Lapis Lazuli—Andes ena Herahera Bulu Nadina
Noga! toretore tauna ta Chile ai ia torea
DIAMOND, emerald, rubi bona sapphire—be ita diba momo dava bada herahera gaudia. To nadi ta ladana, lapis lazuli oi diba, a? Reana ena ladana oi diba lasi, to ena anina be bulu (lazuli, be Arab amo) nadi (lapis be Latin amo). Unai nadi be ia bulu momokani bona golo bamona gauna, pyrite be ia dekenai ia noho dainai, nega momo idia gwau ia be hanuaboi ai hisiu be guba dekenai idia diaridiari ena toana bamona.
Ena Sivarai Gunaguna Amo
Lagani 1271 lalonai, Marco Polo ese lapis lazuli ia davaria bona West kahana taudia ia hadibadia. To gunaguna, Mesopotamia bona Aigupito dekenai unai nadi idia gaukaralaia vadaeni. Haheitalai ta be, Uru hanua gunana idia geia neganai lapis lazuli nadina amo idia karaia Sumeria agevana ta idia davaria. Farao Tutankhamen ia mase neganai ena vairana koua gauna be golo amo idia karaia bona ena matana bona matana ataiai huihui be lapis lazuli nadina amo idia karaia. Idau negai Aigupito taudia ese unai bulu nadina idia botaia sisisisi pauda bamona, bena idia gaukaralaia piksa bona matana kopina idia penia totona. China dekenai pavapava ena toretore koua totona bona idia koroa gaudia idauidau be lapis lazuli amo idia karaia.
Gunanai, Afganistan bona Siberia ena gabu ta ladana Lake Baika kahirakahira dekenai lapis lazuli nadidia idia abia. Vanegai lagani lalodiai, Chile ese unai hairai nadidia be gabu momo dekenai idia siaia. Bema Chile hanua oi vadivadi henia, herahera gaudia idia hoihoilaia sitoa momo lalodiai, unai ladana do oi itaia diba. Namona be unai nadi idia davaria gabuna, eiava mine ta ita vadivadi henia, ani?
Andes ena Mine Dekenai Ita Lao
Andes ena mine badana ta dekenai oi lao totona, doniki amo dala maragimaragi ta amo oi daekau lao ororo ai, 3,600 mita bamona Condor manu ena gabu ai, unai be davara ena maka ataiai.
Bema nega ginigunana oi daekau ororo ataiai reana, emu kwarana do ia hisihisi bona ia giroagiroa. Lagani ta ta ibounai lalonai, hua 7 ai sinou ese tano ia koua. Unai dainai sinou ena nega ia do mai lasi neganai, idia gaukara auka herea nadi momo be mine amo idia abia totona. Idia gaukara edia hora be lata herea bona gaukara be auka momokani. Edia gaukara kohu be guna gaudia, hegeregere pik, sipeidi, wilbaro bona dainamait atoa totona drill idia gaukaralaia. Unai gaukara karaia totona edia tauanina idia goada bona idia haheauka be gau badana.
Dina ena gaukara ia ore neganai, dainamait regena bona pik bona sipeidi edia regerege ia doko. Hanuaboi ena regerege sibona oi kamonai diba. Lai ia toa ena regena bona nadi badadia idia moru regena sibona oi kamonai. To idia gaukara auka taudia be unai regerege idia kamonai lasi. Haraga momokani idia mahuta mase vadaeni guba edia hisiu henunai.
Motuka be lasi dainai, doniki idia gaukaralaia taudia ese gaukara bada idia karaia. Idia ese ororo bona dala maragimaragi idia diba momo dainai, idia raka namonamo doniki edia doru dekenai puse mai nadidia idia atoa bona ororo amo idia hakaua diho koura dekenai. Unai gabu amo nadi be bouti amo idia siaia lao Santiago dekenai eiava tanobada haida dekenai idia siaia lao. Unai dala amo lagani ta ta ibounai lalonai nadi ibounai 18 ton be nadi gaukaralaia diba momo taudia (Artisan) bona herahera karaia diba taudia (jeweller) tanobada hegegemadai dekenai idia siaia lao.
Nadi Gaukaralaia Diba Momo Tauna Vadivadi Henia
Nadi idia gaukaralaia diba momo taudia Chile dekenai idia abia nadi amo 30 pesen eiava 40 pesen be mai hairai bada taia gaudia, ageva, imana dekenai karaia gaudia bona rini idia karaia. Nadi namo hereadia be herahera gaudia golo danu idia karaia bona tano haida dekenai idia siaia lao. Idia namo sisina nadi be herahera gaudia siliva danu idia karaia. Idia namo lasi nadi be gau maragidia haida idia karaia hegeregere elefan, leona, matabudi, leta kehoa gauna ena imana, bona teibol maragidia karaia totona.
Don José be nadi gaukaralaia ia diba momo tauna. Ena be iena laga-ani negana lalonai ai vadivadi henia, to ai ia abia dae bona ena taller eiava ena gaukara gabuna ariara dekenai, ia hadibaia ai dekenai.
Ai nanadaia, ai gwau: “Don José, ia namo oiemu gaukara be ai dekenai oi haheitalaia, a?
Ia gwau: “Perfecto!”, anina be oibe.
Gau ginigunana be nadi ta ena metau 2 eiava 3 kilogram ia abia. Bena nadi ia utua totona saw, eiava wili mai ena diamond ia gaukaralaia. Ia gwau namona be nadi ia gaukaralaia diba momo tauna, eiava el artesano tauna be ena nadi ia diba namonamo bona ena matana ia namo danu be gau badana. Unai amo ia ese nadi ia utua namonamo diba bona kurokuro gabudia ia utua oho bona nadi ena kahana namona sibona ia abia diba.
Ta ia henanadai ia dekenai, ia gwau: “Dahaka dainai nadi oi hapariparia?”
Mai ena moale danu artesano be nadi ia utua kahana maragimaragi ai, bona ia haere, ia gwau: “Unai amo lau ese kurokuro gabudia lau itaia namona diba bona lau ura abia lapis lau itaia diba danu.”
Bena ia ese ma dahaka ia karaia ai ia hadibaia. Uili maragina amo ia ese nadi maragimaragi ia utudia bona toadia idauidau ia karadia. Mai aonega bada ida kara haraga ia ese ageva ena koborukoboru, hua kahana ena toana bamona taia herahera gaudia karaia totona bona cabochon (kahana ta be kuborukuboru bona kahana ta be palakapalaka).
Murinai ia utua gaudia ia hagoevadia bona barasi kuboruna amo ia polisia. Bena muramura sisina ia atoa bona ia polisia namo herea momokani. Vadaeni idia hegeregere, rini karaia totona eiava ageva karaia totona. Gau ginigabena be isena hagoevaia barasi bona sopu amo ia huridia bona sisina ia siahu ranu amo ia huridia namonamo. Don José ia gwau unai kara be mai anina bada lapis lazuli ena nadi amo idia karaia gaudia idia hairai noho totona.
Oibe, unai gaukara idia diba momo taudia hegeregere, Don José ese tanobada edia dava bada kohudia gaukaralaia diba herahera gaudia karaia totona bona idia itaia eiava idia hahedokilaia taudia ese idia moalelaia totona. Unai bulu nadi, lapis lazuli be Andes Ororo ataiai momokani idia davaria gauna be iseda lalokau Havaraia Tauna ese ia karaia ita ese ita moalelaia totona.