Ruma Bese—Mai Anina Bada Taunimanima Dekenai!
HAIDA idia gwau taunimanima do idia namo bema ruma bese idia namo. Histori ia hahedinaraia ruma bese oreana ia manoka ia lao neganai, hanua bona tano idia manoka idia lao danu. Idaunegai Greece dekenai, kara dika ese ruma bese oreana ia hadikaia neganai, taunimanima edia mauri ia dika ia lao bona Roma taudia ese idia halusia. Roma Basileiana ai ruma besedia idia goada neganai unai basileia ia goada. To lagani handred momo idia hanaia murinai, ruma bese maurina ia dika ia lao, bona unai basileia ena goada ia maragi ia lao. Charles W. Eliot, guna ia be Harvard University ena presiden, ia gwau: “Namona be taunimanima edia noho dalana bona gaukara ibounai ese ruma bese idia abia isi bona ena namo idia havaraia.”
Oibe, ruma bese be mai anina bada taunimanima dekenai. Ia be mai anina bada taunimanima edia noho bona edia natudia bona edia tubudia edia namo dekenai. Momokani, mai adavana lasi sinadia momo idia hekwarahi bada edia natudia do idia namo totona, bona namona be idia gaukara goada dainai ita hanamodia. To, ripoti momo idia hahedinaraia, bema natudia be tamana bona sinana ruaosi idia noho ruma besena lalonai idia noho, unai ese ia durudia bada.
Australia dekenai, matamata taudia 2,100 bona ma haida dekenai tahua gaukara idia karaia bona idia davaria “nega momo edia ruma bese idia parara matamata taudia be edia ruma bese idia noho hebou natudia amo idia idau, idia gorere momo, lalo-metau ena toana idia hahedinaraia, bona mahuta hebou karana idia karaia momo.” U.S. National Institutes of Health Statistics oreana ese unai hekwakwanai ia stadilaia bona ia hahedinaraia edia ruma bese idia parara natudia be natudia oredia idia hanaia “aksiden dekenai 20-30 pesen amo, sikuli ena greid ta do idia karaia lou karana dekenai 40-75 pesen amo, bona sikuli amo idia luludia karana dekenai 70 pesen amo.” Orea badana ta ena ripoti torea tauna ia gwau, “nega momo tamana o sinana sibona ruma besedia amo idia mai natudia be taravatu utua karana idia karaia, mai tama sina ruma besedia amo idia mai natudia idia karaia karadia edia namba idia hanaia momokani.”
Ruma Bese Ena Noho Rumana be Maino Gabuna
Ruma bese oreana ese taunimanima iboudiai dekenai idia ia hagoadaia diba noho gabuna namona mai moalena ia havaraia. Sweden ena gavamani tauna ta ia gwau: “Moale bona noho namona edia badina badana be moni gaukara, kohu, moale karadia, eiava turadia amo ia mai lasi, to ruma bese amo.”
Baibel ia hahedinaraia tanobada ena ruma bese iboudiai edia ladana be ruma bese Havaraia Tauna Badana, Iehova Dirava, amo idia abia, badina ia be ruma bese oreana ia haginia. (Genese 1:27, 28; 2:23, 24; Efeso 3:14, 15) To, Dirava ena lauma amo ia havaraia Revareva Helagadia lalonai, aposetolo Paulo ese ruma bese hadikaia karadia ia perovetalaia. Idia dainai kara maoromaoro taravatudia utua karana do ia bada bona Keristani kongregesen murimurinai taunimanima edia noho do ia dika. Ia gwau “nega ena dokona dekenai” badinaia lasi karana do ia bada, taunimanima be “lalokau do idia diba lasi”, bona tamana bona sinana do idia kamonai henia lasi, bona ‘toana be Dirava idia badinaia’ taudia huanai do idia vara danu. Keristani taudia ia hagoadaia namona be unai bamona taudia idia dadaraia. Iesu ese Dirava ena hereva momokani ura henia lasi karana dainai ruma bese do idia parara ia perovetalaia.—2 Timoteo 3:1-5; Mataio 10:32-37.
To Dirava ese ita dekenai heduru ia henia. Iena Hereva ese ruma bese taudia idia noho hebou ena sisiba herevadia momo ia gwauraia. Ita ia hamaoroa edena bamona iseda ruma bese ia kwalimu diba bona edena bamona noho rumana be moale gabuna ai ita halaoa diba, unuseniai ruma bese taudia ta ta be mai edia maduna ta ta dekenai.a—Efeso 5:33; 6:1-4.
Hari, ruma bese hadikaia gaudia be momo negana lalonai, ruma bese taudia be mai moale ida idia noho hebou diba, a? Oibe, idia karaia diba! Inai tano gagaena bamona tanobada aukana dekenai emu ruma bese be goada ia henia ranu gabuna mai moalena ai oi halaoa diba. To unai ia vara totona, gau badana be ruma bese taudia ta ta ese kara ta idia karaia. Heduru herevadia haida be inai.
Emu Ruma Bese Oi Durua Ia Gini Noho Totona
Ruma bese hatamonaia dalana badana be ruma bese taudia be nega idia atoa idia hebamo heheni totona. Namona be ruma bese taudia ibounai be mai edia ura ida edia laga-ani negadia idia gaukaralaia hebou. Reana unai ena anina be edia ura gaudia haida do idia dadaraia. Hegeregere, umui matamata taudia e, reana umui ura bada TV ena program ta, o spot gadara ta, eiava emui turadia bamoa negana, do umui reaia. Umui tamadia e, nega momo umui be ruma bese ubua totona umui gaukara dainai, emui laga-ani negana be moale karana ta o sibona emui ura gaudia ma haida totona umui gaukaralaia lasi. Namona be emui ruma bese ia karaia diba gaudia, hegeregere Saturday bona Sunday o umui laga-ani negadia gaukaralaia hebou daladia umui palanilaia. To momokani, namona be iboudiai do idia ura dikadika bona idia moalelaia karana umui palanilaia.
Emu natudia bamoa totona oi be nega ta ta ai, hora ena kahana ta oi atoa be hegeregere lasi. Namona be nega bada oi atoa idia totona. Sweden ena niuspepa tauna ta ia gwau: “Lagani 15 lalodiai lau be nius torea tauna, bona unai nega lalonai lau ese raskol memero bona kekeni momo herea lau davaria . . . Vaia lau davaria gauna be edia tama sina be nega sisina sibona idia atoa edia natudia idia bamoa totona: ‘Egu tama sina be nega lasi lau totona.’ ‘Lau idia kamonai henia lasi.’ ‘Hanaihanai egu tamana be ia laolao.’ . . . Tama sina taudia, nega hida do oi atoa emui natudia bamoa totona oi abia hidi diba. Lagani 15 murinai, ia hegeregere eiava lasi be emui hebogahisi lasi lagani 15 natuna ese do ia hahemaoro henia.”
Lalohadai Maorona Moni Dekenai
Namona be ruma bese taudia ibounai ese lalohadai maorona moni dekenai idia abia. Namona be edia moni idia gaukaralaia hebou ruma bese durua gaudia abia totona. Hahine momo ese moni gaukara idia karaia mauri durua gaudia abia totona, to namona be umui hahine ese idia vara diba gau dikadia bona hedibagani gaudia umui diba guna. Inai tanobada ese umui ia hagoadaia umui karaia diba gaudia umui “hagugurua,” bona “sibona emui ura gaudia umui karaia.” Reana unai lalohadai ese umui do ia veria sibona emui ura umui tahua totona bona Dirava ia henia maduna, sinana bona ruma naria maduna, do umui ura henia lasi.—Tito 2:4, 5.
Bema umui sinadia be ruma dekenai umui noho diba bona emui natudia umui hakaua bona umui tura henia diba, unai be ruma bese hakapua hebou karana badana bona do ia gini goada nega namodia bona dikadia lalonai. Hahine ta ese ruma dekenai gau badadia ia karaia diba ruma taudia idia moale, idia noho namo, bona gau ibounai idia heau namonamo totona. Lagani 1800 murinai ia mauri noho politikol tauna ta ia gwau: “Tatau 100 be kamepa ta idia haginia diba, to hahine tamona be noho rumana namona ia haginia diba.”
Bema ruma bese taudia iboudiai idia gaukara hebou ruma bese ia abia monina idia hanaia lasi totona, hekwakwanai momo do idia reaia. Namona be headava taudia ese edia lalona idia hadaia edia mauri lalonai kohu bada do idia tahua lasi bona lauma gaudia do idia tahua guna. Namona be edia natudia idia hadibaia edia lalona idia hegeregere totona. Ruma bese ia abia monina amo idia hoia diba lasi gaudia totona idia noinoi lasi be namo. Matana idia veria gaudia dainai umui naria namonamo! Emui moni be ia hegeregere lasi to oi ura gau ta oi hoia, abitorehai abia karana unai, ese ruma bese momo ia hadikaia. Reana ruma bese ena lalo-tamona hagoadaia dalana namona be iboudiai be edia moni idia haboua bona gau ta idia karaia hebou—reana laga-ani laolaona do idia moalelaia, ruma totona gau ta, mai ena anina bona idia moalelaia diba gauna, idia hoia, eiava Keristani kongregesen durua kontribusen idia henia.
Ruma bese ena moale ia durua “kontribusen” ma ta be ruma bese taudia ese hagoevaia bona hanamoa gaukara idia karaia hebou—ruma, uma, motuka, bona gau ma haida idia naria. Ruma bese taudia ta ta, maragidia danu, ese gaukara ena kahana ta idia karaia be namo. Umui natudia e, namona be emui nega umui halusia kava lasi. Namona be heduru umui henia bona ruma bese ida umui gaukara hebou karana umui habadaia; unai amo hetura bona hebamo karadia do umui habadaia, bona unai amo ruma bese ena lalo-tamona do umui durua.
Baibel Edukeisen Ena Namo
Mai lalo-tamona Keristani ruma besena lalonai, Baibel idia stadilaia hanaihanai be gau badana danu. Dina iboudiai Baibel siridia herevalaia bona wiki iboudiai Revareva Helagadia stadilaia karana ese ruma bese ena lalo-tamona ia havaraia. Ruma bese taudia iboudiai edia kudouna ia hamarerea dalana ai, Baibel ena hereva badadia bona hakaua herevadia idia herevalaia hebou be namo.
Unai bamona ruma bese stadi ese edukeisen idia henia to nega tamona ai moale idia havaraia bona idia hagoadadia. Sweden ena not kahana ai, ruma bese ta ena natudia be wiki lalonai idia vara henanadai idia torea. Bena wiki ena Baibel stadi lalonai, unai henanadai idia herevalaia. Nega momo unai henanadai be idia dobu bona lalohadai momo idia havaraia, natudia edia laloa dalana idia hahedinaraia bona ia hedinarai natudia be Baibel ena hahediba herevadia idia laloa bada. Edia henanadai haida be: “Iehova be tubutubu gaudia ibounai ia hatubua hanaihanai, eiava nega tamona sibona unai kara ia karaia?” “Dahaka dainai Baibel ia gwau Dirava ese taunimanima ia havaraia ‘iena toana’ hegeregerena, badina Dirava be tau ta lasi?” “Dahaka dainai Adamu bona Heva be Paradaiso dekenai, keru negana ai idia keru mase lasi, ena be idia be tamaka lasi bona dabua lasi?” “Dahaka dainai dibura negana lalonai hua ena diari ita abia be namo?” Hari unai natudia idia tubu daekau vadaeni bona ful-taim painia gaukara amo Dirava idia hesiai henia.
Ruma bese lalonai hekwakwanai idia vara neganai, namona be umui tama sina taudia umui hekwarahi hagoadaia herevadia bona moale toana umui hahedinaraia totona. Namona be ma haida oi laloa bona emu kara ia auka lasi, to namona be emu kara namona oi haidaua lasi, anina bada hakaua herevadia utua karadia idia vara neganai. Namona be emui natudia idia itaia diba gau ta umui abia hidi neganai, Dirava lalokau henia karana bona ena hakaua herevadia maorodia ese umui idia biagua. Sikuli gabuna dekenai natudia ese lalo-hekwarahi bona lalo-metau idia havaraia gaudia momo idia davaria, bona gau badana be ruma dekenai hagoadaia hereva momo idia abia unai hebamo dikana ena siahu hamaragia totona.
Tama sina e, namo lasi goevadae taudia edia toana umui atoa koikoi. Namona be kerere umui gwauraia hedinarai bona emui natudia dekenai emui sori herevana umui gwauraia. Matamata taudia e, emui Sinana bona Tamana ese edia kerere idia gwauraia hedinarai neganai, namona be emui lalokau idia dekenai umui habadaia.—Hadibaia Tauna 7:16.
Oibe, ia lalo-tamona ruma besena ena noho rumana dekenai maino, noho namo, bona moale idia noho. Nega ta, Germany ena ane torea tauna Goethe ia gwau: “Ia moale momokani tauna, herevana ia be king eiava ogogami tauna, be ena noho rumana dekenai moale ia davaria tauna.” Lalo-namo idia hahedinaraia tamana, sinana, bona natudia dekenai, ma gabu ta ese edia noho rumana ena namo ia hanaia lasi.
Momokani, hari inai negai tanobada ena hekwakwanai momo ese ruma bese idia hadikaia gwauraia. To ruma bese be Dirava amo dainai, do ia gini noho. Oiemu ruma bese do ia gini noho, bona do oi gini noho danu bema Dirava ena kara maoromaoro hakaua herevadia ruma bese maurina namona abia totona oi badinaia.
[Footnote]
a Unai hereva dekenai hereva ma haida oi abia totona, Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese ia halasia rau 192 bukana, The Secret of Family Happiness, oi itaia.