NAHIBALUAN MO BALA?

Ano ang kabuhi sang mga ulipon sang panahon sang mga Romano?

Sa Romano nga Imperyo, madamo ang nangin ulipon paagi sa pagpanakop sang mga militar ukon pag-kidnap. Ang mga nadakpan ginabaligya kag sa masami indi na nila makit-an liwat ang ila puluy-an ukon pamilya.

Madamo nga ulipon ang ginapabakabaka gid sang obra sa mga minahan, samtang ang mga ginapaobra sa mga uma kag balay maarang-arang ang kahimtangan. Ang ulipon mahimo piliton nga magsuksok sang kulintas nga salsalon nga may nasulat nga padya kon sin-o ang makadakop sa ila kon magpalagyo sila para mabalik sila sa ila tag-iya. Ang sulitsulit nga nagapalagyo mahimo markahan sa agtang, nga sa masami letra nga F para sa fugitivus (pugante).

Ang tulun-an sang Biblia nga Filemon nagabinagbinag parte sa pag-uli ni apostol Pablo sa ulipon nga si Onesimo sa tag-iya sini nga si Filemon. Bisan pa may kinamatarong si Filemon nga silutan si Onesimo, ginpangabay sia ni Pablo nga “[batunon] sia sing mainayuhon,” bangod sang gugma kag pag-abyanay.—Filemon 10, 11, 15-18.

Ngaa bantog ang lugom nga purpura sang Phoenicia sang una?

Ang Phoenicia, nga Lebanon subong, bantog sa lugom nga purpura sang Tiro, nga ang ngalan gin-ilog sa siudad sang Tiro. Gindekorahan ni Hari Solomon sang Israel sadto ang iya templo sing hilo nga “purpura” nga ginhimo sa Tiro.​—⁠2 Cronica 2:​13, 14.

Ang purpura sang Tiro amo ang pinakabantog sang panahon sini, mahimo bangod sa kabudlay sang paghimo sini. Una, ginakuha sang mga mangingisda ang madamo nga pakinhason nga murex a sa dagat. Mga 12,000 ang kinahanglan para makahimo sing lugom para sa isa lang ka tela. Dayon, ginatala ini para kuhaon ang unod sang pakinhason nga may lugom, ginaasinan, kag ginabulad sing tatlo ka adlaw. Ginabutang dayon nila ini sa suludlan nga may taklob, ginabubuan sang tubig halin sa dagat, kag ginainit sing inanay sing pila ka adlaw.

Sa sulod sang ginatos ka tuig, paagi sa komersio kag pagpanakop, napadayon sang mga taga-Phoenicia ang pagbaligya kag paghimo sang purpura sang Tiro. Ang mga kagamitan sang paghimo sing lugom nakit-an sa palibot sang Mediterranean Sea kag sa malayo nga katundan subong sang Cádiz, Espanya.