Iehova Ena Hereva be Ia Mauri Noho
Esera Bukana Ena Hereva Badadia
BAIBEL bukana Esera be Sivarai Iharuana ia doko gabuna amo ia matamaia. Unai buka ia torea tauna be hahelaga tauna Esera. Ena hamatamaia kahana ai, Parasa ena King Sairasi ese Babulonia ai idia noho Iuda taudia oredia dekenai gwaumaoro ia henia, edia tano dekenai idia giroa lou totona. Unai buka ena dokona kahanai, idia giroa lou Iuda taudia be unai tano dekenai idia noho taudia edia kara mirodia idia badinaia, unai dainai Esera ese unai ia hamaoromaoroa totona ia karaia gau haida edia sivarai ia noho. Unai buka be lagani 70—537 ia lao 467 B.C.E.—lalonai idia vara gaudia ia sivarailaia.
Esera be badina namona dainai unai buka ia torea, ia ura Iehova ena gwauhamata—Babulonia amo ena taunimanima ia hamauria bona Ierusalema dekenai tomadiho momokani ia haginia lou—do ia hagugurua dalana ia hahedinaraia. Unai dainai Esera ese unai gaudia idia vara dalana sibona ia herevalaia. Unai buka ese ia hahedinaraia edena bamona Iehova ena dubu bona tomadiho goeva idia hanamoa lou, ena be Dirava ena taunimanima be mai edia kara dika bona edia inai taudia ese idia dagedage henia. Unai sivarai ita laloa bada be namo, badina ita danu be tomadiho goevana hanamoa lou negana lalonai ita noho. Taunimanima momo be “Lohiabada ena ororo” dekenai idia aru lao noho, bona kahirakahira tanobada taudia ibounai be “Lohiabada ena siahu bona iena hairai do idia diba momokani.”—Isaia 2:2, 3; Habakuku 2:14.
DUBU IDIA HAGINIA LOU
Sairasi ese oda ia henia Iuda taudia be Ierusalema dekenai do idia giroa lou, unai dainai gavana Serubabele eiava Sesebasara ena lohia negana ai, Iuda taudia 50,000 bamona be Ierusalema dekenai idia giroa lou. Unuseniai idia ginidae neganai, maoromaoro boubou patana ta idia haginia bona Iehova dekenai boubou gauna idia henia.
Lagani ta ia hanaia murinai, Israela taudia ese Iehova ena ruma idia haginia matamaia. Edia inai taudia ese edia gaukara idia koua toho bona gabeai king amo gwaumaoro idia abia edia gaukara idia hadokoa totona. Herevana unai ia vara, to peroveta taudia Hagai bona Sekaraia ese taunimanima idia hagoadaia, unai dainai idia ese dubu haginia gaukarana idia hamatamaia lou. Guna Parasa ena king ese oda ia henia unai dubu do idia haginia, bona edia inai taudia be unai oda dainai gau ta idia karaia lasi. Tahua gaukarana ta amo idia davaria, “dubu helaga be Ierusalema dekenai do idia haginia lou” herevana be Sairasi ese ia henia. (Esera 6:3) Dubu haginia gaukarana ia heau namonamo bona idia haorea.
Baibel Henanadaidia Edia Haere:
1:3-6—Edia tano dekenai idia giroa lasi Israela taudia be abidadama manoka taudia, a? Haida be Ierusalema dekenai idia giroa lasi badina kohu idia tahua bona tomadiho momokani idia laloa bada lasi, to Israela taudia ibounai be unai bamona lasi. Ierusalema ena daudau be kilomita 1,600 bamona, bona lao totona hua foa eiava faiv do idia raka. Danu, unai tano be lagani 70 lalonai ia noho kava, unai dainai goada taudia ese unai haginia lou gaukarana do idia karaia. Haida be idia gorere, buruka, eiava mai edia ruma bese maduna idauidau dainai, Ierusalema dekenai idia giroa lou lasi.
2:42, 43—Dubu helaga ena hesiai taudia be daidia? Idia be Israela lasi taudia, dubu dekenai hesiai gaukara idia karaia, idia gwauraidia Netinim taudia. Idia haida be Iosua ena negai idia noho Gibeona taudia amo idia vara taudia, bona idia haida be “Davida bona iena lohia taudia ese idia abia hidi, Levi taudia do idia durua totona.”—Esera 8:20.
2:54, 55—Solomona ena hesiai taudia edia bese taudia be daidia? Idia be Israela lasi taudia, Iehova ena hesiai gaukara lalonai maduna idia huaia. Idia haida be dubu ena toretore taudia bona haida be dubu haheaua gaukarana idia naria.
2:61-63—Edia tano dekenai idia giroa lou Iuda taudia dekenai Urima bona Tumima—Iehova amo haere abia totona idia gaukaralaia gauna—ia noho, a? Haida idia gwau idia be hahelaga besena amo idia vara, to sene taudia edia buka ena lista lalonai edia ladana idia davaria lasi, unai dainai edia hereva hamomokania totona, Urima bona Tumima idia gaukaralaia. Esera ia gwau reana unai bamona ia vara. Unai nega ai eiava unai nega murinai Urima bona Tumima idia gaukaralaia karana be Baibel ese ia herevalaia lasi. Iuda taudia edia sene herevadia hegeregerena, lagani 607 B.C.E. ai dubu idia hadikaia neganai, unai gaudia idia boio.
3:12—Dahaka dainai “guna dubu helaga gunana idia itaia” tau burukadia idia tai? Unai tatau be guna Solomona ia haginia dubu hairaina ena toana idia laloatao diba. Hari idia haginia lou dubu matamata ena hairai, be Solomona ese guna ia haginia dubu ena hairai ese ia hereaia. (Hagai 2:2, 3) Bema idia gaukara goadagoada, dubu gunana ena hairai ida ia hegeregere dubuna ta do idia haginia diba. Unai idia laloa neganai, reana idia lalomanoka, unai dainai idia tai.
3:8-10; 4:23, 24; 6:15, 16—Lagani hida murinai dubu idia haginia haorea? Dubu ena badina be lagani 536 B.C.E.—“idia giroa lou ena lagani iharuana”—ai idia atoa. To lagani 522 B.C.E. ai, pavapava Aratasaseta ena lohia negana lalonai, edia gaukara idia koua. Unai taravatu ia noho ela bona lagani 520 B.C.E. ai, Dariuse ena lohia laganina iharuana ai. Dariuse ena lohia laganina namba siks—515 B.C.E.—lalonai dubu idia haginia haorea. (Maua ladana, “Lagani 537 B.C.E. amo ela Bona 467 B.C.E. ai Idia Lohia Parasa Ena Pavapava Taudia,” itaia.) Unai dainai lagani 20 bamona lalonai dubu idia haginia.
4:8–6:18—Dahaka dainai inai siri be guna Aramia gado dekenai idia torea?—Guna gavamani ena ofesa taudia be king dekenai idia siaia revareva bona king edia haere be unai kahana ai idia noho. Unai revareva be Aramia gado ai bona gavamani ena rekodi bukadia dekenai idia noho, unai dainai Esera ese unai gado amo unai revareva ia torea hanai. Aramia gado be unai negai bisinesi bona gavamani taudia ese idia gaukaralaia gado badana. Baibel ena siri haida be unai gado ai idia torea hanai danu, hegeregere Esera 7:12-26, Ieremia 10:11, bona Daniela 2:4b–7:28.
Ita Dibaia Gaudia:
1:2. Isaia ese lagani 200 bamona gunanai ia perovetalaia herevana be ia guguru. (Isaia 44:28) Iehova ena Hereva lalonai idia noho peroveta herevadia ta ia moru diba lasi.
1:3-6. Babulonia dekenai idia noho Israela taudia haida bamona, hari Iehova ena Witnes taudia momo be ful-taim hesiai gaukara idia karaia diba lasi eiava haroro taudia be momo lasi gabuna dekenai idia lao diba lasi. To unai gaukara idia karaia diba taudia idia hagoadaia bona durua noho. Bona edia kontribusen monina amo Basileia harorolaia bona hahediba taudia halaoa gaukarana idia durua.
3:1-6. Lagani 537 B.C.E. ena hua namba 7 ai, (Tishri, September/October), idia giroa lou kamonai taudia be Iehova dekenai edia boubou gauna ginigunana idia henia. Lagani 607 B.C.E. ena hua namba faiv (Ab, July/August) ai, Babulonia taudia be Ierusalema lalonai idia vareai, bona hua rua murinai unai hanua idia hadikaia ore. (2 King Taudia 25:8-17, 22-26) Baibel ena peroveta hereva hegeregerena, Ierusalema be lagani 70 lalonai do ia noho kava ena peroveta hereva be nega korikorina ai ia guguru. (Ieremia 25:11; 29:10) Iehova ena Hereva lalonai ia perovetalaia gaudia ibounai be do idia vara momokani.
4:1-3. Tomadiho koikoi taudia ese abidadama Iuda taudia idia noia idia danu do idia gaukara hebou neganai, Iuda taudia ese edia noinoi idia abia dae lasi. (Esodo 20:5; 34:12) Hari inai negai, Iehova idia tomadiho henia taudia be tomadiho idaudia danu idia gaukara hebou lasi.
5:1-7; 6:1-12. Iehova ese dala ia karaia diba ena taunimanima ia durua totona.
6:14, 22. Iehova ena gaukara karaia goadagoada taudia be ia ese ia lalonamo henidia bona ia hanamodia.
6:21. Iuda ai idia noho Samaria taudia bona tomadiho koikoi dainai idia moru Iuda taudia, be Iehova ena gaukara ia heau dalana idia itaia neganai, unai ese edia lalona ia veria bona edia kara idia haidaua. Unai dainai, mai eda ura ida Dirava ese ita dekenai ia henia gaukara, Basileia harorolaia gaukarana danu, ita karaia be namo, ani?
ESERA BE IERUSALEMA DEKENAI IA MAI
Iehova ena ruma idia haginia bona idia hahelagaia negana amo lagani 50 idia lao vadaeni. Bena lagani 468 B.C.E. ai, Esera bona Dirava ena taunimanima haida be Babulonia amo Ierusalema dekenai edia harihari gaudia idia abia lao. Unuseniai dahaka ia davaria?
Lohia taudia ese Esera idia hamaoroa: “Israela taudia bona hahelagaia taudia, bona Levi taudia be inai tano taudia, kara dika herea taudia . . . amo idia siri lasi.” Ma danu, “inai kara dika idia karaia guna taudia be lohia taudia bona taunimanima gunalaia taudia.” (Esera 9:1, 2) Esera ia hoa bada. Haida ese Esera idia hagoadaia ‘do ia goada bona kara ta do ia karaia.’ (Esera 10:4) Esera ese unai hekwakwanai ia hamaoromaoroa totona, gau haida ia karaia, bona Iuda taudia ese ia idia kamonai henia.
Baibel Henanadaidia Edia Haere:
7:1, 7, 11—Inai siri idauidau ese idia gwauraia tauna Aratasaseta, ese dubu haginia gaukarana ia koua, a? Lasi. Aratasaseta be dagi ladana ta sibona, bona unai ladana be Parasa ena king rua ia herevalaia. Idia ta ena ladana korikorina be Gaumata eiava Bardiya, ia ese lagani 522 B.C.E. ai dubu ena haginia gaukarana ia hadokoa. To Esera be Ierusalema dekenai ia lao negana ai ia lohia tauna, be Aratasaseta Longimanus.
7:28–8:20—Dahaka dainai Babulonia dekenai idia noho Iuda taudia momo be idia ura lasi Esera danu Ierusalema dekenai idia lao? Ena be Iuda taudia be Babulonia idia rakatania bona Ierusalema dekenai idia lao negana amo lagani 60 idia hanaia vadaeni, to Ierusalema ena gabu momo ai taunimanima idia noho lasi. Ierusalema dekenai idia lao neganai, anina be mauri matamata do idia hamatamaia, edia noho dalana do ia auka bona dika idia davaria diba. Guna Babulonia dekenai idia noho Iuda taudia be mai edia kohu momo, to Ierusalema dekenai mauri be unai bamona lasi. Danu, Ierusalema be daudau herea bona dala dekenai dika idia davaria diba. Unai dainai idia giroa lou taudia ese Iehova idia abidadama henia goada, tomadiho momokani idia ura henia bada, bona idia boga-auka be gau badana. Iehova ese Esera ia durua bona ena hagoadaia herevadia dainai, ruma bese 1,500—reana taunimanima 6,000 bamona—idia lao. Esera ese dala haida ia karaia murinai, Levi taudia 38 bona Netinim taudia 220 danu idia lao.
9:1, 2—Idau bese taudia adavaia karana ena dika be edena bamona? Iehova ena tomadiho be Iuda taudia ese do idia naria ela bona Mesia ia ginidae. Idau bese taudia adavaia karana ese tomadiho momokani ia hadikaia diba. Idia haida be kaivakuku tomadiho henia taudia idia adavaia dainai, reana Iuda taudia ibounai be kaivakuku tomadiho henia taudia ai idia lao garina. Reana tomadiho goevana be tanobada amo do ia boio. Vadaeni, Mesia be edena bese amo do ia mai? Unai dainai, Esera be idia vara gaudia ia itaia neganai, ia hoa bada!
10:3, 44—Dahaka dainai Iuda tatau ese edia adavadia idia siaia lao neganai, edia natudia danu idia siaia lao? Bema natudia idia noho, reana edia sinadia be unai natudia totona do idia giroa lou. Badina, nega momo natudia maragidia be edia sinadia ese idia naria be namo.
Ita Dibaia Gaudia:
7:10. Esera be Dirava ena Hereva ia stadilaia bona ia hadibaia namonamo tauna, unai dainai ita dekenai haheitalai namona ia hahedinaraia. Esera be Iehova ena taravatu ia do stadilaia lasi neganai, guriguri amo ena kudouna ia hegaegaelaia. Bena ia stadi neganai, mai ena kudouna ibounai ida Iehova ena hereva ia tahua. Ia dibaia gaudia ia badinaia bona ma haida dekenai ia hadibaia.
7:13. Mai edia ura ida Iehova ena ura idia karaia taudia be Iehova ese ia lalokau henia.
7:27, 28; 8:21-23. Esera be Ierusalema dekenai ia do lao lasi neganai, ia ese Iehova ia hanamoa bona mai momokani ida ia guriguri henia, bona Dirava ena ladana hanamoa totona sibona ena namo ia laloa lasi. Unai dainai, ita dekenai haheitalai namona ia hahedinaraia.
9:2. Baibel ese ita ia hagoadaia ‘Keristani tauna sibona ita adavaia,’ namona be unai sisiba ita laloa bada.—1 Korinto 7:39.
9:14, 15. Hebamo dikadia dainai Iehova ena lalonamo ita haboioa diba.
10:2-12, 44. Idau bese hahine idia adavaia taudia be mai manau ida idia helalo-kerehai bona edia dala kereredia idia hamaoromaoroa. Edia kara amo haheitalai namona idia hahedinaraia.
Iehova Ena Gwauhamata Ibounai Do Idia Guguru
Esera bukana be mai anina bada ita dekenai! Iehova ese nega korikorina ai ena gwauhamata ia hagugurua. Ena taunimanima be Babulonia amo ia ruhaia bona Ierusalema dekenai tomadiho momokani idia haginia lou. Unai dainai Iehova ena gwauhamata ibounai ita abidadama henia diba, ani?
Esera bukana lalonai idia noho haheitalai namodia mani ita laloa. Esera bona Iuda taudia haida be Ierusalema dekenai idia giroa lou tomadiho momokanina idia haginia lou totona, unai amo Dirava badinaia karana dekenai haheitalai namona idia hahedinaraia. Inai buka ese abidadama idau bese taudia, bona idia helalo-kerehai kara dika taudia edia sivarai ia gwauraia danu. Momokani, Esera ese Dirava ena lauma amo ia torea herevana ese ia hahedinaraia, “Dirava ena hereva be ia mauri noho, bona ia be mai ena siahu.”—Heberu 4:12.
[Chart/Picture on page 16]
LAGANI 537 B.C.E. AMO ELA BONA 467 B.C.E. AI IDIA LOHIA PARASA ENA PAVAPAVA TAUDIA
Sairasi Badana (Esera 1:1) lagani 530 B.C.E. ai ia mase
Cambyses, (Esera 4:6) lagani 530-22 B.C.E.
eiava Ahasuero
Aratasaseta—Bardiya (Esera 4:7) lagani 522 B.C.E.
eiava Gaumata (Lagani seven sibona ia
lohia, bena haida ese ia
idia hamasea)
Dariuse Ginigunana (Esera 4:24) lagani 522-486 B.C.E.
Xerxes, eiava lagani 486-75 B.C.E.
Ahasueroa (Ia be Dariuse Ginigunana
ida lagani 496-86 B.C.E. ai
idia lohia hebou)
Aratasaseta (Esera 7:1) 475-24 B.C.E.
Longimanus
[Footnote]
a Xerxes be Esera bukana lalonai idia gwauraia lasi. To Eseta bukana ese ia ia gwauraia Ahasuero.
[Picture]
Ahasuero
[Picture on page 15]
Sairasi
[Picture on page 15]
Sairasi ena oda ta be, idia abia mauri taudia be edia tano dekenai do idia siaia giroa be namo
[Credit Line]
Cylinder: Photograph taken by courtesy of the British Museum
[Picture on page 18]
Esera be hadibaia tauna namona ai ia lao ena badina oi diba, a?