa amo, bisan pa ang Israel isa ka pungsod sang dihimpit kag kon kaisa rebelyuso nga katawhan, padayon ini nga gingamit ni Jehova subong iya saksi. Sa kalibutan sadto antes sang Cristianong panahon, yadtong pungsod, upod ang templo kag pagkasaserdote sini, nagrepresentar sang bug-os kalibutan nga sentro sang matuod nga pagsimba. Ang bisan sin-o man nga makabasa sa Hebreong Kasulatan sang mga binuhatan ni Jehova may kaangtanan sa Israel indi gid magduhaduha nga may yara isa lamang ka matuod nga Dios, kag ang iya ngalan amo si Jehova. (Deuteronomio 6:4; Zacarias 14:9) Apang, daku pa nga panaksi ang ihatag sa ngalan ni Jehova, kag hambalan naton ini sa masunod nga artikulo.
Madumduman Mo Bala?
◻ Paano nagpanaksi si Abraham nga si Jehova amo ang matuod nga Dios?
◻ Anong talalupangdon nga kinaiya ni Moises ang nakabulig sa iya nga mangin isa ka matutom nga saksi?
◻ Sa anong mga paagi ang Israel naghatag sing pungsudnon nga panaksi nahanungod kay Jehova?
◻ Paano ang kahilwayan sang Israel gikan sa Babilonia isa ka pasundayag nga si Jehova amo lamang ang matuod nga Dios?
[Retrato sa pahina 10]
Paagi sa iya pagtuo kag pagkamatinumanon, si Abraham naghatag sing talalupangdon nga panaksi sa pagka-Dios ni Jehova