Korosi
Anina: Kerisendom ena dubu oreadia momo idia gwau, Iesu Keriso be korosi dekenai idia hamasea. Inai hereva korosi be Roma gado herevana crux amo idia abia.
Dahaka dainai Watch Tower oreana ena buka edia laulau ai idia hahedinaraia Iesu be au tamona dekenai ia mase bona ena imana be ena kwarana ataiai idia kokoa?
English gado Baibel momo lalodiai “cross” idia torea, Greek gado herevana stau·rosʹ idia hahanaia neganai. Idaunegai Greek gado dekenai unai hereva ena anina be idia haginia auna tamona. Gabeai, au rua, idia dekenai taunimanima idia hamasea gauna, idia gwauraia stau·rosʹ. The Imperial Bible-Dictionary ia gwau: “Inai hereva korosi, Greek gado herevana stau·rosʹ amo idia hahanaia, ena anina be du ta o idia haginia au maoromaorona ta, ia dekenai gau ta idia tauadae diba, eiava idia momo amo ara idia karaia tano ta koua hegege totona. . . . Idaunegai Roma taudia edia crux be idia haginia au maoromaorona ta (unai gau ena ladana amo inai hereva korosi ita abia).”—Edited by P. Fairbairn (London, 1874), Vol. I, p. 376.
Dirava ena Natuna idia hamasea neganai, au maoromaorona tamona dekenai idia hamasea a? Baibel lalonai Greek gado herevana ma ta, xyʹlon, idia torea, Iesu idia hamaselaia gauna idia gwauraia neganai. A Greek-English Lexicon, Liddell bona Scott ese idia torea bukana, ia gwau unai hereva ena anina be inai: “Idia utua vadaeni auna, lahi auna, . . . du . . . kareva . . . ia dekenai kara dika taudia idia hamasea auna . . . ia mauri auna.” Ma ia gwau, “NT (Taravatu Matamatana) lalonai, anina be korosi,” bona ia gwau Kara 5:30 bona Kara 10:39 ai ena anina be unai. (Oxford, 1968, pp. 1191, 1192) To, inai hereva xyʹlon idia hahanaia neganai, Motu Baibel ruaosi ai, Kara 5:30 ai “satauro” idia torea, bona Kara 10:39 ai “au” idia torea. (Unai be Galatia 3:13 bona Deuteronomi 21:22, 23 ida oi hahegeregeredia danu.)
The Non-Christian Cross, J. D. Parsons ese ia torea bukana (London, 1896), ia gwau: “Taravatu Matamatana ena revareva iboudiai be Greek gado ai idia torea matamata neganai, ia lalonai hereva ta ese ia hamomokania lasi Iesu idia hamasea neganai satauro idauna ta dekenai idia taua dae. Hereva ta ese ia hamomokania lasi unai gau be au rua amo idia karaia korosina. . . . Dubu Oreana ena Greek revarevadia be iseda gado korikori dekenai idia hahanaia neganai, iseda hahediba taudia ese ita idia hakaua kerere, badina be inai hereva stauros idia hahegeregerea neganai ‘korosi’ idia torea, bona iseda dikseneri lalodiai idia gwau stauros ena anina be ‘korosi.’ Idia hahedinaraia lasi Aposetolo edia negai unai be unai hereva ena anina badana lasi, bona ena anina badana ai ia lao lasi ela bona nega daudau murinai, bona ena be edia hereva hamomokania gauna be lasi, to idia gwau Iesu idia hamaselaia gauna ena toana be korosi ena toana hegeregerena.”—Pp. 23, 24.
Unai hegeregerena, gau momo ese idia hamomokania Iesu be idia haginia au maoromaorona tamona dekenai ia mase, korosi dekenai ia mase lasi.
Edeseniai korosi idia gaukaralaia guna bena gabeai Kerisendom ese ia gaukaralaia?
“Keristen negana be do lasi neganai idia karaia gaudia idauidau, idia dekenai korosi mai edia toana idauidau idia koroa o idia torea gaudia, be tanobada ena gabu momo ai idia davaria vadaeni. India, Suria, Parasa bona Aigupito dekediai momo idia davaria . . . Keristen negana be do lasi neganai idia noho taudia momo bona Keristen lasi besedia danu ese korosi idia tomadiho henia. Reana tanobada hegegemadai idia gaukaralaia, bona idia momo idia gaukaralaia tanobada gaudia idia tomadiho henidia negadiai.”—Encyclopædia Britannica (1946), Vol. 6, p. 753.
“[Korosi mai ena au rua] be Kaldea gunana dekenai idia gaukaralaia matamaia, badina ia be edia dirava Tamusu ena toana (iena ladana ena leta ginigunana T bamona). Bena Aigupito bona Kaldea ena badibadinai tanodia ma haida idia noholaia taudia ese idia gaukaralaia. Lagani 250 A.D. be do lasi neganai, dubu oreadia ese Keristen hahediba herevadia haida idia rakatanidia eiava idia hagagevadia vadaeni. Tomadiho dalana maorona amo idia siri dubu oreadia ese edia siahu habadaia totona, etene taudia be edia orea ai idia abidia dae, herevana idia helalo-kerehai momokani lasi badina edia abidadama be lasi. Idia gwaumaoro henidia edia tomadiho koikoi gaudia edia toadia momo do idia dogoatao noho. Unai dainai leta T ena kwarana idia hadihoa bona idia gwau unai be Keriso ena korosi ena toana.”—An Expository Dictionary of New Testament Words (London, 1962), W. E. Vine, p. 256.
“Ta ese ia hakoikoia diba lasi hoa gauna be inai: Lagani momo herea idia do noho ela bona Keriso ia vara neganai, bona unai nega murinai Ekalesia ena hahediba herevadia idia diba lasi tanodia dekenai, taunimanima ese Korosi idia gaukaralaia gau helagana ena toana bamona. . . . Greek taudia edia dirava Bacchus, Turo taudia edia dirava Tamusu, Kaldea taudia edia dirava Bel, bona Norse taudia edia dirava Odin, edia toana be korosi.”—The Cross in Ritual, Architecture, and Art (London, 1900), G. S. Tyack, p. 1.
“Aigupito ena hahelaga taudia bona ena pavapava helagadia be Dina diravana ena hahelaga taudia dainai, korosi, ‘Crux Ansata’ ena toana hegeregerena . . . be edia imadia ai idia dogoatao, edia dagi toana bamona; unai korosi idia gwauraia ‘Mauri Toana.’ ”—The Worship of the Dead (London, 1904), Colonel J. Garnier, p. 226.
“Korosi mai toadia idauidau be Aigupito taudia edia pupu bona edia gara dekediai idia noho, bona diba taudia momo idia gwau unai korosi be tau usina ena toana eiava mahuta hebou karana ena toana. . . . Aigupito taudia edia gara gabudia ai crux ansata [korosi mai ena imana gauna] be tau usina ena laulau ida idia davaridia.”—A Short History of Sex-Worship (London, 1940), H. Cutner, pp. 16, 17.
“Inai korosi be Babulono taudia edia dina diravana, , ena toana, bona lagani 100-44 B.C. ai edia laulau be Iulio Kaisara ese ia halasia siliva monidia dekenai idia koroa, bona lagani 20 B.C. ai idia be Kaisara ena dagi ia abia tauna (Augusto) ese ia halasia siliva monidia dekenai idia koroa. Constantine ese ia halasia siliva monidia momo dekenai idia koroa gauna be inai . Unai toa idia gaukaralaia to ena oromana idia haidaua sisina—gau kuboruna be lasi, bona ena imana ta ta edia lata be hegeregere; unai be idia tomadiho henia ‘Dina Uilina’ ena toana. Namona be inai ita laloa, Constantine ese dina ia tomadiho henia, bona ena be ia gwau unai bamona korosi ta guba dekenai ia itaia, to ‘Dubu Oreana’ ena memba ta ai ia lao lasi ela bona lagani 25 bamona idia ore.”—The Companion Bible, Appendix No. 162.
Korosi tomadiho henia karana be Baibel ena hereva hegeregerena, a?
1 Kor. 10:14: “Lauegu turana lalokau e, kaivakuku umui tomadiho henia lasi, umui rakatania.” (Kaivakuku be gau ta ena laulau o toana, taunimanima ese idia matauraia bada o idia tomadiho henia gauna.)
Eso. 20:4, 5: “Laulau ta do oi karaia lasi, guriguri henia totona kaivakuku gauna ta, o gau ta ena laulau, guba gauna ta, o tanobada gauna ta, o ranu lalonai gauna ta. Laulau o kaivakuku ta do oi tomadiho henia lasi, bona oi hesiai henia lasi.” (Mani inai oi laloa, Dirava ese ena bese taudia ia haganidia kaivakuku ta do idia karaia lasi, taunimanima ese do idia tomadiho henia totona.)
New Catholic Encyclopedia ia gwau: “Keristen taudia ginigunadia edia negai, Keriso ena mase Golgota dekenai ia laulaulaia gauna ta idia karaia lasi. Taravatu Gunana ena taravatu kaivakuku dekenai idia badinaia dainai, Keristen taudia ginigunadia idia ura lasi Lohiabada ena Hisihisi ia havaraia gauna ena laulau idia karaia.”—(1967), Vol. IV, p. 486.
Buka ta ladana History of the Christian Church ese Keristen taudia aposetolo edia negai be inai bamona ia gwauraidia: “Korosi, ia dekenai Iesu ena laulau ia noho gauna, idia gaukaralaia lasi, bona korosi ena laulau idia karaia lasi.”—(New York, 1897), J. F. Hurst, Vol. I, p. 366.
Bema ta ese korosi ia tomadiho henia lasi to ia laloa bada sibona, unai be namo, a?
Bema haida ese oiemu turana namona idia samania koikoi dainai idia hamasea, oiemu lalona ena mamina be edena bamona? Ia amo idia hamasea gauna ena laulau do oi karaia, a? Unai gau do oi laloa bada a, eiava do oi dadaraia?
Idaunegai Israel dekenai, kamonai lasi Iuda taudia ese dirava koikoina Tamusu ena mase idia taitailaia. Iehova ia gwau edia kara be ‘dika-rohoroho.’ (Esek. 8:13, 14) Tanobada ena sivarai ese ia hahedinaraia, Tamusu be Babulono taudia edia dirava ta, bona korosi idia gaukaralaia iena toana bamona. Nimrod ena negai Babulono ia matamaia, bona unai nega amo Babulono taudia ese Iehova bona tomadiho momokanina idia inai henidia. (Gen. 10:8-10; Ier. 50:29) Unai dainai, bema ta ese korosi ia laloa bada, unai amo Dirava korikorina ia inai henia tomadihona ena toana ia matauraia.
Esekiel 8:17 ia gwau tomadiho dalana maorona idia rakatania Iuda taudia ese gau ta Iehova ena vairana idia dudui henia. Iehova ia laloa edia kara be ‘dika-rohoroho,’ badina be, taunimanima haida edia hereva hegeregerena, unai gau be tau ena usina ena laulau ta, idia tomadiho henia gauna. Ita itaia vadaeni, idaunegai korosi be tau ena usina ena laulau bamona idia gaukaralaia edia tomadiho dekenai, unai dainai Iehova ese korosi edena bamona ia laloa?