“Hereva Momokani be Dahaka?”
IDIA vaira heheni tataudia ruaosi idia idau vaitani. Ta be politik tauna mai ena taga to mai ena abidadama lasi; ladana bada bona dagi bada ia tahua goadagoada. Ta be hadibaia tauna; taga bona ladana bada ia dadaraia, bona ena lalona be hegeregere, sibona ena mauri do ia henia ma haida hamauria totona. Unai dainai, idia ruaosi edia lalohadai be hegeregere lasi! Gau ta idia lalo-tamonalaia lasi momokani—gauna be hereva momokani.
Unai tatau rua be Pontio Pilato bona Iesu Keriso. Iesu be idia panisia gwauraia tauna dikana ta bamona Pilato vairanai ia gini. Badina be dahaka? Iesu ese unai ena badina ia gwauraia—tanobada dekenai ia mai bona ena hesiai gaukarana ia karaia ena badina unai—gauna be: hereva momokani. Ia gwau: “Hereva momokani gwauraia hedinarai totona lau vara, bona lau mai inai tanobada dekenai.”—Ioane 18:37.
Bena Pilato ese ia nanadaia, ia gwau: “Hereva momokani be dahaka?” (Ioane 18:38) Ia ura momokani haere do ia abia, a? Reana lasi. Bema ta ese gau ta be Iesu ia nanadailaia mai ena lalo-momokani ida, herevana dahaka ia nanadailaia, Iesu ese ena henanadai ia haerelaia diba, to ia ese Pilato ia haere henia lasi. Bona Baibel ia gwau, Pilato ese ena henanadai ia gwauraia, bena hebou rumana amo maoromaoro ia raka lasi. Unai Roma gavana be reana ia henanadai mai ena abidadama ida lasi. Ena hereva ena mamina be inai bamona: “Hereva momokani be dahaka? Hereva momokani be lasi!”a
Hari inai negai taunimanima momo ese hereva momokani idia laloa, Pilato ese ia laloa hegeregerena. Inai bamona idia laloa: Tau ta ena matana ai hereva ta be hereva momokani bona reana ma ta ena matana ai ia be hereva koikoi; unai dainai reana idia ruaosi edia lalohadai idia “maoro.” Hereva momokani be unai bamona oi laloa, a? Bema oibe, unai lalohadai oi do abia dae lasi neganai, oi tahua namonamo guna eiava? Bema unai lalohadai oi abia dae lasi, ena siahu ena bada emu mauri lalonai be oi diba, a?
Hereva Momokani Idia Hakoikoia Toho
Pontio Pilato sibona lasi, to ena nega vairanai idia noho taudia haida danu idia laloa hereva momokani korikori davaria dalana be lasi. Idaunegai Greek taudia haida, aonega tahua taudia, ese unai bamona lalohadai hadibaia karana idia goadalaia! Lagani 500 idia do noho ela bona Pilato ena nega, tanobada ena aonega hadibaia tauna ta ladana Parmenides ia laloa diba korikori abia dalana be lasi. Democritus be idia gwauraia “idaunegai aonega tahua taudia iboudiai ia hereaia tauna”; ia gwau: “Hereva momokani idia guria dobu. . . . Gau ta ita diba momokani lasi.” Reana idia iboudiai amo idia matauraia bada tauna be Socrates; ia gwau ia diba momokani gauna tamona be gau ta ia diba lasi.
Inai lalohadai, taunimanima ese hereva momokani idia dibaia diba lalohadaina, be idaunegai amo ema bona hari idia hakoikoia toho. Hegeregere, aonega taudia haida idia gwau iseda matana bona iseda taiana amo diba ita abia, bona unai gau koidia daladia idia noho, unai dainai diba ta hamomokania vaitani dalana be lasi. France ena aonega tahua tauna bona matematik diba momo tauna ladana René Descartes ese ena lalona ia hadaia, inai bamona do ia karaia: Ia laloa ia diba momokani gaudia iboudiai be do ia tahua namonamo. Unai bamona ia karaia neganai, hereva momokani tamona ia dogoatao, hakoikoia diba lasi gauna: “Cogito ergo sum,” anina be, “Lau laloa, unai dainai lau noho.”
Momo ese Idia Abia Dae Lalohadaina
Tanobada ena aonega tahua taudia sibodia mo lasi, to taunimanima idauidau danu idia laloa, tau ta ena matana ai hereva ta be hereva momokani bona reana ma ta ena matana ai ia be hereva koikoi neganai, reana idia ruaosi edia lalohadai idia “maoro.” Tomadiho gunalaia taudia bona tisa taudia ese unai lalohadai idia hahedibalaia, bona niuspepa bona reidio bona televisen ese idia halasia. Episkopel bisop ta ladana John S. Spong be lagani haida gunanai ia gwau: “Hari ita laloa hereva momokani ita diba vadaeni dainai namona be ma haida ese iseda lalohadai do idia abia dae. Namona be . . . unai lalohadai ita negea bona inai ita abia dae: Ita ta be hereva momokani korikori ia dibaia dalana be lasi.” Tomadiho gunalaia taudia momo hari inai negai hegeregerena, Spong ese unai lalohadai ia abia dainai, Baibel ena taravatu ia negea haraga, inai lalohadai abia dae totona: “Namona be taunimanima ta ta ese sibodia edia lalona idia hadaia dahaka be maoro bona dahaka be kerere.” Unai hegeregerena, idia sihari heheni tataudia Episkopel Oreana lalonai do idia lalo-hekwarahi lasi totona, Spong ese buka ta ia torea, ia lalonai ia gwau aposetolo Paulo be tatau sihari henia tauna ta!
Tano momo lalonai, toana be sikuli dekenai danu unai bamona lalohadai idia havaraia toho. Ena buka ladana The Closing of the American Mind lalonai, Allan Bloom ia gwau: “Profesa ta be ia diba vaitani gauna be inai: iunivesiti ai idia vareai taudia kahirakahira iboudiai be idia laloa, hereva momokani dibaia vaitani dalana be lasi, eiava idia gwau unai bamona idia laloa.” Bloom ese ia davaria, ia hadibaia taudia edia lalohadai unai gau dekenai ia hakoikoia toho neganai, idia hoa, “ia ese 2 + 2 = 4 bema ia hakoikoia toho neganai” do idia hoa hegeregerena.
Unai bamona lalohadai be dala idauidau momo dekenai idia havaraia toho. Hegeregere, nega momo toana be TV bona niuspepa edia ripoti taudia ese sivarai momokanidia tahua karana idia laloa maragi, taunimanima hahoaia karana idia laloa bada. TV ena niusi program haida ese ia vara gauna ena piksa korikoridia idia hahedinaraia lasi, to idia haidaua sisina piksadia eiava gau idauna ta ena piksa idia hahedinaraia, taunimanima ese do idia hoalaia totona. TV ena program, taunimanima hamoalea gaudia, lalonai, hereva momokani idia hakoikoia goadagoada toho. Kara maoromaoro taravatudia momokanidia, iseda tamana sinana bona iseda tubuna ese idia badinaia taravatudia, bona idia laloa bada gaudia danu, be taunimanima momo ese idia gwauraia anina lasi gaudia hari inai negai, bona nega momo idia kirikirilaidia danu.
Reana taunimanima haida do idia gwau, hari ita herevalaia lalohadaina ese taunimanima ia durudia diba, badina be ia dainai edia lalona idia hegeregere, ma haida edia lalohadai do idia tahua. To ia durudia momokani, a? Unai ena anina oi dekenai be dahaka? Oi laloa hereva momokani be mai anina idauidau taunimanima idauidau dekenai, eiava oi laloa ia be lasi, a? Bema unai bamona oi laloa, reana oi laloa hereva momokani tahua karana be anina lasi. Unai bamona lalohadai ena anina be emu mauri negana lalonai do ia hedinarai.
[Footnotes]
a Baibel tahua namonamo tauna, R. C. H. Lenski, ia gwau, Pilato ena “hereva ena mamina be tomadiho ia laloa lasi tauna ta ena hegeregerena; ena henanadai amo ia hahedinaraia ia laloa tomadiho ena hereva momokani tahua karana be hekwarahi kava bona anina lasi karana.”