KAROA 15
Dirava Ena Taunimanima Totona Ia Hereva
1-3. (a) Dahaka dainai Eseta be ena adavana hereva henia totona ia gari? (b) Eseta ena sivarai amo dahaka henanadai do ita herevalaia?
ESETA be Susa ai king ena ruma ena ariara dekenai ia lao. Unai be auka. Bona ia gari lasi totona sibona ena lalona ia hagoadaia. King ena ruma ai idia noho gaudia ibounai be mai edia hairai. Unai ruma ena haba ai laulau mai ena kala idauidau idia noho, edia toana be namo herea. Boromakau mai ena apena, peva idia gaukaralaia taudia, bona laiona edia laulau idia noho, du badana bona kaivakuku ia noho danu. Unai ruma be sinou ese ia koua Zagros Ororona kahirakahira dekenai ia noho bona ataiai amo Choaspes sinavai idia itaia diba. Unai gaudia ibounai ese vadivadi taudia dekenai ia hahedinaraia king Ahasuero be siahu bada tauna bona ia sibona ia gwauraia “king badana.” Ia be Eseta ena adavana bona Eseta ia ura ia do ia itaia.
2 Ahasuero be tau idauna, ia be abidadama Iuda kekeni ese idia laloa adavana tauna ta bamona lasi!a Iena kara be abidadama taudia edia haheitalai ia badinaia lasi. Hegeregere manau tauna Aberahamo be ena adavana Sara ia kamonai henia totona Dirava ena hakaua hereva ia abia dae. (Gen. 21:12) To king be Eseta ena Dirava Iehova o Iena Taravatu ia diba namonamo lasi. Ahasuero be Parasa ena taravatu ia diba, bona Eseta ese do ia karaia gauna ena taravatu ia diba danu. Unai taravatu be dahaka? Tau ta be Parasa ena king ese gwaumaoro ia henia lasi, to ia dekenai ia lao, do ia mase. Eseta be gwaumaoro ia abia lasi to king dekenai ia lao. Ia be king ena ruma ena ariara kahirakahira ia raka lao, unai nega ai king ese ia itaia diba, unai dainai reana ia mamia do ia mase.—Eseta 4:11; 5:1 duahia.
3 Dahaka dainai Eseta be unai bamona ia karaia? Bona ena abidadama karana amo dahaka ita dibaia? Ginigunana, Eseta be Parasa ena kwini ai ia lao dalana do ita itaia.
Eseta Ena Mauri Sivaraina
4. Eseta be edena bamona maurina ai ia tubu daekau, bona dahaka dainai ena kasin Modekai ida ia noho?
4 Eseta ena tama sina idia mase. Ena tama sina ita diba namonamo lasi, idia ese inai ladana Hadasa idia henia, Heberu gado ai anina be “metol au,” ia be au maragina ta, ena flaoaflaoa be kurokuro. Eseta ena tama sina idia mase neganai, iena varavara ta ladana Modekai ese ia naria. Modekai ena mauri lagani be bada bona ia be Eseta ena kasin. Modekai ese ruma dekenai Eseta ia abia lao bona iena natuna kekeni bamona ia kara henia.—Est. 2:5-7, 15.
Modekai be ena ubua kekeni dekenai ia moale be mai ena badina
5, 6. (a) Edena dala ai Modekai ese Eseta ia naria? (b) Susa dekenai Eseta bona Modekai edia mauri be edena bamona?
5 Modekai bona Eseta be Iuda taudia, idia be Parasa ena siti ai idia noho, to edia tomadiho bona edia dirava ena taravatu idia badinaia lasi dainai reana unai gabu taudia ese idia ura henidia lasi. To, Eseta be Modekai ida ia noho karana ia moalelaia, badina Modekai ese Eseta ia hadibaia Iehova be hebogahisi Diravana, Ia ese nega momo ena taunimanima be dika amo ia hamauridia, bona do ia karaia lou. (Lev. 26:44, 45) Oibe, Modekai be Eseta ena turana namona ai ia lao.
6 Susa dekenai, king ena ruma ai Modekai be mai ena dagi, nega momo ia be king ena hesiai taudia ida geiti ai idia helai. (Est. 2:19, 21; 3:3) Eseta ia tubu daekau mauri dalana be ita diba namonamo lasi, to ita gwau diba ia ese iena kasin Modekai ia durua bona edia ruma ia naria. Unai ruma be king ena ruma badinai ia noho sinavai ena kahana ma ta dekenai. Reana Eseta be Susa ena maketi dekenai ia lao karana ia moalelaia, unuseniai siliva bona golo gaudia idia karaia taudia, bona hoihoi taudia ma haida be edia kohu idia hoihoilaia. Eseta be ia diba lasi gabeai unai bamona dava bada gaudia momo do ia abia. Danu ia diba lasi ena mauri be do ia idau momokani.
Ia be “mai Ena Hairai”
7. Dahaka dainai Vasati ena kwini dagi idia kokia, bona dahaka ia vara?
7 Dina ta, Susa siti lalonai taunimanima be king ena ruma ai ia vara gauna idia herevalaia. Ahasuero ese ena lohia taudia bona ena hesiai taudia ibounai totona aria badana ta ia karaia, aniani namona bona wain ia hegaegaelaia. Unai nega ai, king be ena kwini hairaina Vasati ia boiria to ia ura lasi ia lao, badina ia be hahine ma haida ida sibodia edia aria idia karaia noho. Unai dainai king ia hemarai bona ia badu, bona ena sisiba idia henia taudia dekenai ia henanadai, edena dala ai Vasati do ia panisia. Bena dahaka ia vara? King ese Vasati ena kwini dagi ia kokia. King ena hesiai taudia ese provinsi ibounai dekenai kekeni matamatadia mai edia hairai idia tahua matamaia. King ese idia ibounai huanai kekeni matamata ta ia abia hidi kwini ai ia lao totona.—Est. 1:1–2:4.
8. (a) Dahaka dainai Modekai be Eseta totona ia laloa momo? (b) Edena dala ai Baibel amo toana ena hairai dekenai lalohadai maorona ita abia diba? (Aonega Herevadia 31:30 itaia danu.)
8 Reana ita laloa diba Modekai be Eseta dekenai ia moale, to iena kasin be ia bada vadaeni bona mai ena hairai dainai ia laloa momo. Baibel ia gwau, “Unai kekeni matamata be mai ena hairai bona ena toana be namo herea.” (Est. 2:7) Ta ena hairai be gau namona, to Baibel ese toana ena hairai be aonega bona manau karana ida ia gwauraia hebou. Bema unai kara namodia be lasi, ta ia heagi diba bona kara ma haida danu do ia hedinarai. (Aonega Herevadia 11:22 duahia.) Unai bamona taudia haida oi itaia, a? To Eseta ena hairai ese ia do ia durua eiava do ia heagi? Gabeai do idia vara gaudia ese do idia hahedinaraia.
9. (a) King ena hesiai taudia ese Eseta idia itaia neganai dahaka ia vara, bona Eseta ese Modekai ia rakatania neganai dahaka dainai unai be auka? (b) Dahaka dainai Modekai ese Eseta ia koua lasi idau tomadiho tauna ia adavaia totona? (Maua itaia.)
9 King ena hesiai taudia ese Eseta idia itaia. Modekai amo ia idia abia bona king ena ruma dekenai idia abia lao, unai be sinavai ena kahana ma ta dekenai. (Est. 2:8) Unai be auka, badina Modekai bona Eseta be tamana bona natuna bamona. Modekai ia ura lasi ena ubua kekeni Eseta ese idau tomadiho tauna, king unai, ia adavaia. To unai ia koua diba lasi.b Eseta idia do abia lao lasi neganai, Eseta ese Modekai ena sisiba herevadia ia kamonai namonamo! Susa ai, Eseta be king ena ruma dekenai idia abia lao neganai ia be henanadai momo ia laloa. Iena mauri ai dahaka do ia vara?
“Eseta Idia Itaia Taudia Ibounai be Ia Idia Lalonamo Henia”
10, 11. (a) Eseta ena mauri matamata be edena bamona? (b) Edena dala ai Modekai ia hahedinaraia Eseta ena namo ia laloa bada?
10 Eseta ena mauri be ia idau momokani. Ia be Parasa ena provinsi ibounai amo idia mai “kekeni matamatadia momo” huanai ia noho. Edia kastom, gado bona kara be idauidau. Idia be Hegai ese ia naridia, bona unai kekeni matamatadia be idia hairai totona, lagani ta lalonai bonana namona oela bona muramura idauidau amo edia tauanina idia dahua. (Est. 2:8, 12) Unai bamona mauri dalana dainai reana unai kekeni matamatadia momo be sibona laloa bada bona heagi karana idia hahedinaraia diba. Eseta be edena bamona?
11 Modekai be Eseta totona ia laloa momo. Baibel ia gwau, dina ta ta ai Modekai be hahine edia ruma ena ariara vairanai ia raka lao mai, badina ia ura diba bema Eseta ia noho namonamo. (Est. 2:11) King ena ruma ai hesiai gaukara idia karaia taudia ese Modekai dekenai, Eseta ena sivarai haida idia gwauraia neganai reana Modekai ia moale bada. Dahaka dainai?
12, 13. (a) Eseta idia itaia taudia be ia dekenai dahaka idia laloa? (b) Dahaka dainai Modekai be Eseta dekenai ia moale bada?
12 Hegai be Eseta dekenai ia moale bada dainai ia kara namo henia. Ia dekenai hesiai kekeni 7 bona hahine edia ruma ai gabu namona ta ia henia. Danu Baibel ia gwau: “Unai nega ai Eseta idia itaia taudia ibounai be ia idia lalonamo henia.” (Est. 2:9, 15) Iena toana ena hairai sibona dainai idia moale, a? Lasi. To danu Eseta ena kara namodia dainai idia moale.
Eseta ia diba manau bona aonega karana be mai anina bada, to toana ena hairai lasi
13 Baibel ia gwau: “Eseta be ta dekenai ena taunimanima eiava ena varavara ia herevalaia lasi, badina Modekai ese ia hamaoroa ta dekenai unai do ia gwauraia lasi.” (Est. 2:10) Modekai ese Eseta ia hamaoroa namona be do ia gwauraia hedinarai lasi ia be Iuda kekenina. Badina Modekai ia itaia Parasa ena lohia taudia be Iuda bese taudia idia inai henia bada. Unai dainai Eseta be ia ida ia noho lasi neganai, ia aonega bona Modekai ena hereva ia badinaia. Modekai be unai ia kamonai neganai, ia moale bada!
14. Hari inai negai matamata taudia ese edena dala ai Eseta idia tohotohoa diba?
14 Hari inai negai danu, matamata taudia ese edia tama sina bona edia naria taudia idia hamoalea diba. Idia be tama sina ida idia noho lasi neganai, bona kara dika taudia huanai idia noho, to idia ese kara dika taudia edia lalo-ani karadia idia dadaraia bona idia dibaia taravatu maorodia idia badinaia. Unai bamona idia karaia neganai, Eseta bamona idia ese edia guba Tamana idia hamoalea diba.—Aonega Herevadia 27:11 duahia.
15, 16. (a) Dahaka dainai king ese Eseta ia lalokau henia? (b) Dahaka dainai Eseta dekenai ena mauri dalana matamata be auka?
15 Eseta be king ena vairanai do ia hedinarai negana ia ginidae neganai, ia dekenai maoro idia henia ena ura gaudia ia abia hidi ena toana ia hanamoa totona. To, Eseta be mai manau ida Hegai ese ia gwauraia gaudia sibona totona ia noinoi. (Est. 2:15) Reana ia laloparara toana ena hairai sibona ese king ena lalona ia veria diba lasi, to unai gabu ai momo ese manau karana idia hahedinaraia lasi dainai ia diba king ese ena manau karana do ia ura henia. Iena lalohadai be maoro, a?
16 Baibel ia haere: “King ese Eseta ia lalokau henia bada, to hahine ma haida ia lalokau henia maragi, bona ena kara dainai king ese ia lalonamo henia, to rami-hebou kekeni haida dekenai unai bamona ia karaia lasi. Vadaeni king ese Eseta dekenai kwini ena kwara dabua ia atoa bona kwini ai ia halaoa, Vasati lasi.” (Est. 2:17) Unai manau Iuda kekeni be kwini matamata ai ia lao, bona unai nega ai tanobada ena siahu bada lohia tauna ena adavana ai ia lao! Unai dainai ia dekenai unai be auka. To ena dagi matamata dainai do ia heagi, a? Lasi!
17. (a) Edena dala ai Eseta be ena ubua tamana ena hereva ia kamonai henia? (b) Dahaka dainai Eseta ena haheitalai be hari ita dekenai mai anina bada?
17 Eseta be ena ubua tamana Modekai ena hereva ia badinaia noho. Ia ese taunimanima dekenai ia gwauraia hedinarai lasi ia be Iuda kekenina. Bona Modekai ese Ahasuero hamasea ena palani ia dibaia neganai, Eseta ia hamaoroa, bona Eseta ese ena hereva ia badinaia bona king ia hadibaia dainai, unai palani ia guguru lasi. (Est. 2:20-23) Danu, Eseta be ena manau bona badinaia karana amo ia hahedinaraia ena Dirava ia abidadama henia. Hari inai negai Eseta ena haheitalai ita tohotohoa be mai anina bada, badina taunimanima momo be kamonai karana idia hahedinarai lasi bona idia gwau-edeede! To abidadama momokani taudia be kamonai karana idia hahedinaraia, Eseta bamona.
Eseta Ena Abidadama Idia Tohoa
18. (a) Dahaka dainai Modekai be Hamana dekenai ia tui diho lasi? (Futnout itaia danu.) (b) Edena dala ai hari inai negai abidadama taudia ese Modekai ena haheitalai idia tohotohoa diba?
18 Ahasuero ena ruma ai Hamana be ladana bada ia abia. King ese Hamana ia abia hidi praiminista ai ia lao totona, bona ena sisiba henia tauna badana ai ia halaoa bona iena dagi ese ia ida idia noho lohia taudia ibounai edia dagi ia hanaia. Danu king be taravatu ia atoa bema taunimanima ese Hamana idia itaia, idia tui diho be namo. (Est. 3:1-4) Modekai dekenai unai be hahetoho. Modekai ia ura king ia kamonai henia, to Dirava matauraia karana ia hadikaia lasi be namo. Laloatao, Hamana be Amaleka tauna king Agaga ena bese amo, bona Agaga be, Dirava ena peroveta tauna Samuela ese ia hamasea. (1 Sam. 15:33) Amaleka taudia edia kara be dika momokani dainai idia be Iehova bona Israela taudia edia inai taudia ai idia lao. Amaleka taudia be Dirava ese ia gwauraia dika.c (Deu. 25:19) Unai dainai edena bamona abidadama Iuda tauna be Amaleka tauna dekenai do ia tui diho? Modekai be unai do ia karaia lasi. Hari inai negai, abidadama tatau bona hahine be edia mauri idia atoa diho, badina idia ese inai hereva idia badinaia: “Dirava be lohia dainai ia ai kamonai henia be maoro, to taunimanima lasi.”—Kara 5:29.
19. Hamana ia ura dahaka ia karaia, bona edena dala ai king ena lalona ia veria?
19 Hamana ia badu dikadika. Unai dainai ia ura Modekai sibona lasi, to Modekai ena taunimanima ibounai danu do ia hamasea! Hamana ese king ena lalona ia veria totona, king dekenai Iuda taudia ia gwauraia dika. Unai taudia edia ladadia ia gwauraia lasi, to ia gwau king dekenai idia be anina lasi taudia “hanua idauidau ai emu taunimanima ida idia noho.” Danu Hamana ia gwau idia be king ena taravatu idia badinaia lasi; unai dainai idia be gwau-edeede taudia. Ia gwau king dekenai moni do ia henia unai basileia lalonai idia noho Iuda taudia ibounai idia hamasea totona.d Ahasuero ese ena rini be Hamana dekenai ia henia Hamana ese ena ura ia hagugurua totona.—Est. 3:5-10.
20, 21. (a) Hamana ena oda herevana ese Parasa Basileia ai idia noho Iuda taudia ibounai bona Modekai dekenai dahaka ia havaraia? (b) Modekai be Eseta ia hamaoroa dahaka ia karaia totona?
20 Gwaukau taudia be hosi amo tano ena hanua ibounai dekenai idia lao bona Iuda taudia edia hamasea herevana be taunimanima dekenai idia hadibaia. Unai hereva be Ierusalema dekenai ia ginidae neganai, Iuda taudia edia hemami mani oi laloa. Idia be Babulonia amo idia giroa mai bona Ierusalema siti idia hanamoa noho, to magu be lasi sibodia idia gimaia totona. Reana Modekai be unai sivarai dikana ia kamonai neganai, ia ese unai taudia ia laloa, bona Susa dekenai idia noho turadia bona varavara taudia ia laloa danu. Modekai be ia lalohisihisi bada, ena dabua ia darea bona puse dabua ia hahedokilaia bona ena kwarana ai lahi ena kahu ia atoa, bena siti huanai ia taitai badabada noho. To Hamana be king ida ia inuinu noho, Susa ai Iuda taudia momo bona edia turadia dekenai ia havaraia lalohisihisi ia laloa lasi.—Eseta 3:12–4:1 duahia.
21 Modekai ia diba gau ta ia karaia be namo. To dahaka do ia karaia? Eseta ese Modekai ena lalohisihisi sivarai ia kamonai bona dabua haida ia siaia, to ia ura lasi unai dabua ia abia. Reana nega daudau lalonai Modekai ia laloa Eseta be ia amo idia abia lao bona idau tomadiho tauna ena kwini ai idia halaoa neganai, dahaka dainai Iehova Dirava ese ia koua lasi. Hari, unai ena badina ia lalopararalaia. Modekai ese kwini Eseta dekenai hereva ia siaia, ia hamaoroa “ena taunimanima” totona king do ia hereva henia.—Est. 4:4-8.
22. Dahaka dainai Eseta ese ena adavana, king Ahasuero unai, vairanai ia gini totona ia gari? (Futnout itaia danu.)
22 Eseta be unai sivarai ia kamonai neganai, reana ia lalohekwarahi bada. Unai ese ena abidadama ia tohoa bada. Ia gari, guna Modekai dekenai ia hereva bamona. Ia ese Modekai dekenai king ena taravatu ia gwauraia. Unai be king amo gwaumaoro ia abia lasi bona ia vairanai ia hedinarai, ia do idia hamasea. To bema king ese ena golo kepata be ia dekenai ia poinia, ia do idia hamasea lasi. Bona Eseta ia laloa king ese ia dekenai unai do ia karaia lasi, badina Vasati ese king ena noinoi ia dadaraia karana dainai ia dekenai ia vara gauna ia laloa, a? Eseta ese Modekai ia hamaoroa king ese dina 30 lalonai ia ia boiria lasi! Unai dainai Eseta be ia laloa bema king ese ia do ia ura henia eiava lasi.e—Est. 4:9-11.
23. (a) Modekai be dahaka ia gwau Eseta ena abidadama ia hagoadaia totona? (b) Dahaka dainai Modekai ena haheitalai ita tohotohoa be namo?
23 Modekai be mai lalogoada ida ia hereva Eseta ena abidadama ia hagoadaia totona. Ia ese Eseta ia hadibaia bema gau ta ia karaia lasi, dala ma ta amo Iuda taudia be heduru do idia abia. To bema Iuda taudia idia hamasea matamaia neganai, ia danu do idia hamasea diba. Unai nega ai Modekai ia hahedinaraia Iehova ia abidadama henia momokani, Iehova ese ena taunimanima do ia hamauria bona ena gwauhamata ia hagugurua diba. (Ios. 23:14) Bena Modekai ese Eseta ia nanadaia: “Daika ia diba, reana oi be kwini ai oi lao badina inai bamona negana ai heduru oi henia diba.” (Est. 4:12-14) Modekai ita tohotohoa be namo, ani? Iena Dirava, Iehova ia abidadama henia momokani.—Aon. 3:5, 6.
Iena Abidadama be Goada Dainai Mase Ia Gari Henia Lasi
24. Edena dala ai Eseta be abidadama bona gari lasi karana ia hahedinaraia?
24 Hari, Eseta be abia hidi do ia karaia. Eseta ese Modekai ia hamaoroa ena taunimanima do ia noia, ia ida dina toi lalonai idia aniani lasi totona. Ena hereva ia hadokoa totona, ia ese inai hereva ia gwauraia: “Bema unai dainai do lau mase, vadaeni do lau mase.” (Est. 4:15-17) Reana ia ese unai dina toi lalonai, guriguri momo ia gwauraia, guna unai bamona ia karaia lasi. Bona nega ia ginidae. Ia ese kwini ena hairai dabua ia hahedokilaia bona gau ibounai ia karaia king ena lalonamo ia abia totona. Bena king dekenai ia lao.
Eseta ese Dirava ena taunimanima ia gimaia ena be ena mauri ia haboioa diba
25. Eseta be ena adavana vairanai ia hedinarai neganai idia vara gaudia herevalaia.
25 Inai karoa ena matamana ai ita herevalaia bamona, Eseta be king ena ruma dekenai ia raka lao. Eseta ena lalohekwarahi bona guriguri momo ia gwauraia noho karana ita laloa diba. Ia be king ena ruma ena ariara ai ia vareai, bona ia itaia Ahasuero be ena terona ai ia helai. Reana Ahasuero ia itaia amo ia ura ena hemami ia diba. Bema ia naria, ia mamia nega daudau do ia naria. To, ena adavana ese ia itaia. Iena adavana ia hoa to ia badu lasi. Ia ese golo kepata be Eseta dekenai ia poinia!—Est. 5:1, 2.
26. Dahaka dainai Keristani momokanidia be Eseta bamona gari lasi karana idia hahedinaraia be namo, bona dahaka dainai unai be iena gaukara ena matamana sibona?
26 King ia ura Eseta ena hereva ia kamonai. Eseta be ena Dirava bona ena taunimanima totona do ia hereva, unai amo Dirava ena hesiai taudia ibounai dekenai ia ese abidadama ena haheitalai namona ia hahedinaraia. Keristani taudia momokanidia ese unai bamona haheitalai idia laloa bada. Iesu ia gwau ena murinai idia raka taudia ese sibona ena ura dadaraia lalokauna idia hahedinaraia. (Ioane 13:34, 35 duahia.) Unai bamona lalokau ita hahedinaraia totona Eseta bamona ita gari lasi be namo. Ena be Eseta be Dirava ena taunimanima totona ia hereva, to unai be ena gaukara ena matamana sibona. Edena dala ai king do ia hadibaia ena sisiba henia tauna Hamana ese palani dikana ia karaia? Edena dala ai Eseta ese ena taunimanima do ia hamauria diba? Unai henanadai be karoa 16 ai do ita herevalaia.
a Momo idia laloa Ahasuero be Xerxes I. Lagani 496 B.C.E amo ia ese Parasa ia lohiaia matamaia.
b Karoa 16 ena maua ladana “Eseta Ena Sivarai amo Idia Vara Henanadai,” itaia.
c Reana Hamana be Amaleka taudia edia tubuna ginigabena, badina Amaleka taudia “oredia” be King Hesekaia ena nega ai idia hamasedia ore.—1 Siv. 4:43.
d Hamana ese ia henia 10,000 siliva talent hari inai negai ena davana be dola handred milioni momo. Bema Ahasuero be Xerxes I, Hamana ese ia henia moni dekenai do ia moale bada. Xerxes ia ura moni do ia haboua, unai amo Gris ida nega daudau lalonai idia karaia tuari do ia durua, to gabeai unai tuari ai ia kwalimu lasi.
e Xerxes I be ena lalohadai ia haidaua haraga diba, bona ia be badu dikadika tauna. Grik histori torea tauna Herodotus ese Xerxes be Gris ida ia tuari neganai, unai kara haida ia torea danu. King ese oda ia henia bouti be laini ta ai do idia haboua nese idia karaia totona, unai amo Hellespont davara idia hanaia diba. Lai badana ese unai nese ia hadikaia neganai, Xerxes ese oda ia henia nese ena ensinia taudia edia kwarana idia utua oho totona, bona ena hesiai taudia ia hamaoroa Hellespont “panisia” totona, hadikaia herevadia idia gwauraia neganai, ranu do idia botaia. Unai tuari negana ai danu, taga tauna ta be ena natuna totona ia noinoi ami lalonai ia vareai lasi neganai, Xerxes ese unai natuna ena tauanina be kahana rua ai ia utua bona taunimanima dekenai ia hahedinaraia, idia ia hagaria totona.