Dagi Laloa Bada Karana Ia Havaraia Hekwakwanai Idauidau
“REANA TAUNIMANIMA IBOUDIAI IDIA HEGEREGERE BE EDIA MAORO TA, TO TANOBADA DEKENAI IA NOHO SIAHUNA TA ESE UNAI DO IA HAVARAIA DIBA LASI.”
Unai be lagani 1800 murinai ia mauri France toretore tauna, Honoré de Balzac, ena hereva. Iena hereva oi abia dae, a? Taunimanima momo edia hemami be dagi laloa bada karana be maoro lasi. To hari inai negai, taunimanima be edia dagi o ladana hegeregerena orea momo dekenai idia hapararaia.
LAGANI 1923 ia lao 1929 ai, Calvin Coolidge be United States ena presiden ta, bona ia ese dagi laloa bada karana ia havaraia hekwakwanai ia laloa momo, ia gwau “gabeai dagi badadia ibounai do idia haorea.” To Coolidge be presiden gaukara ia haorea bona lagani 40 murinai, Kerner Commission oreana be gaukara ta idia abia, kopi korema bona kopi kurokuro taudia edia heiriheiri heheni karana ia stadilaia. Ia gwau ia gari United States dekenai gabeai taunimanima be orea rua ai do idia lao, “grup ta be korema taudia, grup ma ta be kurokuro taudia—do idia noho hebou lasi bona do idia hegeregere lasi.” Haida idia gwau unai hereva ia guguru vadaeni bona unai tano dekenai “taunimanima hapararaia karadia, moni dalanai edia noho be idauidau bona bese abia isi karadia, idia bada idia lao.”
Dahaka dainai taunimanima iboudiai idia hegeregere lalohadaina ia vara diba lasi? Badina badana be, vaia taunimanima edia kara. William Randolph Hearst, guna ia be United States ena gavamani tauna, be nega ta ia gwau: “Dirava ese taunimanima ia havaradia neganai edia kara be tamona, idia ibounai idia ura lasi idia be hegeregere.” Iena hereva ena anina be dahaka? Reana lagani 1800 murinai ia noho France drama torea tauna, Henry Becque, ese unai ia hedinarai goevagoeva: “Taunimanima idia hegeregere lalohadaina abia dae be auka, badina ita ibounai ita ura ita be dagi bada taudia hegeregerena.” Eiava ita gwau diba, taunimanima idia ura ladana bada taudia ida idia hegeregere; to idia momo idia ura lasi edia hahenamo bona gau namodia dekenai hetoana idia atoa, idia gwauraia ladana maragi taudia hegeregerena idia noho totona.
Guna, taunimanima idia vara negana amo idia be ladana lasi taudia, gavamani ena siahu taudia, eiava lohia taudia. Gabu haida dekenai unai ia do vara noho. To hari, tano momo dekenai moni bada—eiava moni lasi—ese ia hahedinaraia ta be dagi lasi, dagi bada lasi, eiava dagi bada tauna. To gau ma haida dainai dagi ta oi abia diba, reana emu bese, edukeisen, eiava diba bada dainai. Gabu haida dekenai tatau idia laloa bada, to hahine be anina lasi taudia.
Helaro ta Ia Noho, A?
Gavamani ese taunimanima edia maoro daladia idia gimaia taravatudia idia haginia bona idia ese dagi laloa momo hekwakwanai idia hamaragia sisina. United States dekenai taravatu idia haginia, ia gwau korema taudia bona kurokuro taudia idia hapararaia be maoro lasi. South Africa dekenai kurokuro taudia ese korema taudia idia hereadia lalohadaina idia taravatua. Tanobada ena tano momo lalonai igui hesiai taudia abia be taravatu, to idia do karaia noho. Gavamani haida edia kota idia gwau tano taudia korikoridia be mai edia maoro ida guna idia biagua gabudia idia abia lou be namo, bona taravatu haida ese dagedage o hekwakwanai idia davaria taudia haida idia durua.
Unai ena anina be dagi laloa momo karana do ia ore, a? Lasi. Ena be hari unai dagi laloa momo karana be nega haida idia hamaragia, to taunimanima idia hapararaia lalohadai matamatadia idia hedinarai. Class Warfare in the Information Age bukana ia gwau: “Hari, ita laloa bisinesi taudia badadia be orea ta ai bona gaukara taudia be orea idauna ta ai ita atoa be maoro lasi, to unai be maoro lasi badina unai orea badadia be idia badu taudia edia orea maragidia momo lalodiai idia parara vadaeni.”
Dagi laloa bada karana ese taunimanima do ia hapararaia ela bona hanaihanai, a? Hereva gabena do ia hahedinaraia helaro ta ia noho.