Ang Kal-ang sa Ulot sang mga Manggaranon kag mga Imol Nagadaku
“Mas madamo nga pag-uswag ang ginhimo sa pagbuhin sang kaimulon sa bug-os nga kalibutan sang nagligad nga lima ka dekada sangsa nagligad nga lima ka siglo,” siling sang UNDP Today, isa ka publikasyon sang United Nations Development Programme. “Nabuhinan sang imol nga mga pungsod ang kataason sang kamatayon sang kabataan sing katunga sugod sang 1960, nabuhinan ang malnutrisyon sing un-tersia kag napataas ang nagpalista sa eskwelahan sing un-kuwarto.” Apang, ini gihapon nga tiliman-an nagbaton nga walay sapayan sini nga pag-uswag, ang bug-os kalibutan nga kaimulon “nagapabilin nga lapnag.”
Ang mas malain pa, ang di-pag-alalangay sa sulod kag sa ulot sang mga katilingban nagadugang. “Ipaanggid sa nagligad nga tuig,” siling ni Catherine Bertini, ang ehekutibo nga pangulo sang UN World Food Programme, “madamo pa nga katawhan sa kalibutan ang nagaantos bangod sang malnutrisyon kag gutom.” Sa katunayan, sa karon mga 840 ka milyon ka tawo sa imol nga mga pungsod ang nagakabuhi nga pirme ginagutom, kapin sa isa ka bilyon ang wala sing matinlo nga tubig nga mainom, kag malapit sa 1.5 ka bilyon ka tawo ang haluson nga mabuhi sa kubos sa isa ka dolyar kada adlaw. Si Mary Robinson, ang UN High Commissioner for Human Rights, nagpaandam nga “yara kita sa katalagman nga makalab-ot sa punto nga ang kalibutan mabahinbahin indi sa tunga sang imol kag manggaranon nga mga estado, kundi sa tunga sang tuman ka manggaranon kag indi gid magmanggaranon [nga mga estado].”
Pila ang gastuhon sang komunidad karon sa kalibutan nga may anom ka bilyon ka tawo agod mabuhinan ang kal-ang sa ulot sang mga manggaranon kag mga imol? Mas manubo sangsa mahimo nga ginahunahuna sang isa. Ginabulubanta sang NU nga $9 bilyones pa ($1.50 kada tawo) sa isa ka tuig ang kinahanglan agod maamanan sing sanitasyon kag matinlo nga tubig ang bug-os nga kalibutan kag $13 bilyones pa (mga $2.00 kada tawo) sa isa ka tuig ang kinahanglan agod mapat-od ang maayo nga panglawas kag nutrisyon para sa tanan sa duta. Bisan pa daku ini nga balor, diutay lamang ini kon ipaanggid sa ginagasto sang kalibutan sa iban nga mga butang. Sa pag-ilustrar, sa isa ka tuig sining karon lang, ang kalibutan naggasto sing $435 bilyones (kapin sa $70 kada tawo) sa pasayod kag $780 bilyones ($130 kada tawo) sa militar. Sing maathag, ang pagbuhin sa kal-ang sa ulot sang mga manggaranon kag mga imol sa kalibutan indi butang nga nagakinahanglan sing bastante nga pundo kundi butang nga nagakinahanglan lamang sang pagpahamtang sing nagakaigo nga mga prioridad.