Halin sa Maunos nga Kadagatan Pakadto sa Makanay nga Katubigan

PANUGIRON NI HANS STURM

SA SULOD sang kapin sa 200 ka tuig, ang kalalakin-an sa akon pamilya nangin mga marinero. Ambisyon ko sadto nga ilugon ang akon amay, subong sang pag-ilog niya sa akon lolo, sa kabuhi sa dagat.

Sang 1914, sang nagdabdab ang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, ginpilit ang akon amay nga magsulod sa navy sang Alemanya agod magsakay sa isa ka bapor-de-guerra nga nagapanguha kag nagapatay sang mga bomba sa dagat sa Baltic Sea paagi sa pagguyod. Sang 1916, gin-asayn si Tatay sa isa ka barko nga pangnegosyo, kag ang iya barko gingamit sa pag-importar sang mga salsalon halin sa Sweden tubtob sang matapos ang inaway. Napatay sia sang 1919, sang otso anyos lamang ako, apang ang akon handumanan sa iya nagpalig-on sa akon.

Agod matuman ang akon handum nga mag-uswag sa akon ginpili nga propesyon, dapat ako magtrabaho sa dagat sa apat ka tuig, kag ang 20 ka bulan sina nga tion dapat hinguyangon sa nagapanakayon nga mga barko. Pagkatapos lamang sina nga makapalista ako sa kolehiyo sang nabigasyon. Gani sang 15 anyos ako, gindala ako sang akon iloy halin sa Stet­tin (sa karon Szczecin, Poland), diin natawo ako, pa Hamburg, Alemanya. Nahibal-an namon nga ang kompanya sang Laeisz nagapanag-iya sing pila ka nagapanakayon nga barko, kag naglaum kami nga makasakay ako sa isa bilang kadete (ginahanas). Indi namon masarangan ang bayad, apang bangod sang inagihan sang akon amay, ginbaton ako sang Laeisz nga wala sing bayad.

Sang 1927, nagsakay ako sa Padua,a isa ka apat-sing-palo nga asero nga sakayan. Naglayag ini halin sa Hamburg pa Chile agod magkuha sing mga karga nga nitrate. Wala ini sing motor—mga layag lamang. Yadtong mga panakayon patabok sa Atlantiko makalilipay gid nga eksperiensia para sa amon tanan nga pamatan-on.

Masunson nga naagyan namon ang maunos nga kadagatan. Sa sadtong mga tion, ginakuha ang mga layag. Ano ang pamatyag sang nagasaka sa banting agod itunton ang mga layag samtang ang sakayan ginatumbotumbo? Ginabaton ko nga nahadlok ako! Apang kon ginahatag na gani ang mando, daw nagablangko ang akon hunahuna, kag nagasaka lamang ako kag ginahimo ang ginapahimo sa akon.

Mga Puwersa nga Indi Ko Makontrol

Ang akon iloy isa ka Romano Katoliko, apang wala magdugay pagkatapos napatay ang akon amay, nagsugod sia sa pagpakig-upod sa Ernste Bibelforscher, ukon Hanuot nga mga Estudyante Sang Biblia, subong amo ang pagkilala anay sa mga Saksi ni Jehova sa Alemanya. Sang 1923 ginbawtismuhan sia. Wala gid ako naganyat sa Katoliko nga relihion, kag ang ginsiling sang akon iloy daw makatarunganon. Gani upod sa akon manghod nga babayi, si Margot, nagaupod ako anay kay Nanay sa iya mga miting sa pagtuon sa Biblia.

Sang 1929, naghalin ako sa Padua agod hinguyangon ang masunod nga tatlo ka tuig sa nanuhaytuhay nga barko nga ginapaandar sang alisngaw. Gindala ako sini sa mga pantalan sa naaminhan nga Europa kag sa Mediteraneo. Sa isa ka pagpanakayon, naglayag ako sa bug-os nga kalibutan. Naluyagan ko ini nga kabuhi kag naglaum nga magpalista sa kolehiyo sang nabigasyon sa Stettin, subong sa ginhimo sang akon amay. Sang 1933, ginsugdan ko didto ang 18-ka-bulan nga kurso agod makalipikar subong isa ka mate (opisyal nga manubo sa kapitan) sang barko. Apang, napaslawan ang akon mga plano bangod sang mga puwersa nga indi ko makontrol.

Naggahom si Hitler sa amo man nga tuig, kag ang nasyonalismo naglapnag sa Alemanya. Ang mga estudyante nalipay sa pagsinggit sing “Heil Hitler!” Apang nahibal-an ko gikan sa akon natun-an sa akon iloy nga indi ko gid ini mahimo. Ginpangabay ako sa pagpaathag sang akon pagpangindi, apang wala ini ginbaton. Ginpahalin ako sa eskwelahan. Mabuot ang prinsipal kag ginhatagan niya ako sing sulat nga nagasiling nga nagtuon ako sing isa ka tuig. Bangod wala ko natapos ang kurso, naghalin ako nga wala sing tinapusan. Daw narusdak ang akon kalibutan.

Nagdamo ang Pag-ipit

Bangod sang akon neutral nga tindog, ginlakip ako sa listahan sang ginpakalain nga mga tawo. Indi lamang nga indi na ako makasakay sa bisan ano nga barko kundi indi pa gid ako makakuha sing bisan ano nga trabaho, gani nagtener ako sa balay kag nagbulig sa akon iloy. Nagahimakas sia paagi sa pagdigamo para sa mga tawo, kag malipayon ako nga nagahugas sang mga pinggan kag nagahanda sang mga ulutanon para sa iya. Sang 1935, apat ka tuig antes sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, nagbag-o liwat ang akon kabuhi.

Ang akon tiyo nga si Oskar nagapuyo sa Danzig (Gdansk karon). Sang nabalitaan niya ang akon mga kabudlayan, gintanyagan niya ako nga magtrabaho sa iya restawran. Ang akon tiyo kag ang iya asawa, si Rosl, mga Saksi ni Jehova. Malipayon nga ginbaton ko ang ila mainayuhon nga tanyag. Bisan pa indi nila masarangan nga bayaran ako sang kinaandan nga sweldo, nagbatyag ako nga mas malayo sa peligro kaupod nila.

Pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, ang Danzig nangin isa ka independiente nga siudad, nagadumala sang malapad nga duta sa idalom sang tagdumalahan sang Liga de Nasyones. Ang katuyuan amo ang paghatag sa Poland sing kahilwayan sa dagat, apang ang kasugtanan sa pagkamatuod nagbulag sang Sidlangan nga Prussia gikan sa iban pa nga bahin sang Alemanya. Indi mabaton ni Hitler ini nga kahimtangan. Sa katunayan, ang iya pagsalakay sa Poland kag ang pagsakop sa sini nga pungsod ang gintunaan sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II.

Pagligad sang pila ka tion nga nag-abot ako, gin-atipan sang akon tiyo kag tiya ang isa ka pamatan-on nga ginbilanggo sa kampo konsentrasyon bangod isa sia sang mga Saksi ni Jehova. Ginsugiran niya ako tuhoy sa mapintas nga pagtratar sa iya. Wala madugay sang ulihi, gindakop ang akon tiyo kag tiya tungod sang pagpangindi sa pagsaludo kay Hitler, apang ginbuy-an sila. Sa sining tion gin-usisa man ako sang mga Gestapo, apang wala nila ako ginhunong.

Samtang, didto sa Stettin nakabaton ang akon iloy sing mga papeles nga nagatawag sa akon agod magsoldado sa Alemanya. Gilayon nga nagsulat sing mahalungon ang akon iloy, nga nagapangabay sa akon nga duawon ang akon tiya nga si Naomi, nga nagapuyo sa naaminhan nga Sweden. Nahangpan ko ang iya buot silingon—maghalin sa pungsod!

Paghingabot sang mga Nazi

Ang mga kahimtangan labi pa nga nagabudlay. Gindakop liwat ang akon tiyo kag tiya. Sini nga tion gindala sila sa kampo konsentrasyon sa Stutthof, duha-ka-oras nga paglakbay paagi sa bus halin sa Danzig. Ginbilanggo sila didto tubtob sang natapos ang inaway, sang 1945. Sing makapasubo, nabalitaan ko nga ang akon tiyo napatay sa isa ka barko nga naglulan sa mga bilanggo sang kampo pa nakatundan agod makapalagyo sa nagahinampot nga mga soldado sang Rusya. Apang, nakalampuwas ang akon tiya kag nangin isa ka bug-os tion nga ebanghelisador.

Sang gindala sa Stutthof ang akon tiyo kag tiya, gindakop ang akon iloy sa Stettin, kag nabilanggo sia sa sulod sang pito ka bulan. Napamana sang akon manghod ang anak sang isa ka Saksi nga mag-asawa, kag nabilanggo man sia dungan sa akon iloy. Ang iya bana kag ang ila anak nga babayi gindala sa mga kampo konsentrasyon. Napatay didto ang iya bana, kag ang iya anak nga babayi nabilanggo sing walo ka tuig sa pila sang labing bantog nga malain nga mga kampo, lakip ang Belsen.

Isa ka bes, tungod sa pagpangindi sa pagtahi sing cartridge nga mga paha para sa mga soldado, ang akon hinablos kag ang iban pa nga mga Saksi pilit nga ginpatindog sa guwa nga may manipis nga panapton halin sa alas seis sang aga tubtob sa alas seis sang gab-i—kag Nobiembre sadto. Ginbuhinan ang ila matag-adlaw nga rasyon sa isa ka tinapay kag isa ka pitsel nga tubig, kag ginhatagan sila sing mainit nga sabaw kada ikatlo nga adlaw. Nagtulog sila sa semento nga salog nga wala sing banig, wala bisan man lang dagami. Naglawig ini sing anom ka semana, kag ang mga admininistrador sang kampo nakibot nga nakalampuwas sila tanan.

Pagpalagyo—Sa Ano?

Pagkatapos sang ikaduha nga pagdakop sa akon tiyo kag tiya, nahibal-an ko nga kinahanglan nga maghalin ako sa Danzig antes ako balikan sang mga Gestapo. Ginpautang ako sang akon tiyo sing diutay nga kuwarta, kag sang ulihi nakakuha ako sing pribilehiyo nga mangin pasahero sa isa ka barko sang Poland pakadto sa Hull, sa sidlangan nga baybayon sang Inglaterra. Sa pagpanaug, ginpahanugutan ako nga magtener sing tatlo ka bulan, ang kinaandan nga kalawigon para sa isa ka dumuluong.

Gilayon nga nagpadulong ako sa 34 Craven Terrace sa London, ang direksion sang sanga talatapan sang Watch Tower Society. Nakilala ko didto si Pryce Hughes, ang manugtatap sang sanga sadto. Naghimo sia sing kahimusan nga makadayon ako upod sa iya paryente, si Stanley Rogers, sa Liverpool, sa katundan nga baybayon sang Inglaterra. Mabuot gid si Stanley sa akon.

Sang tigpamulak sang 1937, ginbawtismuhan ako sa Liverpool, sa amo nagsimbulo sang akon dedikasyon kay Jehova. Apang, luyag ko gihapon ang kabuhi sa dagat, gani nagpalista ako sa Liverpool Navigation College kag natigayon ang akon lisensia subong second mate pagligad sang duha ka bulan. Ang akon permiso sa pagtener sa Inglaterra malapit na matapos, gani ginpakig-angutan sang akon mga abyan sa Liverpool ang mga katapo sang ila parliamento, kag ginpalawig pa sing tatlo ka bulan ang akon pagtener—isa ka kinahanglanon nga tion agod makahanda.

Bangod sang akon eksperiensia sa barko nga Padua, nangin interesado gid sa akon ang akon instruktor sa pagpanagat sa kolehiyo sang nabigasyon. Sang nahibal-an niya ang akon mabudlay nga kahimtangan, ginpanugyan niya nga palapitan ko ang Blue Funnel ­Line. Nakilala ko didto ang isa sang mga direktor sini, si Lawrence Holt. Pagligad sang duha ka tuig sang nagkitaay kami liwat sa isa sang mga barko sang kompanya sa Liverpool, ginpamangkot niya ako kon nakuha ko na ang akon first mate nga lisensia. Ginsugiran ko sia nga kinahanglan ko ang duha na lang ka semana sang paghanas sa bridge (timunilan) sang barko, gani naghimo sia sing kahimusan agod makasakay ako padulong sa Port Said, Egipto.

Sang pagbalik ko sa Liverpool sang Hulyo 7, 1939, plano ko nga magkuha sing eksaminasyon para sa akon first mate nga lisensia, apang imposible ini, kay manug-abot na ang inaway. Sa baylo, ginpadala ako sa isa ka barko sa London. Sang natukiban ini sang mga awtoridad sang gobierno, gilayon nila ako nga ginpauntat sa pagsakay sa bisan ano nga barko kag luyag nila ako bilangguon subong kaaway nga dumuluong bangod isa ako ka Aleman. Apang nagpasilabot si G. Holt, kag ginpaobra ako subong isa ka hardinero sa Liverpool. Apang, sang Mayo 1940, gindakop ako, kag sang Hunyo, ginpadala ako sa Cana­da sakay sa S.S. Ettrick.

Padulong sa Canada

Ang Ettrick may sakay nga mga 5,000 ka Aleman, ang katunga sa ila mga refugee kag ang katunga mga bilanggo sang inaway. Lakip sa mga refugee amo si Count von Lingen, subong sang pagkakilala namon sa iya, apo sang anay kaiser sang Alemanya. Ang tanan namon nga sulat ginausisa, gani sang nakita sang opisyal ang sulat halin kay Von Lingen nga para kay Reyna Mary, ang Reyna nga Iloy sang Inglaterra, nga may panamyaw nga “Dear Aunt Mary,” ginduhaduhaan niya ini. Apang, husto si Von Lingen—ang harianon nga mga pamilya sang Inglaterra kag sang Alemanya may suod nga kaangtanan. Para sa akon, ining hitabo nagpadaku lamang sang kabuangan kag pagkawalay pulos sang inaway.

Si Stanley Rogers, nga ginsambit kaina, nag-alagad subong isa ka pilgrim (subong amo anay ang pagtawag sa nagalakbay nga mga manugtatap sang mga Saksi ni Jehova) sa Canada sadtong tion sa ulot sang duha ka bug-os kalibutan nga inaway. Nakig-angot sia sa mga Saksi didto, kag ginpakig-angutan nila ako kag ang isa pa ka Saksi nga si Tony Steffens, nga gintapok man. Ang ila mga sulat kag mga pinutos nagpalig-on gid sa amon. Nabilanggo ako sa sulod sang duha ka tuig kag tunga sa walo ka nanuhaytuhay nga kampo, diin ginhinguyang ko ang kalabanan ko nga tion sa paghimo sing mga lamesa kag mga bangko nga human sa kahoy.

Balik sa Inglaterra kag Kahilwayan!

Sang nagahingapos ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, ginpabalik ako sa Inglaterra, sa isa ka bilangguan nga kampo sa Isle of Man. Didto, si John Barr, halin sa sanga talatapan sang Watch Tower Society sa London—katapo na karon sang Nagadumala nga Hubon sang mga Saksi ni Jehova—nagduaw sa akon, kag gin-upod niya ang pila ka lokal nga mga Saksi. Ginpaguwa ako sang 1944 kag nag-upod liwat kay Stanley. Sa amo nga tion, ginpangasawa ni Stanley si Nita Thomas kag nagpuyo sa Birkenhead, ang pantalan sa suba nga Mer­sey sa pihak sang Liverpool. Didto ko nakilala si Olive, ang manghod ni Nita, kag nagpakasal kami pagkadason nga tuig.

Sa gilayon pagkatapos nga nakakuha na kami sing pahanugot, naglakbay kami ni Olive pa Alemanya agod duawon ang akon iloy. Makahalanusbo gid ang pag-agi sa nahapay nga mga siudad nga sunado ko. Luyag ko gid magkadto sa Hamburg agod duawon ang opisina sang Laeisz. Nakibot gid ako sang nakita ko didto si Kapitan Piening, ang kapitan sang Padua sa akon katapusan nga duha ka pagsakay sang 1928 kag 1929! Sa tion sang inaway nagsoldado sia, kag ang iya duha ka anak nga lalaki lunsay napatay sa inaway. Masinulub-on sia. Nahanusbo gid ako sa akon nabalitaan kag nakita.

Interesado gihapon sa akon ang Blue Funnel Line sang mga tinuig nga didto ako sa Canada, kag ginkuha nila ako liwat sang nagbalik ako. Sang 1947, nakuha ko gid man ang akon first mate nga lisensia. Sang masunod nga tuig, si Olive nangin bug-os tion nga ebanghelisador.

Pagsapo sang Akon Katuyuan sa Kabuhi

Nagtrabaho ako liwat sa dagat, kag sa tion sang akon mga panakayon nakilala ko ang pila ka misyonero nga Saksi sa mga pungsod sa Malayo nga Sidlangan. Apang ang kombension sa London sang 1947 may daku nga epekto sa akon, kay nagbulig ini sa akon sa pagpamat-od nga ang pag-alagad kay Jehova sing bug-os tion amo na karon ang akon tulumuron. Wala ini maluyagi sang akon mga amo. Apang sang 1952 mainayuhon nga ginhatagan nila ako sing part-time nga trabaho sa opisina agod makabuylog ako kay Olive sa bug-os tion nga pagbantala nga hilikuton. Ang akon daku gid nga handum nga kabuhi sa dagat natal-usan sang labi pa kabaskog nga handum.

Nalipay gid kami ni Olive sa pagbantala nga magkaupod kag may pribilehiyo kami nga mabuligan ang madamo nga tawo nga makatigayon sing sibu nga ihibalo tuhoy sa mga kamatuoran sa Biblia. (2 Corinto 3:2, 3) Sa sulod sang madamo nga tinuig, natigayon ko ang dugang nga mga pribilehiyo sa distrito nga mga kombension kag sirkito nga mga asambleya. Nagaalagad gihapon ako subong isa ka gulang sa Wirral Peninsula, malapit sa Birken­head.

Ang akon pinalangga nga si Olive napatay sang 1997. Sa paghinumdom sang nagligad, nakita ko nga sang maaga nga bahin sang akon kabuhi, nalampuwasan ko ang madamong maunos nga kadagatan. Apang sang ulihi, sa idalom sang mahigugmaon nga pagtuytoy ni Jehova, nagpanakayon ako upod sa akon mahigugmaon nga asawa sa makanay nga katubigan sa sulod sang 50 ka tuig sa labing daku nga karera sa tanan—ang pag-alagad kay Jehova.

[Footnote]

[Laragway sa pahina 18]

Upod sa akon amay kag iloy, sang 1914

[Mga laragway sa pahina 18, 19]

Ang akon Aleman nga “discharge book,” nga nagrekord sang akon mga panakayon sa apat-sing-palo nga “Padua”

[Laragway sa pahina 21]

Upod sa akon asawa, si Olive, sa kombension sa London sang 1974