Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • g92 4/8 rau 11-13
  • Kuku Ania Karana be Ia Dika Momokani, Eiava?

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Kuku Ania Karana be Ia Dika Momokani, Eiava?
  • Noga!—1992
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Kuku Ania Karana ese Taunimanima Edia Kara Ia Haidaua, Eiava?
  • Kuku Ania Lasi Grup Taudia be Matamata Gauna Lasi!
  • Kuku Ania Karana ese Oiemu Tauanina Edena Bamona Ia Kara Henia
  • Oi Sibona Emu Lalona Oi Hadaia
  • Kuku Ania Urana be Edena Bamona Lau Koua Diba?
    Noga!—1992
  • Kuku Gwauraia Namo Taudia ese Edia Balun Idia Hadaedia
    Noga!—1996
  • Kuku Dainai Milioni Momo Idia Mase
    Noga!—1996
Noga!—1992
g92 4/8 rau 11-13

Matamata Taudia Idia Henanadai . . .

Kuku Ania Karana be Ia Dika Momokani, Eiava?

OREN be maragi neganai, kuku ania karana ia ura dikadika. Iena lalana ese masisi amo kuku ia gabua neganai, ia ese Oren ia hamaoroa masisi auna ena lahi do ia hiriria oho. Iena lagani be 16 neganai, ia ura kuku ania karana do ia tohoa. Ia lao mavaru gabuna bona kekeni ta dekenai kuku ta ia noia do ia ania totona​—⁠to kuku ia do ania ore lasi neganai, ia gorere bamona badina ia manada lasi dainai.

Iena lalona ia ura dikadika dainai, Oren be kuku ania karana ia “tohoa noho.” Hanuaboi ta dekenai, aniani momo ia ania murinai, mai gari danu kuku ta ia gabua bona ia ania bona ena kwalahu ia hahodia. Ia hoa bada herea! Badina gorere ena mamina ese ia abia lasi. Ia moale bada herea dainai, unai kuku ia ania loulou bona ena kwalahu ia hahodia loulou. Unai kuku ia haorea neganai, ia ura kuku ma ta do ia ania. Unai murinai, ma ta ia ura. Lagani gabedia 6 lalodiai Oren be kuku ania momo merona ta ai ia lao.

Kuku Ania Karana ese Taunimanima Edia Kara Ia Haidaua, Eiava?

Memero bona kekeni momo hari inai nega lalonai reana Oren ena kara do idia hevasehalaia. United States lalonai, memero bona kekeni haida idia nanadaia neganai, idia iboudiai amo 66 pesen ese kuku ania karana ena dika idia hamomokania, bona idia gwau dina ta lalonai, kuku paketi tamona eiava ma haida ania karana ese “dika bada herea” ia havaraia diba. Kuku ania momo taudia ese kuku ania karana ena dika idia gwauraia momo! Ena lagani 16 merona ta ia gwau: “Kuku ania karana be kara dika rohorohona momokani.” Stadi ta lalonai, kahirakahira memero bona kekeni 85 pesen idia gwau, kuku ania karana ese taunimanima ia hadikaia diba. Idia momo idia gwau, lagani 5 lalodiai idia ura kuku ania karana idia rakatania.

Vadaeni, ia hedinarai goevagoeva, America dekenai taunimanima momo herea ese kuku ania karana idia ura henia lasi momokani. America lalonai, surgeon general ena 1989 ripoti ladana Reducing the Health Consequences of Smoking​—⁠25 Years of Progress, ia gwau: “Lagani 1940 bona 1960 padadiai, kuku ania karana be sitailo gauna; to, hari unai kara idia hadokoa. Guna, muvini piksa edia ladana bada taudia, spot gadara idia diba momo taudia, bona ma gau haida dekenai edia lada bada taudia be kuku ena advetismen dekenai idia hedinarai. Hari inai nega lalonai, muvini piksa dekenai idia hedinarai taudia, spot gadara idia diba momo taudia, lada bada taudia haida, bona politikol taudia be kuku idia ania momo lasi. . . . Taunimanima momo be kuku ania karana idia rakatania.”

Lagani 1965 dekenai, United States lalonai, taunimanima badadia 40 pesen bamona be kuku idia ania. Lagani 20 murinai taunimanima 29 pesen sibodia be kuku idia ania. Unai doketa taudia edia ripoti ma ia gwau: “Kahirakahira kuku idia ania taudia badadia edia namba kahana be kuku ania karana idia rakatania.” Lagani 1976 dekenai, haisikuli ena tau badadia 29 pesen dina ta ta ibounai kuku idia ania. Lagani 1986 murinai, 19 pesen sibona ese kuku idia ania.

Unai dainai, reana do ita laloa kuku ania karana ita herevalaia momo be anina lasi. To ena be kuku idia ania lasi taudia edia hereva iboudiai bona doketa taudia ese kuku ania karana amo dika bada ia havaraia herevadia be taunimanima idia hadibadia noho, to tanobada ibounai lalonai kuku idia ania taudia edia namba be ia bada daekau momokani! United States dekenai taunimanima badadia 50 milion bamona be kuku ania karana idia karaia noho. Bona Oren dekenai ia vara karana be matamata taudia momo dekenai ia vara noho. United States lalonai, dina ta ta lalonai, matamata taudia 3,000 bamona be edia mauri lalonai kuku idia gabua hamatamaia idia ania toho totona. Unai anina be, lagani ta ta ibounai lalonai, kuku ania hamatamaia taudia edia namba ia habadaia 1 milion bamona! Hoa gauna be, unai kuku ania hamatamaia taudia momo be kekeni matamatadia.

Kuku Ania Lasi Grup Taudia be Matamata Gauna Lasi!

Ita gwau diba lasi taunimanima be kuku ania karana ena dika idia diba lasi. Badina gunaguna lalonai taunimanima idia diba kuku ania karana be miro bona dika. Bena gabeai, saiens taudia idia gwau taunimanima ese kuku ania karana do idia dadaraia be mai badina. Lagani kahirakahira 90 gunanai, United States ena gabu momo dekenai, kuku ania karana idia taravatulaia. Gabu haida dekenai kuku idia dogoatao taudia be polisi taudia ese idia abia. Bona lagani gunadia haida lalodiai, kuku ania karana be idia taravatulaia momokani.

Smithsonian magasin ese lagani 1600 gunanai kuku ania koua karadia ia gwauraia, ia gwau: “China dekenai, lagani 1638 lalonai gavamani ese . . . kuku idia ania taudia edia kwarana do idia utua oho taravatuna idia atoa. . . . Russia dekenai, kuku idia ania taudia be kwadia gauna amo idia botadia; bona kuku idia ania loulou taudia edia udu baubau idia utua parara danu; kuku ania karana idia hadokoa lasi taudia be Siberia dekenai idia siaidia lao. Persia dekenai, idia hahisihisidia, au mai matana amo idia gwadaia mase eiava edia kwarana idia utua oho.”

Momokani, unai kara ibounai be kara dikadia. To, kuku ania taudia be sibodia edia tauanina idia kara dika henia danu.

Kuku Ania Karana ese Oiemu Tauanina Edena Bamona Ia Kara Henia

Kuku ania gauna dekenai muramura ta ladana nicotine ia noho bona ia be drag ta, bona unai ese taunimanima edia lalona ia veria kuku ania totona. To, The World Book Encyclopedia, ia gwau: “Nicotine sisina sibona​—⁠hegeregere 60 miligram bamona⁠—​ese tau badana ta ia alaia diba bema ibounai ia inua nega tamona neganai. Kuku tamona sibona be 1 miligram nicotine ia dogoatao.”

Nicotine be mai ena siahu taunimanima edia lalona ia veria do idia ania momo totona. Unai U.S. ena surgeon general ena ripoti dokonai, ia gwau: “Kuku idia ania taudia momo be idia matamata neganai kuku ania karana idia manadalaia dainai, idia rakatania diba lasi. . . . Hari inai nega lalonai, kuku ania taudia 80 pesen bamona idia ura kuku ania karana do idia rakatania; bona idia toi toi iboudiai amo rua rua be nega tamona eiava nega haida kuku ania karana idia dadaraia toho.” Unai bamona idia karaia neganai, nega haida hisihisi bada idia davaria: hegeregere, edia lalona ia ura dikadika kuku idia ania lou, idia mahuta namonamo lasi, idia badu kava, edia kwarana ia hisihisi, edia bogana ia hisihisi, bona idia laloa namonamo diba lasi.

Ita gwau lasi kuku dekenai nicotine sibona ese taunimanima edia tauanina ia hadikaia; to kuku ita gabua lahi amo be momokani poisoni faktori ta bamona, unai amo muramura dikadia idauidau 4,000 bamona idia halasia noho. Bona unai muramura dikadia amo, 43 bamona be kensa gorere idia havaraia. Idia haida be baragi dekenai idia kamokau bona ia koremakorema momokani. Unai ese baragi ena kensa gorere ia havaraia diba. Danu, idia laloa kuku ania karana “ese mei pusena, pancreas, bona nadinadi edia kensa gorere ia havaraia; bona idia laloa bogana dekenai kensa gorere ia havaraia diba danu.”​—⁠Unai hereva be Reducing the Health Consequences of Smoking bukana amo.

Ena be kuku ania taudia be lagani momo lalodiai kensa gorere idia davaria lasi, to kuku tamona sibona ania karana be dika momokani. Nicotine ese oiemu kudou ena heau dalana ia haharagaia, bona oiemu tauanina be ia ura dikadika oxygen do ia abia. Kuku dekenai kwalahu dikana carbon monoxide danu ia noho​—⁠unai kwalahu dikana be motuka ena exhaust paipa amo ia lasi gas dikana. Unai hamiroa gauna be rara dekenai ia vareai bona kudou bona baragi bona ma tauanina kahana gaudia dekenai ia lao oxygen ia koua sisina. Ma kerere ta be, nicotine ese rara ena varovaro ia gigidia bamona bona oxygen ma ia koua. Unai dainai kudou gorere idia abia momo taudia be kuku ania taudia.

Kuku ania taudia ese boga varovaro toto gorere idia abia, natuna be sinana bogana lalonai ia tubu hamatamaia neganai idia mase, kuku ania ese natudia haida edia mauri ia hadikaia diba bona danu kwarana ena rara ia heau daladia ia koua dainai edia tauanina ia dika. Lagani ta lalonai tanobada hegegemadai lalonai taunimanima 2.5 milion bamona be kuku ania karana dainai idia mase. United States lalonai sibona be taunimanima 400,000 bona ma haida idia mase. Unai U.S. surgeon general ia gwau: “United States dekenai, kuku ania karana ese taunimanima 6 6 amo ta ta ia hamasedia. Kuku ania karana ese taunimanima momo ia hamasea iseda gabu dekenai.” Hospital edia tau badadia haida idia gari, badina idia gwau kuku ania karana ese taunimanima 20 milion bamona do ia hamasedia bona unai be lagani 20 idia do abia lasi taudia idia gwauraia noho.

To kuku ania taudia be idia sibona edia mauri sibona idia hadikaia lasi. Idia ese kuku ena kwalahu idia halasia neganai, kuku idia ania lasi taudia ese unai kwalahu dikana idia hahodia dainai idia ese baragi kensa gorerena idia abia diba bona ma gorere haida idia abia diba danu.

Oi Sibona Emu Lalona Oi Hadaia

Unai dainai bese ta ta ese kuku ania karana ena dika idia gwauraia bada edia bese taudia dekenai. To, ena be ena dika ena badina idia hahedinaraia noho, to matamata taudia momo be kuku idia ania noho. Ena lagani 15 kekeni ta, ladana Holly, ia gwau: “Kuku lau gabua neganai, lauegu lalona ia namo. Kensa gorere abia lalohadaina lau laloa lasi.”

Aonega tauna Solomon ia gwau: “Lalo-parara tauna ese dika ia itaia, bena ia hehuni; to kavakava taudia be unai dika dekenai idia raka lao bona edia kara ena davana idia abia.” (Hereva Lada-isidia 27⁠:12) Kuku ania karana ese ia havaraia hisihisi idauidau, hegeregere, kensa gorere, kudou gorere, bona baragi gorere oi ura abia, a? Nicotine ese bonana dika ia halasia oiemu uduna dekenai, bona huahua dikana ia havaraia bona oiemu isena ena toana ia halaboralaboraia, unai dainai oi laloa oi ania be gau namona, a?

Kuku ania karana dadaraia ena badina badana be: oiemu turana karana Dirava dekenai do ia noho totona. Bema oi ese davana bada harihari gauna ta oi henia oiemu turana dekenai, bona ia ese ia negea boio, do oi badu, ani? Dirava ese “mauri bona laga” ia henia ita dekenai. (Kara 17⁠:25) Iena hemami mani oi laloa bema ita ese ena harihari gauna ita gaukaralaia kerere neganai! Aposetolo Paulo be inai bamona ia torea, ia gwau: “Lauegu turana lalokau e, inai gwauhamata hereva ibounai be ita totona Dirava ese ia gwauraia. Unai dainai tauanina bona lauma hamiroa karadia ibounai do ita hadokoa, bona iseda mauri ita hagoevaia be namo. Vadaeni Dirava vairanai do ita noho namonamo, mai goeva bona mai gari danu.” (2 Korinto 7:⁠1) Kuku ania karana ese ta ena tauanina ia hadikaia, muramura dikadia idauidau amo tauanina ia hadikaia momokani; bona ta ena mamina ia hadikaia, eiava ta ena lalohadai ia hadikaia. Kuku ania karana be kara dika rohorohona momokani, ura kavakavana bona Dirava diba lasi karana.

Ena be unai gaudia ibounai idia vara, to matamata taudia momo be idia ura kuku idia ania noho. Dahaka dainai unai ia vara bona matamata taudia ese edena bamona unai hekwakwanai dalana idia koua be gabeai do ia mai herevana lalonai do ita kikilaia.

[Picture on page 12]

Idoa lalonai oi vareai lasi totona, namona be unai gaudia amo idia vara gaudia oi lalodia namonamo guna

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia