Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • gm karoa 3 rau 25-36
  • Baibel ena Turana Koikoina

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Baibel ena Turana Koikoina
  • Buka Helaga—Dirava ena Hereva Eiava Taunimanima Edia?
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Gado Idaudia ai Hahanaia Karana Idia Koua Toho
  • Baibel Idia Goadalaia Taudia
  • Idia Hakoikoia Toho
  • “Idia Gwauraia Dika”
  • Dirava ena Hereva Ia Gini Noho
  • Kerisendom ese Dirava Bona Baibel Ia Badinadia Lasi
    Mauri ena Anina be Dahaka? Edena Bamona Oi Davaria Diba?
  • Kerisendom be Inai Tanobada ena Gau ai Ia Lao Dalana
    1993 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Dahaka Dainai Harihari Lalona Ita Hadaia be Namo?
    1995 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Tanobada Ena Tomadiho Do Ia Doko Ena Badina
    1996 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
Ma Haida Itaia
Buka Helaga—Dirava ena Hereva Eiava Taunimanima Edia?
gm karoa 3 rau 25-36

Karoa 3

Baibel ena Turana Koikoina

Keristen lasi besedia momo ese Baibel idia abia dae lasi Dirava ena hereva hegeregerena. Edia kara ena badina badana be inai karoa lalonai do ita herevalaia. Idau nega amo ema bona hari, Kerisendom taudia idia gwau Baibel idia abia dae bona idia naria. To Kerisendom ena tomadiho oreadia ese ala-ala karadia dika rohorohodia idia karaia, edia orea taudia ese Muslim taudia idia tuari henidia negana amo ema bona iseda nega lalonai Iuda taudia milion haida idia hamasedia neganai. To Kerisendom taudia edia kara dainai Baibel ita dadaraia be maoro, a? Ena kara amo Kerisendom ese ia hahedinaraia ia be Baibel ena turana koikoina. Momokani, Kerisendom be lagani 300 C.E. murinai ia hedinarai neganai, Baibel ura henia taudia edia hekwarahi ia ore lasi.

1, 2. (Hamatamaia herevana danu) (a) Dahaka dainai momo ese Baibel idia abia dae lasi, Dirava ena Hereva hegeregerena? (b) Keriso ia mase murinai, Keristen taudia ese dahaka gaukara namona idia karaia, bona dahaka dika ia vara?

KERISO ia mase bena lagani 70 idia do ore lasi neganai, Baibel ena buka iboudiai idia torea. Unai nega amo, Keristen ekalesia taudia ese Baibel ena buka iboudiai torea hanai bona hariharilaia bona gado idaudia ai torea hanai gaukaradia idia goadalaia. To unai gaukara namodia idia karaia goadagoada noho lalonai, gau dikana ta ia vara, Baibel ia haboioa diba gauna unai.

2 Baibel ese unai gau ia perovetalaia. Iesu ese parabole ta ia gwauraia, ia gwau tau ta ese ena uma dekenai uiti uhedia namodia ia hadoa. To taunimanima idia mahuta neganai, ena inai tauna ta ese ava dikadia uhedia uma dekenai ia hadoa. Bena unai uhe iboudiai idia tubu neganai, ava dikadia ese uiti idia koua. Unai parabole amo Iesu ese ia hahedinaraia, iena gaukara ena huahua do ia vara, Keristen momokani taudia unai, to ena mase murinai, Keristen koikoi taudia be ekalesia lalonai do idia vareai. Bena gabeai taunimanima do idia diba namonamo lasi daidia be momokani bona daidia be koikoi.​—Mataio 13:​24-30, 36-43.

3. Aposetolo Petro ese ia hahedinaraia, Keristen koikoi taudia edia kara dainai, haida ese Baibel edena bamona do idia gwauraia?

3 Aposetolo Petro ese ia hahedinaraia, unai Keristen koikoi taudia dainai taunimanima ese Keristen tomadiho dalana bona Baibel do idia ura henidia lasi. Ia gwau: “Hadibaia koikoi taudia be umui huanai do idia hedinarai. Hunia dekenai hereva koikoi do idia gwauraia, bona taunimanima momo edia abidadama do idia hadikaia. . . . Taunimanima momo ese unai taudia edia lebulebu dala dikadia do idia badinaia. Bona unai bamona idia karaia dainai, haida ese hereva momokani ena dala do idia gwauraia dika.”​—2 Petero 2:​1, 2.

4. Aposetolo edia nega lalonai, Iesu bona Petro edia peroveta herevadia be edena bamona idia momokani?

4 Iesu bona Petro edia peroveta herevadia be aposetolo edia nega lalonai idia momokani. Hekokoroku taudia be Keristen ekalesiana lalonai idia vareai bona heiriheiri idia havaraia. (2 Timoteo 2:​16-18; 2 Petero 2:​21, 22; 3 Ioane 9, 10) Bena ma lagani 200 lalodiai, Greek taudia edia hahediba herevadia be Baibel ena hereva momokani ida idia haboua neganai, Baibel ena hereva idia mogea. Unai dainai momo ese hahediba herevadia koikoidia idia abia dae, Baibel ena hereva momokani hegeregerena.

5. Lagani 300 C.E. murinai, Constantine be dahaka ia karaia?

5 Lagani 300 C.E. murinai, Roma ena pavapava, Constantine, ese “Keristen” tomadiho dalana ia abia dae, Roma Basileiana ena tomadiho dalana ai ia halaoa. To unai tomadiho be Iesu ese ia gwauraia tomadihona hegeregerena lasi. Unai neganai ava dikadia idia tubu badabada vadaeni, Iesu ena hereva hegeregerena. To ita diba, unai nega ibounai lalonai Keristen momokani taudia ese Baibel idia badinaia noho, badina be idia abia dae ia be Dirava ena Hereva.​—Mataio 28:​19, 20.

Gado Idaudia ai Hahanaia Karana Idia Koua Toho

6. Kerisendom be edena negai ia hedinarai, bona Kerisendom ena tomadiho bona Baibel ese ia gwauraia Keristen tomadihona be edena bamona idia idau?

6 Constantine ena nega lalonai Kerisendom ia hedinarai. Unai murinai unai Keristen koikoi oreana be tomadiho oreana sibona lasi. Ia be gavamani ena kahana ta, bona ena gunalaia taudia be mai edia dagi badadia politik lalonai. Gabeai, unai dubu oreana, dala maorona ia rakatania vadaeni gauna, ese ena politikol siahuna be dala idauna amo ia gaukaralaia, Baibel ese ia gwauraia Keristen tomadiho dalana hegeregerena lasi. Unai kara danu ese Baibel ia hadikaia.

7, 8. Edena negai pope ia gwau Baibel be gado idaudia ai idia hahanaia be kerere, bona dahaka dainai ia be unai bamona ia hereva?

7 Latin gado ia doko neganai, Baibel be gado idaudia ai idia hahanaia be namo. To Katolik Dubu Oreana ia ura lasi unai bamona do idia karaia. Lagani 1079 C.E. lalonai, Vratislaus, gabeai Bohemia ena pavapava ai ia lao tauna, ese Pope Gregory Namba 7 ia noia, gwaumaoro do ia henia, Baibel be ena bese taudia edia gado ai do ia hahanaia. To Pope ese ia gwaumaoro henia lasi; ia gwau: “Siahu Ibounai Diravana ia ura gabu haida dekenai revareva helagadia do idia hehuni noho. Unai idia laloa loulou taudia be idia diba goevagoeva, unai be mai ena badina maorona. Bema taunimanima iboudiai vairadiai ia hedinarai, do idia matauraia lasi reana; eiava diba maragi taudia ese do idia laloa kerere, bena do idia raka kerere.”1

8 Ena be Latin gado ia doko vadaeni, to pope ia ura lasi Baibel be gado idaudia, taunimanima idia diba gadodia, ai do idia hahanaia, badina be ia ura ena anina do ia “hehuni.”a Guna, lagani 400 C.E. bamona ai, Jerome ese Vulgate Baibel Latin gado ai ia torea, taunimanima iboudiai ese do idia duahia diba totona, to unai pope ese unai Baibel ia gaukaralaia, ena anina hunia totona.

9, 10. (a) Baibel be gado idaudia ai hahanaia karana be Roman Katolik dubu oreana ese edena bamona ia taravatulaia bona ia koua toho? (b) Dahaka dainai unai bamona ia karaia?

9 Unai murinai, Katolik Dubu Oreana ese Baibel idau gadodia ai hahanaia karana ia badulaia momokani. Lagani 1199 C.E. lalonai Pope Innocent Ihatoina ese Germany ena bisop badana ta ia tore henia neganai, unai kara ia gwauraia dika. Unai dainai unai bisop ese Baibel momo, German gado ai idia torea gaudia, be lahi dekenai ia gabua.3 Lagani 1229 C.E. lalonai, dubu oreana gunalaia taudia be Toulouse, France dekenai idia hebou neganai, idia gwau “dubu dagi lasi taudia” ese Baibel bukadia, idia sibodia edia gado ai idia torea gaudia, idia abia be taravatu.4 Lagani 1233 C.E. lalonai, dubu oreana gunalaia taudia be Tarragona, Spain dekenai idia hebou neganai, oda herevana idia halasia, taunimanima ese “Taravatu Gunana bona Matamatana” bukadia iboudiai do idia henidia, lahi dekenai do idia gabua totona.5 Lagani 1407 C.E. lalonai, bisop badana Thomas Arundel ese dubu oreana gunalaia taudia be Oxford, England dekenai ia haboudia neganai, idia gwau Baibel be English gado ai eiava taunimanima edia gado ma ta ai hahanaia be taravatu.6 Lagani 1431 C.E. lalonai, England dekenai, Wells ena Bisop Stafford ese taravatu ia atoa, taunimanima ese Baibel be English gado ai do idia hahanaia lasi, bona English gado Baibel do idia abidia lasi.7

10 Unai tomadiho gunalaia taudia ese Baibel idia hadikaia ore toho lasi. Idia ura Latin gado Baibel sibodia do idia gaukaralaia, taunimanima ta ta sibodia idia duahia diba gadona unai. Idia laloa edia lohia siahuna dadaraia karana be unai dala amo do idia koua. Bema idia kwalimu, Baibel be anina lasi gauna ai idia halaoa, bena ena siahu taunimanima edia mauri lalonai be lasi.

Baibel Idia Goadalaia Taudia

11. Julián Hernández ese Spanish gado Baibel momo Spain dekenai ia abia vareai hehuni neganai, dahaka ia vara?

11 To kara momokani taudia momo ese unai oda herevadia idia badinaia lasi; panisi garina idia gari lasi. Madi idia haida be panisi bada herea idia abia, Baibel idia abia dainai. Ta be Spain tauna ladana Julián Hernández. John Foxe be ena buka ladana History of Christian Martyrdom lalonai ia gwau, Julián ese “Baibel momo herea, uaina udaia mauadia lalodiai idia hunia gaudia, be Germany amo ia abidia lao, sibona ena tano dekenai.” Ta ese ia samania, bena Roman Katolik Inkwisisen kota taudia ese idia dogoatao. Baibel ia henidia gwauraia taudia “iboudiai idia hahisidia, bena idia momo be dala idauidau amo idia panisidia. Julián bona ma taunimanima 20 be lahi dekenai idia gabudia mase, haida be dibura rumana ai idia koudia ela bona idia mase, haida be taunimanima vairadiai idia dadabadia, bona momo idia guidia bena idia siaidia, lagatoi baraia gaukarana do idia hekwarahilaia hanaihanai totona.”8

12. Edena bamona ita diba dubu oreana gunalaia taudia unai negai ese Baibel ena Keristen tomadihona idia badinaia lasi?

12 Unai tomadiho gunalaia taudia ese edia siahu unai bamona idia gaukaralaia kerere neganai, kara dika rohoroho idia karaia! Ia hedinarai goevagoeva Baibel ena Keristen dalana idia badinaia lasi! Baibel ese ia hahedinaraia idia be daika ena, ia gwau: “Dirava ena natuna taudia be idau, bona Satani ena natuna taudia be ma idau. Edia idau be inai: Kara maoromaoro ia karaia noho lasi tauna be Dirava ena natuna lasi, bona iena tadikakana ia lalokau henia lasi tauna be Dirava ena natuna lasi. Hamatamaia nega dekena amo ia mai bona harihari umui kamonai hadibaia hereva be inai: ibounai ta ta dekenai do ita lalokau henia. Kain ena kara bamona do ita karaia lasi, ia be Satani ena tau, bona ia ese iena tadina Abela ia alaia mase.”​—1 Ioane 3:​10-12.

13, 14. (a) Dahaka hoa gauna ese ia hahedinaraia Baibel be Dirava ese ia havaraia gauna? (b) Unai murinai, edia kara Baibel dekenai be edena bamona idia haidaua Europe dekenai?

13 To, ita hoalaia gauna be inai: Tatau bona hahine haida idia ura dikadika Baibel do idia abia, unai dainai unai dagedage karadia dekenai idia gari lasi! Unai nega amo ema bona hari, taunimanima momo be unai bamona idia boga-auka. Baibel dainai Dirava idia badinaia mai edia lalona ibounai ida, edia lalona idia hegeregere hisihisi bona mase do idia haheaukalaia, bona idia hahisidia taudia edia davana idia henidia toho lasi; unai ibounai ese ia hahedinaraia goevagoeva Baibel be Dirava ena Hereva.​—1 Petero 2:21.

14 Lagani 1500 C.E. murinai, Protestant taudia ese Roman Katolik Dubu Oreana ena siahu idia dadaraia murinai, unai orea ese Baibel be Europe besedia edia gado idauidau ai idia halasia, Protestant taudia vairadiai do idia hemarai garina. To unai negai danu, Baibel gaukaralaia karadia dekenai Protestant taudia ese Katolik taudia idia hanaidia. Roman Katolik haroro tauna Edward J. Ciuba ia gwau: “Ai gorea diba lasi herevana be inai: Protestant taudia be idia edia amo idia raka oho murinai, Katolik taudia ese Baibel idia gaukaralaia momo lasi. Ena be idia laloaboio vaitani lasi, to idia momo dekenai Baibel duahia be taravatu.”9

Idia Hakoikoia Toho

15, 16. Edena dala amo Protestant oreadia ese Baibel idia hadikaia?

15 To Protestant dubu oreadia danu be mai edia kerere, Baibel idia hadikaia dainai. Nega daudau murinai, Protestant diba momo taudia haida ese sibodia edia aonega herevadia amo Baibel idia gwauraia dika hamatamaia. Idia gwau Baibel ena hereva momo be gori sibona. Idia haida idia gwau Iesu be ia noho lasi momokani. Idia gwau, Baibel be Dirava ena Hereva lasi, to idia gwau ia be taunimanima edia hereva, buka tamona lalonai idia buloa kererekerere herevadia idauidau unai.

16 Ena be unai lalohadai haida be hari idia abia dae lasi, to idia haida be haroro taudia edia koledi lalodiai idia hadibalaidia noho, bona nega haida Protestant haroro taudia ese Baibel ena hereva idia hakoikoia toho taunimanima vairadiai. Anglican haroro tauna ta ena hereva, Australia ena niuspepa ta ai idia halasia, be inai: Baibel “be kerere. Ena sivarai haida be kerere. Ena hereva haida be idia mogea vadaeni herevadia.” Ia be unai bamona ia laloa, badina be unai Protestant taudia edia hahediba herevadia ia abia dae dainai.

“Idia Gwauraia Dika”

17, 18. Kerisendom ena kara ese Baibel edena bamona ia hadikaia?

17 To, taunimanima ese Baibel idia abia dae lasi Dirava ena hereva, ena badina badana be Kerisendom taudia edia kara. Kerisendom ia gwau Baibel ia badinaia, to ena kara amo ia ese hemarai be Baibel bona Keristen dagina latadiai ia atoa kau. Aposetolo Petro ena hereva hegeregerena, Kerisendom ena kara dainai haida ese hereva momokani ena dala “idia gwauraia dika.”​—2 Petero 2:2.

18 Unai hegeregerena, Katolik dubu oreana ese Baibel gado idauidau ai hahanaia karana ia taravatulaia noho lalonai, pope ese unai dubu oreana taudia ia hagoadadia, Muslim taudia Middle East dekenai do idia tuari henidia totona. Unai tuari be tuari “helagadia” idia gwauraia, to idia be helaga lasi. Ginigunana be “Hanua Taudia edia Tuari” idia gwauraia, bona ia lalonai idia karaia karadia be unai tuari gabedia lalodiai idia tohotohoa. Unai tuari oreana taudia be Europe idia do rakatania lasi neganai, haroro taudia ese edia lalona idia hasiahua, bena Iuda taudia Germany dekenai idia ala-ala henidia, hanua momo lalodiai. Badina be dahaka? Idaunegai sivaraidia torea tauna, Hans Eberhard Mayer, be ia gwau: “Idia gwau Iuda taudia be Keriso ena inai taudia dainai unai bamona idia panisidia be maoro, to unai hereva amo edia kara ena badina korikorina idia hunia toho; gauna be inai: Idia ura dikadika edia kohu do idia dadihaia.”10

19-21. Lagani 30 Tuarina, bona Europe ena misinari taudia edia gaukara, bona Europe taudia be idau tanodia dekenai idia karaia karadia danu, ese Baibel edena bamona idia hadikaia?

19 Lagani 1500 C.E. murinai, Protestant taudia ese Roman Katolik dubu oreana idia gwau-edeede henia neganai, unai orea ena siahu idia haorea, Europe tanodia momo lalodiai. Unai dainai Katolik taudia bona Protestant taudia be lagani 30 lalodiai idia tuari heheni, lagani 1618 C.E. amo ela bona lagani 1648 C.E. Buka ta ladana The Universal History of the World, ia gwau “unai tuari ena dika ese Europe besedia edia tuari momo herea edia dika ia hanaia.” Badina be dahaka idia tuari? “Badina be Katolik taudia bona Protestant taudia idia lalo-dika heheni dainai.”11

20 Unai negai Kerisendom ia bada ia lao, Europe ena hetoana ia hanaia, bona ena tuari taudia ese ena Keristen koikoi mauri dalana be idau tanodia dekenai idia abia lao, mai edia dagedage bona mai edia mataganigani ida. America dekenai, Spain ena tuari taudia ese tano taudia edia mauri daladia idia hadikaia ore. Buka ta ia gwau: “Unai tano edia gavana taudia Spain amo idia mai ese tano taudia edia mauri dalana idia hadikaia ore, to Europe taudia edia mauri dalana idia hadibalaidia lasi. America dekenai idia lao ena badina badana be, golo idia ura henia dikadika dainai.”12

21 Protestant misinari taudia danu be Europe amo idia lao tano idauidau dekenai. Edia gaukara dainai, edia bese edia gavamani ese unai tano idia abidia bona tano taudia idia lohiadia. Taunimanima momo edia lalohadai Protestant misinari gaukarana ena anina dekenai be inai: “Nega momo gavamani haida idia gwau, unai gaukara durua totona idau besedia idia lohiadia be maoro, bona unai hereva amo sibodia edia ura korikori idia hunia.”13

22. Hanaia laganidia 90 bamona lalodiai, Kerisendom ese Keristen tomadihona ena ladana edena bamona ia hadikaia?

22 Kerisendom ena dubu oreadia be gavamani idauidau ida idia gaukara hebou ema bona hari. Tanobada ibounai tuaridia ruaosi lalodiai, sibodia idia gwauraia “Keristen” besedia be idia tuari heheni badabada. Unai bese lalodiai, dubu oreadia edia haroro taudia ese edia tatau matamatadia idia hagoadadia, edia inai taudia, sibodia edia tomadiho oreadia taudia unai, do idia aladia mase totona. Buka ta ladana If the Churches Want World Peace ia gwau: “Momokani [dubu oreadia] ita hanamodia diba lasi, badina be hari inai nega ena tuari dalana be Keristen tomadihona idia badinaia besedia ese idia havaraia, bona unai dala amo dika bada idia davaria danu.”14

Dirava ena Hereva Ia Gini Noho

23. Kerisendom ena sivarai ese edena bamona ia hahedinaraia Baibel be Dirava ena Hereva?

23 Kerisendom ena sivarai dikana ai gwauraia ena badina be rua. Ginigunana be inai: Unai sivarai ese Baibel ena peroveta herevadia ia hamomokania. Baibel lalonai idia peroveta, idia gwau, sibodia idia gwauraia Keristen taudia edia kara dainai, taunimanima ese Baibel bona Keristen tomadihona do idia gwauraia dika. Unai ia vara vadaeni bona unai ese Baibel ia hamomokania. To namona be inai ita laloaboio lasi: Keristen tomadihona, Baibel ese ia gwauraia gauna, be Kerisendom ese ia badinaia lasi.

24. Keristen momokani taudia edia kara korikori be dahaka, unai dainai ia hedinarai goevagoeva Kerisendom be Keristen oreana lasi?

24 Keristen momokani taudia dibadia dalana be Iesu ese ia gwauraia, ia gwau: “Taunimanima ibounai do idia diba umui be lauegu diba tahua taudia, ta ta dekenai do umui lalokau henia dainai.” (Ioane 13:35) Ma ia gwau: “Idia be tanobada ena lasi, lau hegeregerena, lau be tanobada ena lasi.” (Ioane 17:16) Unai hereva ruaosi hegeregeredia, Kerisendom ese ia hahedinaraia Baibel ena Keristen tomadiho dalana ia badinaia lasi. Ia gwau ia be Baibel ena turana, to ia be ena turana koikoina.

25. Badina be dahaka, ena be Baibel be dala idauidau amo idia hadikaia, to ia gini ema bona hari?

25 Badina iharuana be inai: Ena be Kerisendom taudia momo ese Baibel ena siahu idia koua toho, to ia gini ema bona hari, bona ia be do mai ena siahu namona, taunimanima momo edia mauri lalodiai. Ena be guna Baibel gado idauidau amo hahanaia karana be idia koua toho mai edia lalo-dika ida, bona diba momo taudia ese idia hakoikoia toho, bona ena turana koikoina, Kerisendom ese Keristen lasi karadia ia karaia, to Baibel ia noho ema bona hari, badina be ia be idau vaitani. Baibel ia mase diba lasi. Ia be Dirava ena Hereva, bona ia gwau: “Rei ia kakoro, palaoapalaoa idia marai, to iseda Dirava ena hereva do ia noho ela bona hanaihanai.”​—Isaia 40:8.

[Footnotes]

a Nega ta ta gado idaudia ai idia hahanaia. Revareva mai hairaidia ai idia torea hanai mai edia hekwarahi bada ida, taunimanima ta ta sibodia ese do idia duahia totona.2

[Blurb on page 34]

Protestant dubu oreadia badadia ese Baibel idia hakoikoia toho

[Picture on page 26]

Kerisendom ena sivarai ia matamaia, Constantine ese Keristen koikoi tomadihona ia abia dae neganai

[Pictures on page 29]

Katolik Dubu Oreana gunalaia taudia rua, Pope Gregory Namba 7 bona Pope Innocent Ihatoina, ese Baibel ena hereva be edia orea taudia edia gado korikoridia ai hanaia karana idia taravatua

[Picture on page 33]

Kerisendom taudia edia kara dika rohoroho dainai, taunimanima momo idia laloa Baibel be Dirava ena Hereva lasi

[Picture on page 35]

Tanobada ibounai tuarina lalonai, inai Russia tuari taudia ese tomadiho laulauna idia tomadiho henia guna, bena idia lao, idia bamona “Keristen taudia” idia alaia mase totona

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia