Moni Abiatorehai Be Namo, A?
“EMU moni oi do abia lasi neganai, oi halusia lasi.” U.S. ena presiden gunana Thomas Jefferson ena sisiba be unai. To hari inai negai taunimanima momo ese moni idia abiatorehai loulou dainai, unai sisiba be anina lasi, a?
Tano momo ai, taunimanima edia pei be maragi to gau edia davadia idia bada, bona moni ena siahu ia maragi ia lao. Unai dainai edia lalohadai idia senisi. To kara momokani be mai anina bada. Momo ese takisi idia koikoilaia bona idia abiatorehai monidia idia haloua lasi, unai dainai iseda lalona do idia goeva noho totona ita naria namonamo be auka. Moni hoihoilaia bona gogoa karadia hanamoa daladia be taunimanima momo ese idia kikilaia, bona niuspepa bona magasin bona TV ai idia herevalaia. Inai danu, oi sibomu bona emu famili naria dalana oi laloa namonamo be maoro.—1 Timoteo 5:8.
Taunimanima haida mo edia moni be hegeregere dainai, edena bamona do oi kara diba, emu famili do idia dabu lasi totona? Gau badana ta do oi laloatao be namo.
Oi Abitorehai Momo Lasi
Dahaka dainai haida ese moni idia abiatorehai? Reana unai be gorere o dika idauna ta idia davaria dainai lasi. Haida idia ura dikadika kohu do idia abia. To, reana moni abiatorehai urana be kerere lasi. Reana ta ese ruma ta hoia totona moni ia abiatorehai bena ia haloua be namo, to rent ia peia be dika, eiava motuka ta ia hoia be namo. Tau ia ura ena adavana bona ena natuna do idia moale bona naridia karana ai do ia kwalimu. Reana ia laloa, ma haida hegeregeredia idia danu ese kohu momo idia moalelaia be maoro.
Momokani, ena be gau ta ese ta ena mauri ia durua momokani lasi, to reana ia ura moni do ia abiatorehai, do ia hoia diba totona. Kohu ita abia neganai, iseda lalona idia namo, ani? Deresi ta mai hairaina, tamaka matamatadia, eiava motuka matamatana ta, be daika ese ia moalelaia lasi? Bona daika ia ura lasi ruma namo hereana ta, hari ia noholaia rumana ia hereaia gauna, do ia abia lasi? To, oi naria namonamo! Bisinesi taudia ese moni momo idia gogoa dalana be inai: Taunimanima edia lalona idia ania, bena ena be edia moni be hegeregere lasi, to idia ese heduru momokani lasi gaudia idia hoia.
Mani inai danu oi laloa: Abitorehai monina haloua karana ese emu famili ia hahekwarahia diba, bena unai dainai hepapahuahu bona badu do idia vara reana. Toretore tauna Henrik Ibsen ena hereva maorona be inai: “Ruma bese ena mauri be abitorehai amo idia haheaua matamaia neganai, ena ura kwalimu bona ena hairai be idia ore.” Bema moni be nega korikori ai oi haloua lasi, reana emu ladana do ia dika. Abitorehai monina haorea be haraga, to haloua mai atoa kau monina danu be auka, unai dainai momo ese idia davaria, ena be guna idia laloa do idia hoia gaudia do idia moalelaia, to idia moalelaia lasi.
Gavamani momo be vaia idia abitorehai momo dainai, atoa kau monina bada herea idia halusia. To edia kara oi tohotohoa ena namo be dahaka? Abitorehai bada ese taunimanima ia hatagadia lasi, to ia ha-ogogamidia bena idia noho namo lasi. Danish taudia edia hereva ta hegeregerena, “oi ania vadaeni paraoana ena davana oi karaia be auka.”
To, moni iusilaia namonamo dalana oi diba neganai, abitorehai madunana lalo-hekwarahilaia karana be ia maragi ia lao. Unai dainai, abitorehai urana koua totona, emu hoihoi oi palania guna. Moni ena siahu ia maragi momokani tanodia ai danu, moni naria daladia idia noho—edia davana idia hamaragia gaudia idia tahua bona mauri durua gaudia mo idia hoia. Namona be emu moni ena bada hegeregerena oi noho, bona hari oi abia diba lasi gaudia be oi laloa momo lasi.
Emu lalona ai oi henanadai: Egu abitorehai dainai egu famili do idia hekwarahi, a? Bema lau haloua diba lasi, egu ladana be edena bamona? Reana nega daudau oi do idia abidadama henia lou lasi! Inai kara sisibalaia herevadia maorodia idia noho. Vadaeni, mani Baibel ena hereva oi tahua, bena do oi diba, ia ese oi bona emu famili be abitorehai do umui laloa maoromaoro totona umui ia durua diba eiava.
Baibel ese Oi Ia Durua Diba, A?
Gau badana be, Baibel ese ita ibounai ia durua diba, Iehova ita abidadama henia momokani totona. Momokani, inai “metau dikadia momo” negana lalonai ita ibounai ese heduru ita abia be namo. (2 Timoteo 3:1) Baibel ia gwau: “Moni do umui ura henia dikadika lasi. To umui dekenai ia noho gauna, be inai bamona do umui laloalaia, ‘Lau dekenai noho gauna be namo, ia hegeregere vadaeni.’ Badina be Dirava be inai bamona ia hereva, ia gwau: ‘Lau ese umui do lau negea lasi, bona umui do lau rakatania lasi. Lasi bona lasi momokani.’ Unai dainai, mai goada danu, inai bamona do ita hereva, ‘Lohiabada be lauegu durua Tauna, lau be lau gari diba lasi. Taunimanima edena bamona lau do idia hadikaia diba?’ ” (Heberu 13:5, 6) Dirava ita abidadama henia bada be mai anina bada, ia be ita do ia durua Tauna!
Ena be Baibel ese taunimanima ta ta ia hadibaia lasi edia mauri durua gaudia be edena bamona do idia abia, to sisiba namona ia henidia. Iesu Keriso ese taunimanima ia sisiba henidia, lauma dalana ai do idia goada dalana do idia tahua guna, ia gwau: “Idia diba lauma gaudia idia tahua be namo taudia idia moale.” (Mataio 5:3, NW) Aposetolo Paulo ia gwau: “Inai bamona mauri umui tahua be namo: Mai manau danu do umui noho, bona umui sibona emui gaukara do umui karaia. Emui imana gaukara dekena amo sibona emui mauri do umui naria. . . . Inai dala dekenai Keristani lasi taudia do idia gwau, ‘Inai Keristani taudia be taunimanima namodia.’ Bona emui aniani ia noho dainai, haida edia aniani do umui noia lasi.” (1 Tesalonika 4:11, 12) Mai eda manau bona mai eda maino ida do ita noho totona, ita abia monina ena bada hegeregerena ita noho be namo, ani?
Dirava ena Hereva ese ita ia durua diba, iseda lalohadai ita haidaua totona. Aonega Herevadia ia torea tauna ese lalohadai maorona ia hahedinaraia; Dirava ia noia, ia gwau: “Ogogami o kohu momo lau dekenai do oi henia lasi. To egu hitolo hegeregerena sibona, aniani lau dekenai do oi henia. Badina bema egu aniani bona kohu momo idia noho neganai, sedira lau be inai bamona do lau gwau garina, ‘Lohiabada be daika?’ O sedira bema lau ogogami neganai do lau henaoa, bona egu Dirava ena ladana do lau hahemaraia garina.” (Aonega Herevadia 30:8, 9) Unai dainai, bema hari emu gau be momo lasi, unai oi hemarailaia lasi. Namo lasi emu moale ena badina tamona be kohu. Momo be unai bamona idia laloa dainai, ma haida idia mama henidia eiava kohu idia uarilaia kava.—Mataio 6:31-33.
Inai danu, Baibel ese oi ia durua diba, kara namodia do oi goadalaia totona. Moni iusilaia namonamo dalana do oi dibaia, to henia karana do oi hadokoa lasi, bona oi hoia diba gaudia dainai emu lalona do ia hegeregere. Bema oi be mero o kekeni, oi gwau lasi tatau bona hahine ese lagani momo lalodiai edia gaukara amo idia abia gaudia be do oi abia haraga be namo. Oi naria namonamo, kohu ura henia urana ese oi do ia biagua garina. Moni lasi, to “moni ura henia kara” be Baibel ese ia sisibalaia, ia gwau: “To kohu momo idia ura henia taudia be dibagani dekenai idia moru diba. Bona boroma be tarapu dekenai ia moru bamona, ura dikadia bona ura kavakava ese unai kohu ura henia taudia do idia koia, bona hadikaia. Badina be moni ura henia kara ese dika idauidau ibounai ia havaraia noho. Bona moni idia ura bada taudia haida ese Iesu abidadama henia kara idia rakatania vadaeni, bona mai lalohisihisi momo danu, edia mauri idia hadikaia ore vadaeni.” (1 Timoteo 6:9, 10) Emu mauri idia durua momokani gaudia bona oi ura henia mo gaudia edia idau oi lalo-pararalaia be mai anina bada!
To, oi laloa oi abia monina be hegeregere lasi, a? Momokani, dabu haheaukalaia be auka. To, namona be emu lalona ia hegeregere, emu mauri idia durua momokani lasi gaudia abia totona moni do oi abiatorehai lasi to do oi haheauka, badina be abitorehai dainai reana maduna metaudia do oi abia bona emu moni do ia ore danu. Oi palani namonamo, bena emu moni oi gaukaralaia namonamo. Reana emu turana ta, unai kara ia manadalaia tauna, ena amo sisiba namona do oi abia diba. Gaukara matamatana oi dibaia be namo, a? Mani oi laloa: Herevana dahaka do ia vara, gau badana be Baibel ena hakaua herevadia do oi badinaia, lauma gaudia do oi tahua guna, bona Iehova do oi abidadama henia momokani.—Filipi 4:11-13.
Oibe, do oi abitorehai be namo lasi reana. Idia gwau: “Abitorehai tauna be reke lalonai idia abia vadaeni.” Abitorehai madunana ese famili edia mauri bona edia abidadama ia hadikaia diba. Reana abitorehai ese abitorehai tauna ena ogogami ia habadaia. Aonega Herevadia 22:7 ia gwau: “Kohu momo tauna ese ogogami tauna ia biagua noho, bona moni ia abiatorehai tauna ese, heniatorehai tauna ena hesiai gaukara ia karaia noho.” Unai dainai, moni oi abiatorehai kava lasi. Aposetolo Paulo ese Keristani taudia ia henidia sisibana ese ita ia durua diba; ia gwau: “Tau ta dekena amo umui abiatorehai lasi. To inai gau tamona umui laloa noho be namo: Ta ta dekenai do umui lalokau henia noho, badina be lalokau henia tauna ese Mose ena taravatu ibounai ia badinaia momokani vadaeni.”—Roma 13:8.
Herevana emu tano ena bisinesi be idia heau namonamo eiava lasi, to Dirava ena tanobada matamatana oi naria mai emu lalo-goada ida. Nega daudau lasi moni heniatorehai bona abiatorehai karadia do idia ore. Dirava ena Basileia henunai, ta do ia ogogami lasi. Iehova ena gwauhamata do ia momokani: “Ogogami taudia be ia dekenai idia boiboi neganai, ia ese do ia durua. Edia gau be lasi, bona edia durua be lasi taudia, be king ese do ia hamauria. Ia ese manoka taudia, bona ogogami taudia dekenai do ia bogahisihisi, bona gau lasi taudia be mase dekena amo, ia ese do ia hamauria.” (Salamo 72:12, 13) Unai neganai tanobada noholaia taudia be ogogami dainai do idia hekwarahi lasi, to “do idia helai namonamo, mai moale bona mai maino danu.”—Salamo 37:11.
[Picture on page 20]
Thomas Jefferson
[Credit Line]
Painting by Gilbert Stuart. Courtesy Bowdoin College Museum of Art/Dictionary of American Portraits/Dover
[Picture on page 21]
Bema moni momo oi abiatorehai, unai ese emu headava ia hadikaia diba