Matamata Negana—Taunimanima Badana ai Lao Totona Hegaegae
MANI oi laloa, oi be siahu gabuna ta ena motumotu amo Artic Circle dekenai oi lao. Peleini amo oi diho neganai, oi mamia oi be keru bada herea gabuna dekenai oi lao. Unai gabu oi manadalaia diba, a? Oibe, to gau haida oi haidaua be namo.
Unai hegeregerena, emu natuna ena mauri lagani be 13 ia lao 19 neganai, tama sina ese gau haida idia haidaua be namo. Toana be gau ibounai idia idau haraga. Guna emu natuna mero be hanaihanai oi ida ia noho, to hari ena turadia ia bamoa momo. Bona emu natuna kekeni be unai dina ai idia vara gaudia be mai ena ura ida oi dekenai ia herevalaia, to hari ia hereva momo lasi.
Oi henanadai, “Sikuli be edena bamona?”
Ia haere, “Ia namo.”
Umui huanai ta ia hereva lasi.
Oi henanadai, “Dahaka oi laloa?”
Ia haere, “Gau ta lasi.”
Unai murinai ta ia hereva lou lasi.
Dahaka ia vara? Guna emu natuna be oi dekenai gau ibounai ia herevalaia, to hari gau momo ia herevalaia lasi, bona nega haida oi dekenai ia herevalaia lasi gaudia be ma haida dekenai ia herevalaia. Emu natuna ia tubu daekau lalonai, oi mamia oi hegeregere lasi ia oi durua totona.
To unai be momokani, a? Lasi. Emu natudia idia tubu daekau lalonai, idia oi durua diba. To gau badana be edia mauri lalonai idia vara gaudia edia namo bona dika oi lalopararalaia.
Maragi amo Ela Bona Ia Bada
Tahua gaukara idia karaia taudia be guna idia laloa, natuna ta ena mauri lagani be faiv neganai, ena kwara harana ia bada vadaeni. Bona idia laloa unai lagani murinai, natuna ena harana ia idau lasi, to ena gaukara be idauidau momo. Natudia edia tauanina idia idau idia lao neganai, edia laloa dalana danu ia idau. Hegeregere, nega momo natudia maragidia be gau idauidau idia laloa dobu lasi, to matamata taudia be gau idauidau idia laloa, bona unai gaudia idia vara ena badina idia tahua. (1 Korinto 13:11) Idia be gau haida idia abia dae matamaia, bona idia hemarai lasi edia lalohadai idia gwauraia hedinarai totona.
Italy ai ia noho tama ta, Paolo, ese ena natuna mero dekenai unai ia itaia. Ia gwau: “Egu natuna mero lau itaia neganai, ia be mero maragina bamona ia laloa lasi, to tau badana bamona ia laloa. Bona ena tauanina toana ia idau sibona lasi, to ena laloa dalana danu ia idau. Mai gari lasi ida ena lalohadai ia gwauraia bona unai ia hamomokania!”
Emu natuna ia tubu daekau lalonai, unai bamona gaudia oi itaia, a? Ia maragi neganai, reana oda ia badinaia sibona. Nega haida natudia idia henanadai neganai, tama sina idia gwau, “badina lau hereva dainai.” To hari ia bada ia lao dainai, ia ura gau idauidau edia badina ia diba, bona reana ena ruma bese taudia idia badinaia hakaua herevadia ia henanadailaia. Nega haida edia lalohadai idia gwauraia neganai, toana be idia gwau-edeede bamona.
To oi gwau lasi emu natuna ese oi atoa hakaua herevadia do ia dadaraia. Reana ia hekwarahi unai hakaua herevadia ia lalopararalaia, unai amo iena mauri lalonai ia badinadia diba. Mani inai haheitalai oi laloa, oi be ruma ta oi rakatania bona ma ta dekenai oi lao bona ruma kohudia danu oi abia lao. Unuseniai, emu sea o teibolo atoa gabuna do oi davaria haraga, a? Reana lasi. To oi diba emu dava bada gaudia do oi negea lasi.
Emu natuna dekenai unai do ia vara danu, ia tubu daekau lalonai, ia hegaegae ena “tamana sinana do ia rakatania” totona. (Genese 2:24) Momokani, unai nega be ia do daudau, bona emu natuna be taunimanima badana ai ia do lao lasi. To ita gwau diba, ia hegaegae ruma ia rakatania totona. Ena mauri lagani be 13 ia lao 19 neganai, tama sina ese ia dekenai idia hadibaia hakaua herevadia ia lalohadailaia, bona taunimanima badana ai do ia lao neganai, ia diba edena taravatu ia badinaia diba.a
Emu natuna ese unai bamona abia hidi ia karaia oi laloa neganai, unai ese oi ia hagaria. To inai oi diba be namo: Ia be taunimanima badana ai ia lao neganai, ia laloa bada hakaua herevadia sibona do ia badinaia. Unai dainai oi ida ia noho neganai, unai hakaua herevadia do ia tahua namonamo, unai amo do ia diba edena hakaua herevadia be ena mauri lalonai do ia badinaia.—Kara 17:11.
Momokani, emu natuna ia bada lalonai, unai bamona ia karaia be namo. Bema hari oi atoa taravatudia ia abia dae kava, gabeai taunimanima ma haida edia hereva do ia abia dae kava danu. (Esodo 23:2, BHğ) Unai bamona matamata tauna be do idia koia haraga, badina Baibel ia gwau ‘ia be laloa kavakava’ tauna, anina be gau haida ia laloa namonamo lasi. (Aonega Herevadia 7:7) Bema matamata ta ia diba lasi dahaka ia abia dae, vadaeni ia be ‘hurehure ese ia doria lao doria mai bamona, bona hadibaia hereva ena lai ese ia odaia lao, badina kara koikoi idia badinaia taudia edia hereva ia kamonai.’—Efeso 4:13, 14.
Unai bamona ia vara lasi totona, edena bamona emu natuna oi durua diba? Gau badana be inai gaudia toi ia manadalaia:
1 DARANA GAUKARALAIA
Aposetolo Paulo ia gwau: “Taunimanima badadia . . . ese edia darana idia gaukaralaia karana amo, sibodia idia hadibaia, unai amo maoro bona kerere edia idau idia dibaia diba.” (Heberu 5:14) Reana oi gwau, ‘Lagani momo lalonai egu natuna lau hadibaia, maoro bona kerere edia idau ia diba totona.’ Momokani, emu hadibaia karana ese emu natuna ia durua bona ena vaira nega totona ia hahegaegaea. (2 Timoteo 3:14) To Paulo ia gwau, taunimanima ese edia darana idia hadibaia be namo. Natudia maragidia be maoro bona kerere edia idau idia diba, to idia bada vadaeni natudia be ‘taunimanima badadia bamona idia laloa.’ (1 Korinto 14:20; Aonega Herevadia 1:4; 2:11) Emu natuna ia tubu daekau lalonai, oi ura ia kamonai gaudia ia badinaia kava lasi, to ena darana ia gaukaralaia be namo. (Roma 12:1, 2) Edena bamona oi durua unai ia karaia totona?
Dala ta be, oi koua lasi edia lalohadai idia gwauraia totona. Ena be oi ura lasi herevana ta ia gwauraia, to namo lasi ena hereva oi utua eiava badu toana oi hahedinaraia. Baibel ia gwau: “Taunimanima ibounai be idia kamonai haraga, to idia hereva haraga lasi, bona idia badu haraga lasi.” (Iamesi 1:19; Aonega Herevadia 18:13) Ma danu Iesu ia gwau: “Kudouna dekenai idia honu gaudia be uduna ese ia gwauraia.” (Mataio 12:34) Bema oi kamonai namonamo, emu natuna ia laloa momo gaudia do oi dibaia.
Oi hereva neganai, henanadai oi gaukaralaia, to lalona hahisia dalanai oi hereva lasi. Nega haida Iesu ese henanadai ia gaukaralaia, hegeregere, “Dahaka umui laloa?” unai amo ena hahediba taudia bona kudou auka taudia edia lalohadai ia diba. (Mataio 21:23, 28) Emu natuna mero o kekeni dekenai unai bamona oi karaia diba, ena be iena lalohadai be oiemu amo ia idau. Hegeregere:
Bema emu natuna ia gwau: “Dirava abidadama henia karana dekenai lau daradara.”
Inai bamona oi haere lasi: “Oi dekenai unai ai hadibaia lasi—ai diba Dirava oi abidadama henia!”
Oi gwau diba: “Dahaka dainai unai bamona oi laloa?”
Dahaka dainai natuna oi durua ena lalohadai ia gwauraia totona? Ena be ia gwauraia gauna oi kamonai vadaeni, to ena lalohadai oi diba be namo. (Aonega Herevadia 20:5) Reana ia abia dae Dirava ia noho, to Dirava ena taravatu ia daradaralaia.
Hegeregere, bema matamata ta ia laloa Dirava ia noho lasi, vadaeni Iena kara maoromaoro taravatudia utua karana be kerere lasi. (Salamo 14:1) Ia gwau: ‘Bema Dirava ia noho lasi, vadaeni Baibel ena kara maoromaoro taravatudia do lau badinaia lasi.’
Bema emu natuna be unai bamona ia laloa, reana inai henanadai ia laloa be namo, Lau abia dae momokani Dirava ena taravatu be lauegu namo totona, a? (Isaia 48:17, 18) Bema unai ia abia dae, vadaeni ia oi hagoadaia unai ia dogoatao totona.—Galatia 5:1.
Bema emu natuna ia gwau: “Inai be oiemu tomadiho, to lauegu lasi.”
Inai bamona oi haere lasi: “Inai be iseda tomadiho, oi be emai natuna bona ai abia dae gaudia oi badinaia be namo.”
Oi gwau diba: “Unai be hereva goadana. Bema lau abia dae gaudia oi dadaraia, vadaeni reana gau ma haida oi abia dae. Dahaka gaudia oi abia dae? Oi laloa edena taravatu ita badinaia be maoro?”
Dahaka dainai natuna oi durua ena lalohadai ia gwauraia totona? Ia ida unai bamona gaudia oi herevalaia karana ese do ia durua, ena laloa dalana ia hamaoromaoroa totona. Reana do ia hoa bema ia itaia ia abia dae gaudia be oiemu hegeregerena, to ia be gau ma ta ia laloa momo.
Hegeregere, reana emu natuna ia diba lasi edena bamona ena abidadama be ma haida dekenai ia herevalaia diba. (Kolose 4:6; 1 Petero 3:15) Eiava abidadama lasi mero o kekeni ta ia ura henia. Namona be unai hekwakwanai ena badina korikori oi tahua, bona emu natuna oi durua unai ia lalopararalaia totona. Bema ena darana ia gaukaralaia namonamo, unai ese ia do ia hahegaegaea taunimanima badana ai ia lao totona.
2 BADADIA ESE IDIA HAKAUA BE NAMO
Taunimanima edia lalona idia stadilaia doketa haida idia gwau, matamata taudia be lalometau momo do idia davaria, to tano momo dekenai unai hereva be ia momokani lasi. Tahua gaukara idia karaia taudia idia davaria, unai tanodia ai idia noho matamata taudia be idia do maragi neganai, taunimanima badadia bamona idia kara. Hegeregere, idia be taunimanima badadia ida idia gaukara, idia hebamo, bona badadia ese idia karaia gaukara idia karaia danu. Unai dainai unai tanodia ai inai bamona orea ladadia, “matamata edia orea,” o “raskol” be lasi.
To mani inai ita laloa, tano momo ai matamata taudia be idia honudae sikulidia dekenai idia lao, unuseniai idia be matamata taudia sibona idia bamoa. Ruma dekenai idia giroa lou neganai, ta ia noho lasi. Tama bona sina be gaukara gabunai, bona varavara be gabu daudau ai idia noho. Idia bamoa momo taudia be edia lagani tamona taudia.b Unai ena dika oi itaia, a? Idia ese taunimanima kereredia idia bamoa matamaia. To unai sibona lasi, tahua gaukara idia karaia taudia idia davaria, bema kara namo idia hahedinaraia matamata taudia be taunimanima badadia amo idia daudau, vadaeni gwau-edeede dalana idia badinaia.
Guna Israela ai, taunimanima badadia be hanaihanai matamata taudia ida idia gaukara hebou. Hegeregere, Baibel ia gwau, Usaia be do matamata neganai, ia be Iuda ena king ai ia lao. Dahaka ese Usaia ia durua unai maduna badana ia huaia totona? Toana be taunimanima badana ta ese ia durua, unai tauna be Sekaraia, ia ese “Dirava gari henia dalana be Usaia dekenai ia hadibaia.”—2 Sivarai 26:5.
Taunimanima badana ta eiava rua be emu natuna ena sisiba henia tauna eiava ena turana namona, a? Emu natudia be unai bamona taudia idia tura henia dainai, oi mama lasi. Idia ese emu natuna idia durua diba kara maoromaoro ia karaia totona. Baibel ia gwau: “Aonega tauna danu ia raka hebou noho tauna, be do ia aonega.”—Aonega Herevadia 13:20.
3 MADUNA HUAIA
Tano haida ai, taravatu ia noho matamata taudia be wiki ta lalonai hora haida sibona moni gaukara idia karaia eiava gaukara haida idia karaia lasi. Lagani 1700 bona 1900 huanai, faktori idauidau idia gaukara matamaia, unai bamona gaukara amo natudia gimaia totona taravatu idia atoa.
Ena be unai bamona taravatudia ese natudia idia gimaia, to diba bada taudia haida idia gwau, unai taravatudia ese natudia ia koua maduna idia huaia lasi totona. Unai dainai, buka ta (Escaping the Endless Adolescence) ia gwau, matamata taudia haida edia kara be, “gwau-edeede dalanai idia ura gau ibounai idia abia, to unai gaudia abia totona idia hekwarahi lasi.” Buka torea taudia be unai bamona idia hereva, badina “inai tanobada ese matamata taudia idia hamoalea sibona, unai dainai matamata taudia be gau ta idia henia giroa lasi.”
To, Baibel ese matamata taudia haida ia herevalaia, idia be edia matamata negana lalonai maduna badadia idia huaia. Mani Timoteo ita laloa, ia be mero matamata neganai, aposetolo Paulo ia hedavari henia, ia ese Timoteo ia durua bada. Nega ta, Paulo be Timoteo ia hamaoroa: “Dirava amo oi abia harihari gauna, . . . do oi habadaia, ta ese lahi ia hiriria bona ia habadaia hegeregerena.” (2 Timoteo 1:6) Timoteo ena mauri lagani be 20 bamona neganai, ruma ia rakatania bona aposetolo Paulo ida ia loaloa, kongrigeisen momo idia hamatamaia bona tadikaka taihu idia hagoadaia. Timoteo be Paulo ida lagani 10 idia gaukara hebou murinai, Paulo ese Filipi Keristani taudia dekenai ia gwau: “Lau dekenai ta ia noho lasi Timoteo hegeregerena, ia ese umui do ia durua momokani.”—Filipi 2:20.
Nega momo, matamata taudia idia ura maduna idia huaia, to bema idia itaia unai maduna ese taunimanima ia durua, vadaeni mai edia ura ida idia karaia. Unai amo vaira negana ai taunimanima namodia ai idia lao sibona lasi, to danu edia kara namo ia hahedinaraia.
Mauri Dalana Matamatana Manadalaia
Inai atikol ena matamanai ita herevalaia bamona, emu natuna ia tubu daekau lalonai, reana do oi mamia emu kara oi haidaua be namo, emu natuna ena kara oi manadalaia totona. Unai dainai hari ia bada neganai, ena kara do oi manadalaia danu.
Natuna ena mauri lagani be 13 ia lao l9 neganai, unai be nega namona ia oi durua (1) ena darana ia gaukaralaia, (2) oi hakaua, bona (3) maduna ia huaia. Unai bamona oi karaia neganai, emu natuna oi hahegaegaea taunimanima badana ai ia lao totona.
[Footnotes]
a Hereva ma haida diba totona, July 1, 2009, Gima Kohorona, rau 13-15 itaia, Iehova ena Witnes Taudia ese idia karaia.
b Moale karaia oreadia idia diba matamata taudia edia nega bada be turadia ida idia noho. Unai dainai, edia moale karadia lalonai, unai lalohadai idia hahedinaraia, bona taunimanima badadia ese unai idia lalopararalaia lasi.
[Box/Picture on page 28]
“LAU MOALE EGU TAMA SINA BE TAUNIMANIMA NAMODIA”
Iehova ena Witnes tama sina be edia natudia idia hadibaia, Baibel ena hakaua hereva idia badinaia totona. (Efeso 6:4) To, natudia idia doria lasi unai bamona idia karaia totona. Witnes tama sina idia laloparara edia natudia idia bada neganai, abia hidi do idia karaia edena taravatu idia badinadia totona.
Mauri lagani 18 kekenina, Aislyn, be ia bada daekau lalonai ia dibaia taravatudia ia badinaia. Ia gwau, “Lauegu tomadiho be wiki ta lalonai dina ta lau karaia gauna lasi. To inai be lauegu mauri dalana. Egu mauri ena kahana ibounai lalonai, lau dibaia hakaua herevadia lau badinaia.”
Aislyn be ena Keristani tama sina dekenai ia moale bada, badina ia idia hadibaia namonamo. Ia gwau: “Lau moale egu tama sina be taunimanima namodia. Bona lau idia durua Iehova ena Witnes kekenina ai lau lao totona. Egu tama sina ese lau dekenai idia hadibaia gaudia be egu mauri ibounai lalonai do lau badinaia.”
[Picture on page 25]
Nega oi henia emu natuna ia hereva totona
[Picture on page 26]
Taunimanima badana ta ese emu natuna ia durua diba
[Picture on page 27]
Gaukara namodia idia karaia matamata taudia be taunimanima namodia ai idia lao