PAGBANTAY SA KALIBUTAN
Pagtalupangod sa Middle East
Sa Middle East, nga nahamtangan sadto sang pinakadumaan nga sibilisasyon, madamo sing makuha nga mga butang nga matun-an sang mga arkeologo.
Canaanhon nga mga Manughimo sing Alak
Sang 2013, nakakutkot ang mga arkeologo sing tama kadaku nga talaguan sing alak sang mga Canaanhon sadtong mga 3,700 ka tuig na ang nagligad. Ini nga talaguan may 40 ka daku nga banga ukon tibod nga makaigo ang 3,000 ka botelya sang alak sa karon. Ang arkeologo nga nag-usisa sa nagtig-a nga lagdo sa mga tibod nagsiling nga ang mga Canaanhon mauti nga mga manughimo sing alak. Sia nagsiling: “Ang resipe sang alak ginsunod gid sa tagsa ka tibod.”
NAHIBALUAN MO BALA? Ang Biblia nagsiling tuhoy sa paghimo sing “pinakamaayo nga alak” sa dumaan nga Israel kag ang pagtago sini sa daku nga mga tibod.—Ambahanon ni Solomon 7:9; Jeremias 13:12.
Gulpi nga Pagdamo sang Populasyon
Sa Egipto, mas madamo sing 560,000 ka lapsag ang natawo sang 2012 sangsa 2010, suno sa isa ka report sa pamantalaan nga Guardian. “Amo ini ang pinakamataas nga gulpi nga pagdamo sang populasyon sa kasaysayan sang Egipto,” siling ni Magued Osman sang Baseera, ang naga-research nga kompanya sa Egipto. Kon padayon nga magdamo ang populasyon sa sini nga kadasigon, ang pungsod makaeksperiensia sing kakulang sa tubig, enerhiya, kag pagkaon.
NAHIBALUAN MO BALA? Suno sa Biblia, katuyuan sang Dios nga ‘mapuno sing mga tawo ang duta’ sa nagakaigo nga kadamuon, nga may bastante nga kinahanglanon para sa tanan.—Genesis 1:28; Salmo 72:16.
Nasapwan ang Gintago nga mga Sensilyo
Kapin sa 100 ka bronse nga sensilyo nga may marka nga “Ikap-at nga Tuig” ang nasapwan malapit sa isa ka dalan sa Israel. Ang petsa nagapatuhoy sa ikap-at nga tuig sang pagrebelde sang mga Judiyo batok sa mga Romano (69-70 C.E.)—ang pagrebelde nga nagresulta sa kalaglagan sang Jerusalem. “Maathag nga may isa ka tawo diri nga nahadlok sa nagahilapit nga katapusan—ayhan nakita niya ang nagasulong nga mga soldado sang Roma,” siling ni Pablo Betzer, ang nagadumala sa mga nagapangutkot. “Gintago niya ang iya kuarta kag nagahunahuna nga kuhaon ini sa ulihi.”
NAHIBALUAN MO BALA? Sang 33 C.E., gintagna ni Jesus ang paglikop sang mga Romano sa Jerusalem. Ginpalig-on niya ang mga Cristiano nga magpalagyo sa mga bukid agod maluwas.—Lucas 21:20-24.