Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w95 2/1 rau 4-7
  • Dahaka Dainai Harihari Lalona Ita Hadaia be Namo?

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Dahaka Dainai Harihari Lalona Ita Hadaia be Namo?
  • 1995 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Israel Ia Dadaraia Ena Badina
  • Kerisendom Ena Tomadiho Momokani Dadaraia Vaitani Karana
  • Ia Namo Diba?
  • “Ia Dekena amo Do Umui Raka Siri” Negana be Inai
  • Baibel ena Turana Koikoina
    Buka Helaga—Dirava ena Hereva Eiava Taunimanima Edia?
  • Kerisendom be Inai Tanobada ena Gau ai Ia Lao Dalana
    1993 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Babulono Badana Ia Moru bona Hahemaoro Ia Abia
    1989 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Dirava ena Hahemaoro “Tau Dika Rohorohona” Dekenai
    1990 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
Ma Haida Itaia
1995 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w95 2/1 rau 4-7

Dahaka Dainai Harihari Lalona Ita Hadaia be Namo?

LAGANI 1600 B.C.E. murinai, Dirava ese Israel besena ia abia dae ena ‘bese korikori ai idia lao, bese iboudiai huanai, . . . bese helagana.’ (Esodo 19:​5, 6) Daudau lasi murinai, edia helaga karana idia halusia, idia kahirakahira dekenai idia noho bese edia kaivakuku tomadiho bona kara dika idia tohotohoa dainai. Unai amo idia hahedinaraia idia be “aiona auka taudia.” (Deuteronomi 9:​6, 13; 10:16; 1 Korinto 10:​7-11) Iosua ia mase murinai, lagani 300 mai kahana lalodiai, Iehova ese hahemaoro taudia ia abidia hidi, idia be mai abidadama ida Israel taudia idia hakaudia giroa diba tomadiho momokani dekenai. To Israel taudia be “edia kara dika bona edia gwau-edeede karadia idia rakatanidia lasi.”​—Hahemaoro Taudia 2:​17-19.

Unai murinai, Dirava ese mai edia abidadama pavapava bona peroveta taudia ia abia hidi, taunimanima idia veridia tomadiho momokani dekenai idia giroa lou totona. Peroveta tauna Asaria ese Pavapava Asa bona ena hanua taudia ia hagoadadia Iehova idia tahua totona, ia gwau: “Bema umui tahua, do umui davaria, to bema umui rakatania, ia ese umui do ia rakatania.” Asa ese tomadiho karana ia hanamoa Iuda basileia lalonai. (2 Sisiga 15:​1-16) Unai murinai, Dirava ese peroveta tauna Ioel amo ma ia boiridia lou ia dekenai. (Ioel 2:​12, 13) Ma danu, Sefania ese Iuda taudia ia hereva auka henidia, “Iehova umui tahua.” Mero matamatana, pavapava Iosia ese unai ia karaia, ia ese kaivakuku ia hadikadia ore bona kara dika ia hadokoa.​—Sefania 2:3; 2 Sisiga 34:​3-7.

Ena be nega ta ta ai idia helalo-kerehai, to unai taudia edia tomadiho karana be ia dika ia lao. (Ieremia 2:13; 44:​4, 5) Ieremia ese edia tomadiho karana, kaivakuku tomadiho henia karadia amo ia honu, ia gwauraia dika bona ia gwau idia hanamoa diba lasi: “Etiopia tauna ese ena kopina ia haidaua diba, eiava taiga ese ena kopina toutou ia haidaudia diba, a? Bema unai bamona ia vara diba, kara dika umui manadalaia taudia ese emui kara dika umui haidaua, bona kara namo umui karaia diba.” (Ieremia 13:23) Unai dainai, Dirava ese Iuda basileia ia panisia bada. Ierusalem bona ena dubu helagana be lagani 607 B.C.E. lalonai idia hadikaia ore, bona idia roho mauri taudia be lagani 70 lalodiai Babulono dekenai hesiai taudia ai idia halaodia.

Unai lagani idia ore murinai, Dirava ena hebogahisi ia hahedinaraia. Ia ese Pavapava Kurese ena lalona ia ania Israel taudia ia ruhadia totona, bona idia haida idia giroa lou Ierusalem dekenai dubu helagana idia haginia lou totona. Vadaeni, idia dekenai idia vara dika amo diba idia abia lasi, to tomadiho momokani amo idia raka siri lou. Unai dainai Iehova Dirava be ma ia hereva lou: “Lau dekenai umui giroa, bena umui dekenai do lau giroa.”​—Malaki 3:7.

Israel Ia Dadaraia Ena Badina

Iesu ena nega lalonai, Israel taudia edia tomadiho karana be edena bamona? Sibodia idia laloa bada tomadiho gunalaia taudia be “matakepulu taudia bona matakepulu taudia idia hakaudia lao,” badina “edia hadibaia hereva be taunimanima edia taravatu mo.” ‘Idia ese Dirava ena taravatu idia makohia edia sene taravatu dainai.’ Unai bese taudia ese “edia uduna sibona” amo Dirava idia hanamoa, to edia lalona be daudau masemase. (Mataio 15:​3, 4, 8, 9, 14) Unai bese be mai edia dala edia kara idia hanamoa diba lou totona, a? Lasi. Iesu ia gwau: “Dirava ena Basileia be umui dekena amo do ia abia siri, bona ena huahua do ia havaraia besena dekenai do ia henia.” Ma ia hereva lou, ia gwau: “Umui emui ruma,” unai be dubu helagana Ierusalem dekenai, “be do ia noho kava anina lasi.” (Mataio 21:43; 23:38) Edia kara dika be bada herea momokani. Idia ese Roma ena Kaisara idia abia dae edia pavapava, to Iesu, Mesia unai, idia dadaraia bona idia hamasea.​—Mataio 27:25; Ioane 19:15.

Israel taudia idia ura lasi idia lalo-parara Iesu ena haroro gaukara negana be hahemaoro negana. Iesu ese abidadama lasi Ierusalem taudia ia hamaorodia, ia gwau: “Oi dekenai Dirava ese do ia vadivadi henia ena nega be oi diba lasi.”​—Luka 19:44

Pentekoste 33. C.E. ai, Dirava ese orea matamatana eiava bese ta ia havaraia, idia be lauma helaga amo ia horodia; idia be iena Natuna, Iesu Keriso, ena hahediba taudia bona idia be bese idauidau bona kopina idauidau amo ia abidia. (Kara 10:​34, 35; 15:14) Unai neganai, dala ia noho Iuda taudia edia tomadiho karana idia hanamoa totona, a? Roma ami ese haere idia henia lagani 70 C.E. lalonai, Ierusalem idia hadikaia orea momokani neganai. Dirava ese unai tomadiho dalana ia dadaraia vaitani.​—Luka 21:​5, 6.

Kerisendom Ena Tomadiho Momokani Dadaraia Vaitani Karana

Lauma helaga ese ia horodia Keristen taudia be unai “bese helagana, bona Dirava ena orea korikori taudia.” (1 Petero 2:9; Galatia 6:16) To unai idaunegai Keristen kongregesen danu be tomadiho korikorina ia badinaia daudau lasi.

Baibel ese tomadiho momokani dadaraia vaitani karana, eiava hereva momokani amo raka siri karana ia gwauraia. Iesu ena parabole lalonai ia gwauraidia ava dikadia, Keristen koikoidia unai, ese uhe namodia, Dirava ese lauma helaga amo ia horodia Keristen momokani taudia unai, idia ura hamorudia. Unai parabole ese ia hahedinaraia Dirava ia inai henia tauna badana, Diabolo, ese Keristen hahediba koikoidia ia havaraia “taunimanima idia mahuta neganai.” Keriso ena abidadama aposetolo taudia idia mase ore murinai unai ia vara; Keristen taudia be lauma dalanai idia mahuta bamona neganai. (Mataio 13:​24-30, 36-43; 2 Tesalonika 2:​6-8) Aposetolo taudia ese idia herevalaia bamona, Keristen koikoidia be aonega bona koikoi dalanai orea lalonai idia vareai. (Kara 20:​29, 30; 1 Timoteo 4:​1-3; 2 Timoteo 2:​16-18; 2 Petero 2:​1-3) Ia mase aposetolo ginigabena be Ioane. Lagani 98 C.E. lalonai, ia torea ia gwau, “nega ena dokona,” unai be apostolo edia nega ena hora dokona, ia matamaia vadaeni.​—1 Ioane 2:​18, 19.

Roma ena pavapava Constantine ese tomadiho bona gavamani gaukara hebou karana ia abia dae bena unai amo lauma dalanai, hahediba herevadia bona mauri ena kara goevadia dekenai Kerisendom ia dika ia lao. Tanobada besedia edia sivarai torea taudia momo idia abia dae “lagani 300 murinai Dubu ena kwalimu” be Keristen dalana ai “ia dika momokani.” Badina ‘Kerisendom ese mauri ena kara goevadia ia rakatanidia’ bona Keristen lasi taudia edia kara bona lalohadai hegeregere, “Maria tomadiho henia karana” bona “helaga taudia” tomadiho henidia karana, bona Toi Tamona Diravana ena hahediba hereva ia abidia dae.

Ia kwalimu koikoi murinai, Kerisendom ena kara ia dika ia lao. Kaunsolo bona pope taudia ese idia karaia taravatu bona hahediba herevadia bona danu Inkwisisen, Kruseid bona tuari “helagadia” Katolik bona Protestan taudia huanai, ese hanamoa diba lasi tomadiho dalana idia havaraia.

William Manchester ena buka ladana, A World Lit Only by Fire lalonai, ia gwau: “Lagani 1400 ia lao 1599 lalonai, pope taudia be Roma edia pavapava taudia bamona idia noho. Tanobada lalonai idia be taga taudia; idia bona edia heduru taudia ese taunimanima dekediai dagi helagadia idia hoihoilaidia dainai idia taga.” Dubu oreadia ese tomadiho momokani idia dadaraia negana lalonai, grup maragidia eiava taunimanima ta ta ese Keristen tomadiho momokanina idia tahua. Idia be parabole lalonai uiti idia laulaulaia. Nega momo dagedage idia davaria. Unai buka ma ia gwau: “Keristen tomadiho ena helaga taudia momokani, Protestan bona Katolik dubu lalonai danu, be lahi amo idia gabudia bona idia hamasedia.” Martin Luther bona John Calvin, dubu idia hanamoa toho taudia, ese idia noho daudau tomadiho daladia haida idia hamatamaia. Katolik dubu amo idia siri to edia hadibaia hereva be hegeregere. Politikol karadia momo lalonai danu idia vareai.

Protestan dubu lalonai, idia hekwarahi edia tomadiho dalana idia hadibaia bona habadaia totona. Hegeregere, lagani 1700 ia lao 1899 lalonai, tano haida dekenai misinari taudia idia siaidia lao. To, unai mamoe naria taudia sibodia idia gwau, hari Protestan tomadiho ena mamoe edia lauma dalana be namo lasi. Protestan dubu ia stadilaia tauna, Oscar Cullmann be vanegai ia gwau “dubu sibodia lalodiai, abidadama be lasi.”

Katolik Dubu lalonai edia tomadiho dalana hanamoa gaukara idia karaia loulou. Lagani 1000 ia lao 1299 lalonai, ena be idia kara dika bada bona haroro taudia idia taga bada, to idia ese monastik orea haida idia karaia, unai orea taudia be aniani eiava kohu bada lasi maurina idia noholaia. To, aonega taudia idia gwau, Dubu gunalaia taudia ese unai orea taudia edia kara idia raraia hanaihanai bona edia mauri idia biagua. Bena, lagani 1500 murinai, idia ura Protestan Refomeisen idia hanaia dainai, Council of Trent ese Refomeisen ia karaia.

Lagani 1800 murinai, idia ura edia dubu idia haheaua guna bamona, unai amo Katolik Dubu ese ena hahediba hereva ia badinaia mai goada ida. To, ita gwau diba lasi dubu hamaoromaoroa karadia amo Keristen tomadiho momokani idia havaraia. Lasi, to unai idia karaia badina idia ura edia haroro taudia be do mai edia siahu, tanobada ena tomadiho dalana, politik bona taunimanima edia mauri dalana lalonai idia hereva diba totona.

Vanegai, lagani 1960 ia lao 1969 ai Katolik Dubu ia ura tanobada hegegemadai edia Vatican Iharuana kaunsolo lalonai gau haida idia haidaua. To hari inai nega ena pope, Karol Wojtyła, ese kaunsolo idia ura idia hamatamataia karana ia koua, dubu lalonai haida idia ura gau haida haidaua urana koua totona. Unai kara dainai, haida ese unai kara idia gwauraia Wojtyła ena hanamoa karana; Katolik grup ta ese ia gwauraia “Constantine ena kara matamatana.” Jesuit magasin La Civiltà Cattolica ia gwau, Katolik Dubu, tomadiho ma haida bamodia be “tanobada hegegemadai ai hekwakwanai bada ia davaria noho: Keristen maurina bona abidadama edia badina dekenai ia vara dainai, ia be hekwakwanai badana; bona ia be Keristen tomadiho iboudiai lalonai ia vara dainai, unai hekwakwanai be tanobada hegegemadai ai.”

Kerisendom ena tomadiho oreadia idia hanamodia lasi, bona do idia hanamodia diba lasi, badina Keristen tomadiho momokanina be uiti “utua” negana ai, uiti be kongregesen tamona lalonai idia haboudia neganai, do ia vara. (Mataio 13:​30, 39) Ena be idia be Keristen oreadia eiava lasi, to tomadiho ladanai kara dika bona kerere momo herea idia karaia vadaeni. Unai ese henanadai ta ia havaraia, Do ita laloa Kerisendom amo namo momokani do ia vara, a?

Ia Namo Diba?

Apokalupo bukana ese ariara hahinena mai ena hunia ladana, “Babulono Badana,” ia haheitalaia. (Apokalupo 17:​1, 5) Lagani momo lalodiai Baibel duahia taudia be unai hunia gauna ena anina idia tahua. Momo be haroro taudia dekenai idia badu dikadika badina idia taga bona idia kara dika dainai. Haida idia laloa Babulono Badana ese dubu ena gunalaia taudia ia laulaulaia. Unai bamona ia laloa tauna ta be Jan Hus. Ia be Bohemian Katolik pris ta, lagani 1415 lalonai lahi amo idia gabua mase; bona Aonio Paleario, Italy tauna be lagani 1570 lalonai aiona be varo dekenai idia kwatua, idia tauadae bena idia gabua. Idia ruaosi idia hekwarahi bada Katolik Dubu idia hanamoa bona idia ura “guna ia abia hematauraina” ia abia, to idia kwalimu lasi.

To, Apokalupo karoa 17 bona 18 lalonai, ia hahedinaraia Babulono Badana be tanobada lalonai tomadiho koikoi iboudiai ia laulaulaidia.a Mai ena kahana idauidau ia laulaulaia “ariara hahine” idia hanamoa diba lasi badina “iena kara dikadia be momo herea momokani, ororo bamona idia daekau lao ela bona guba dekenai.” Momokani, lagani 1900 ema bona hari, Kerisendom sibona lasi, to tomadiho ibounai, be tuari lalodiai rara bada idia bubua bona idia ese taunimanima edia kara dika bona edia kara bodaga karadia idia gunalaidia. Unai dainai, Dirava ese oda ia henia vadaeni “Babulono” do idia hadikaia ore.​—Apokalupo 18:​5, 8.

“Ia Dekena amo Do Umui Raka Siri” Negana be Inai

Baibel ena peroveta herevadia idia momokani noho ese ia hahedinaraia iseda nega be “inai tanobada” dikana ena “dokona.” (Mataio 24:3) Tau ta ia ura momokani Dirava ia tomadiho henia neganai, sibona ena lalohadai eiava ena ura ia badinaia be namo lasi. Namona be harihari ia ese ‘Iehova ia tahua, do ia davaria diba neganai,’ oibe, harihari, badina Iesu ese ia perovetalaia “hisihisi bada herea” be ia kahirakahira. (Isaia 55:6; Mataio 24:21) Israel taudia dekenai ia karaia bamona, Dirava ese tomadiho ta ena dika do ia raraia sibona lasi, badina ia be gunaguna tomadihona dainai. Do ia mutu bouti hanamoa toho be namo lasi, to idia ura Dirava ese ia lalo-namo henidia bona ia hamauridia taudia ese Apokalupo 18:4 ena oda hereva idia badinaia haraga be namo: “Lauegu orea taudia e, [Babulono Badana] dekena amo do umui raka siri, ia danu do umui kara dika hebou garina, bona ia danu panisi do umui abia hebou garina!”

To, “raka siri” neganai edeseniai ita lao? Mauri be edeseniai ita davaria diba danu? Dika, gabu kererena dekenai ita lao mauri tahua garina, ani? Edena bamona Dirava ese ia abia dae tomadiho momokanina ita dibaia diba? Ita abidadama henidia haere be Dirava ena Hereva sibona lalonai ita davaria diba. (2 Timoteo 3:​16, 17) Iehova ena Witness taudia ese oi idia noia emu Baibel oi stadilaia namonamo totona. Unai amo do oi lalo-parara Dirava ese edena “bese ta ia abia hidi, iena ladana idia abia” totona, bona idia do ia naridia bona hamauridia ena badu dinana lalonai.​—Kara 15:14; Sefania 2:​3; Apokalupo 16:​14-16.

[Footnotes]

a Buka Helaga amo Babulono Badana ia haheitalaia gauna dibaia maoromaoro totona, Apokalupo​—Ena Hagugurua Negana Ia Kahirakahira! buka ena karoa 33 ia lao 37 oi itaia, Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese lagani 1988 lalonai idia printaia.

[Picture on page 7]

Bema oiemu tomadiho bouti ia mutu noho, Keristen tomadiho momokanina ena hahemauri bouti dekenai oi lao be namo

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia