Mauri Biagua Siahuna
Anina: Taunimanima haida idia laloa, idia vara gaudia iboudiai be Dirava ena ura dainai eiava siahu idauna ta dainai idia vara, bona ta ese edia vara dalana ia koua diba lasi, badina Dirava ia gwau vadaeni do idia vara, eiava unai siahu ese edia vara dalana ia lailaia dainai. Idia laloa gau dikadia momo be unai dala amo idia vara. Unai be Baibel ena hahediba herevana ta lasi.
Dirava ese taunimanima ta ta iboudiai edia mase dinadia ia gwauraia hidi vadaeni, a?
Gunaguna, Greek bona Roma taudia momo be unai bamona idia laloa. Greek taudia edia gori herevana ta be inai: Mauri Biagua Siahudia be dirava hahinedia toi; taunimanima edia mauri laganidia edia daudau idia gwauraia hidi guna bena unai nega ia ore neganai edia mauri idia hadokoa.
Kohelete 3:1, 2 ia gwau, “Ḡau iboudiai na mai edia nega korikori, . . . mase mai negana.” To Kohelete 7:17 ese ia hahedinaraia Dirava ese unai nega ia gwauraia hidi guna lasi; ia gwau: “Metaira ba kara dika, bona basio kavakava; emu nega do basine ore ai vada ba mase anina be dahaka?” Hereva Lada-isidia 10:27 ia gwau: “Kara dika tauna ena mauri laḡanidia bae gadoi.” Bona Salamo 55:23 ia gwau: “Rara ihahebubuna bona koikoi karadia ikaradia taudia na edia mauri kahana basie haḡuḡurua.” Vadaeni, Kohelete 3:1, 2 ena anina be dahaka? Unai siri ese taunimanima iboudiai edia mauri bona edia mase dalana ia herevalaia sibona. Lagani 70 eiava 80 bamona idia mauri bena idia mase. Haida be unai lagani idia do abia lasi neganai idia mase, haida ese unai lagani idia hanaia bena idia mase.—Sal. 90:10; ma danu Kohelete 9:11 itaia.
Taunimanima idia do vara lasi neganai eiava idia vara neganai, bema Dirava eiava siahu idauna ta ese edia mase negana bona dalana ia hidia vadaeni, do idia mase garina dika gabudia amo idia raka siri be anina lasi, bona idia gorere neganai muramura idia inua o doketa ena heduru idia tahua danu be anina lasi. Dahaka oi laloa—tuari idia karaia noho gabuna dekenai bema oi loaloa, bero do oi davaria haraga lasi, idau gabu dekenai sibomu emu ruma lalonai oi noho namonamo neganai hegeregerena, a? Oi gorere neganai muramura oi inua a, bona oiemu natudia idia gorere neganai hospital dekenai oi laohaidia, a? Dahaka dainai kuku ania lasi taudia edia mauri laganidia ese kuku ania taudia edia mauri laganidia be lagani toi o hani amo idia hanaidia? Badina be dahaka motuka gui taudia ese seat belt idia kwatua bona taria taudia ese pulisi edia taravatu idia badinaia neganai, idia momo lasi be aksiden dekenai idia mase? Momokani, bema iseda mauri ita naria namonamo iseda mauri ita hadaudaua diba reana.
Idia vara gaudia iboudiai be “Dirava ena ura” a?
2 Pet. 3:9: “Lohiabada . . . ese iena gwauhamata badinaia totona ia hesiku lasi, haida idia laloa bamona. Lasi, to umui totona ia haheauka noho. Badina be ia ura lasi tau ta ia mase. Ia ura taunimanima ibounai ese dika dekena amo edia lalona do idia giroa.” (Ena be Dirava ese taunimanima ia haheauka henidia, to idia momo idia helalo-kerehai lasi. Momokani, edia helalo-kerehai lasi karana be “Dirava ena ura” lasi. Apokalupo 9:20, 21 itaia danu.)
Ier. 7:23-26: “Ina haheḡani [Israel taudia] na henidia, nato, Lau gadogu ba kamonai, bena lau na emui Dirava ai bainala, bona umui na egu bese ai baola; bona na haḡanilaimuimu dalana idoinai lalonai ba raka, bena ba namo. A idia na asie kamonaiva . . . Lau ese peroveta taudia, egu hesiai taudia, iboudiai na dina ta ta ai idia dekedia na siaidiava, asina hesiku; ḡau tamona, idia na asie kamonai heniguva bona taiadia asie hakalava, a aiodia e ha-aukadiava.” (Momokani, Israel dekenai idia vara kara dikadia be “Dirava ena ura” lasi.)
Mar. 3:35: “Dirava ena ura idia karaia taudia, unai taudia be lauegu tadina, bona lauegu taihuna, bona lauegu sinana.” (Bema taunimanima ese idia karaia karadia iboudiai be “Dirava ena ura,” unai siri hegeregerena taunimanima iboudiai be Iesu ena varavara ai idia lao diba. To taunimanima haida dekenai ia gwau: “Umui be emui tamana Satani dekena amo umui mai.”—Ioane 8:44.)
Taunimanima ese idia vara gaudia haida edia badina idia gwauraia hedinarai diba lasi; dahaka dainai unai gau idia vara?
Koh. 9:11: “Nega bona kara na e vara kavamu mo, iboudiai ediai.” (Unai dainai taunimanima ta ese dika ia davaria reana, Dirava ese unai dika ia lalohadailaia guna dainai lasi, to ia vara kava dainai.)
Taunimanima edia hisihisi momo be idia sibodia edia kara eiava ma haida edia kara dainai idia vara, a?
Roma 5:12: “Tau tamona [Adam] dekena amo kara dika ia vareai mai tanobada dekenai, bona iena kara dika ese mase ia mailaia. Unai dainai mase be taunimanima ibounai ese idia abia, badina be ibounai be mai edia kara dika.” (Ita ibounai be Adam ena amo goevadae lasi maurina bona ura dikadia ita abia.)
Koh. 8:9: “Taunimanima haida ese bamodia e biagudiamu bona e hahisidiamu.”
Her. 19:18: “Natumu matana ba hakania, helaro na doini e miamu negana ai.” (Tama sina edia kara be mai anina bada edia natudia dekenai.)
Gal. 6:7: “Umui laloa kerere lasi, Dirava ita koia diba lasi. Bema tau ta aniani uhena ia hadoa, vadaeni unai bamona aniani sibona be do ia abia.” (Hereva Lada-isidia 11:17; 23:29, 30; 29:15; 1 Korinto 6:18 danu)
Taunimanima hadikadia laumadia mai siahudia be idia noho a?
Apok. 12:12: “Tanobada bona davara, madi o, nega dika bada do umui davaria! Badina be Satani ese umui dekenai ia lao vadaeni, mai ena badu dikadika. Ia badu, badina ia diba iena nega be ia kwadogi sibona.” (Kara 10:38 danu)
Gau iboudiai idia do vara lasi neganai, Dirava ia diba guna do idia vara bona ia lalohadailaidia guna, a?
Isa. 46:9, 10: “Lau na Dirava, idauna ta na lasi; lau na Dirava, asi idaigu. Matamana negana ai dokona na gwauraia, bona nega gunadia ai do asie vara ḡaudia na gwaurai guna; nato ‘Egu hahealo baine mia, bona egu lalo-hadai idoinai baina haḡuḡurua.’ ” (Dirava ese ena palani taunimanima ia hadibalaidia; hagugurua totona do ia havaraia gaudia haida ia gwauraidia guna; bona ia be mai ena siahu, unai gau iboudiai do ia havaradia guguru.)
Isa. 11:1-3: “Iese badina amo tuhutuhu ta baine gara kau; bona ia ramuna amo rigi ta baine tubu. [Iesu be Iese ena iduhu ai ia vara.] Iehova ena Lauma ese baine rohea . . . Ia ese Iehova garina baine moalelaia.” (Iehova ese ena Natuna unai bamona ia perovetalaia diba, badina be ia havaraia negana amo ena lalohadai bona ena kara ia itaia vadaeni.) (Iesu be tanobada dekenai ia do mai lasi neganai ia abia maurina ena sivarai rau 216 dekenai itaia, inai sinado “Iesu Keriso” henunai.)
Deut. 31:20, 21: “Senemui na gwaurai henidia hamata tanona ai [Israel besena] baina hakaudia vareai, rata bona bada-ranuna e arumu tanona; unuseni ai bae aniani, bogadia bae hakunu, taudia bae bada. Una negana ai idia ese dirava idaudia bae tahudia, bona isiaidia bae lao heni, a lau bae dadaraigu, bona egu taravatu bae tataia utu. Bena dika momo bona hekwarahi momo ediai bae kau negana ai, ina ane [Dirava ena lalo-namo idia laloa bada lasi dainai idia karaia karadia do idia anelaia anena] ese baine habadelaidia . . . Badina be lau dibagu lalohadai dahaka dahaka ina harihari lalodia ai e varamu, na gwaurai henidia hamata tanona ai do asina hakaudia vareai negana ai.” (Dirava ia diba edia kara dainai dahaka do ia vara idia dekenai, to ia ese ia vara gauna ia havaraia lasi bona unai be iena ura idia ediai lasi. Unai hegeregerena, tau ta ese guba ena toana ia itaia, bena ia itaia gauna hegeregerena ia gwau medu do ia diho eiava dina do ia tara, bena reana ia hereva hegeregerena do ia vara, to ia vara gauna be ia ese ia havaraia lasi bona unai gau be ena ura hegeregerena lasi reana.)
Gau haida idia do vara lasi neganai, Dirava ese ia dibalaidia guna diba bona ia gwauraidia guna diba; unai ese ia hamomokania ia ese taunimanima edia kara ta ta iboudiai unai bamona ia karalaidia, a?
Apok. 22:17: “Inai hereva idia kamonai taudia danu, namona be idia gwau, ‘Oi mai.’ Ranu mase taudia, umui mai. Bona ranu umui ura henia taudia, mauri ranuna do umui abia dae, ia be davana lasi.” (Taunimanima ta ta edia ura hegeregerena unai hereva idia abia dae diba eiava idia dadaraia diba; Dirava ese edia ura ia biagua lasi.)
Roma 2:4, 5: “Dirava ena kara be namo herea oi dekenai, ia badu haraga lasi, bona oiemu kara dika davana be oi dekenai ia henia haraga lasi. Inai Dirava ena kara namodia, oi laloa idia be anina lasi, a? Sedira oi diba lasi, Dirava ena bogahisihisi kara ena badina korikori be inai: oiemu lalona do oi giroa totona? Oiemu kudouna ia auka bona oiemu lalona oi giroa lasi dainai oiemu kerere davana oi habadaia noho. Vadaeni Dirava ena badu ia hedinaraia Kota Dinana neganai inai kerere davana badana do oi abia.” (Dirava ese taunimanima ia doridia lasi, ia gwauraia vadaeni karana ta do idia karaia totona. To edia kara hegeregerena do ia kota henidia.)
Sef. 2:3: “Umui tano taumui mai manaumui ida, . . . Iehova ba tahua! Kara maoromaoro ba tahua, lalo-manau ba tahua; bena reana ba hehuni diba, Iehova ena badu dinana ai.” (Kara maoromaoro bona lalokau Diravana bema ia diba vadaeni taunimanima do idia kwalimu diba lasi badina be edia moru dalana ia gwauraia hidi guna dainai, do ia hagoadadia lasi kara maoromaoro davana namona do idia tahua totona, ani?)
Hereva hegeregerena: Mai ena reidio tauna be mai ena dala tanobada ena sivarai be ena reidio amo ia kamonai. Dala ia noho reidio steiseni ta amo unai hereva do ia kamonai, to reana unai hereva ia kamonai lasi. Ia kamonai totona, namona be reidio ia kehoa bena unai steiseni ia abia hidi. Unai hegeregerena, gau ta ia do vara lasi neganai Iehova be unai gau ia dibaia diba, to Baibel ese ia hahedinaraia unai diba amo gau haida mo sibodia ia lalohadailaia guna; taunimanima ia henidia ura-kwalimuna ia koua lasi.—Genese 22:12; 18:20, 21 itaia danu.
Dirava ese Adam ia havaraia neganai, ia diba Adam do ia kara dika a?
Dirava ese Adam bona Eva ia hamaorodia, ia gwau: “Emui bese umui havaraia, do umui hutuma. Tanobada ena gabu ibounai dekenai umui noho, bona umui biagua. Davara ena gwarume bona atai manudia, bona mauri gaudia tanobada dekenai idia marere gaudia umui biagua.” “Iehova Dirava ese unai tau dekenai taravatu ia atoa, ia gwau, Uma gabu dekenai gini au ibounai edia huahua oi ania diba, idia be taravatu lasi, to kara namona bona kara dikana hadibaia au ena huahua oi ania lasi, badina be inai huahua oi ania dina dekenai do oi mase momokani.” (Gen. 1:28; 2:16, 17) Bema oi diba vadaeni kara ta ena dokona be dika, oi ese emu natudia edia lalona do oi hagoadaia lasi unai kara do idia karaia totona, ani? Bema oi diba dala oi lailaia vadaeni dika sibona do idia davaria totona, do oi hamaorodia namona be do idia kara maoromaoro dika do idia davaria garina, a? Vadaeni, ita ese Dirava unai bamona kara ita samanilaia be maoro lasi, ani?
Mat. 7:11: “Umui be dika taudia, to umui emui natudia dekenai gau namodia umui henia diba, unai dainai emui Tamana guba dekenai ia noho, be gau namodia idia noia taudia do ia henidia momokani, ani?”
Dirava ese Adam ia do havaraia lasi neganai bema Adam ena kara dika bona unai kara dika dainai do idia vara gaudia iboudiai be ia diba guna, anina be Adam ia havaraia neganai Dirava ese kara dika iboudiai do idia vara dalana ia kehoa mai ena ura ida. Anina be tuari iboudiai, raskol karadia iboudiai, matabodaga karadia iboudiai, taunimanima moidia karadia iboudiai, koikoi iboudiai, bona gorere iboudiai, edia badina be Dirava. To Baibel ia gwau: “Oi na dia kara dika imoalelaina Diravana.” (Sal. 5:4) “Ia laumana ese daḡedaḡe karadia e ura henimu tauna na e inai heniamu.” (Sal. 11:5) “Dirava be koikoi diba lasi.” (Tito 1:2) “Daḡedaḡe bona ala-ala amo ia [Dirava ese ia abia hidi Mesia Pavapavana] ese edia mauri e rauadiamu, raradia na ḡau herea-daena ia vairanai.” (Sal. 72:14) “Dirava be lalokau.” (1 Ioane 4:8) “Ia ese kara maoromaoro bona hahemaoro e ura henidiamu.”—Sal. 33:5.
Dirava ese Iakobo bona Esau edia kara ia perovetalaia guna bena edia mauri ia biagua unai hereva hamomokania totona, a?
Gen. 25:23: “Iehova ia haere [Rebeka dekenai], ia gwau, Bese rua be oiemu bogana lalonai, bese rua be oiemu dekena amo do idia vara, ta ese ma ta do ia hamorua, vara guna tauna [Esau] ese vara gabeai tauna [Iakobo] ena hesiai do ia lao henia.” (Unai hekapa be edia sinana ena bogana lalonai idia noho neganai, Dirava be edia mauri dalana ena toana ia diba. Reana unai ia laloa, ruaosi ta ta edia mauri daladia ia perovetalaia neganai. [Sal. 139:16] To Baibel ia gwau lasi, Dirava ia gwau gabeai idia ta do ia mauri hanaihanai eiava ta do ia mase hanaihanai, bona idia ta ta edia mauri lalodiai do idia vara gaudia ta ta edia dokona ia gwauraia guna lasi danu.)
Dirava ese Iuda Iskariote ia gwauraia hidi guna Iesu do ia samania totona, a?
Sal. 41:9: “Turagu lalokauna danu, na abidadama heniava tauna, egu aniani e aniava tauna, ia ese danu ia ae-geduna amo vada e lahagu.” (Mani oi laloa, unai peroveta herevana lalonai ia gwau lasi Iesu ena bamona daika ese do ia samania. Iehova ia diba Diabolo ese David ena gwau-sisiba tauna, Ahitofel, ia hagaukaraia David hadikaia totona. Bona Dirava ese Baibel torea tauna ta ia hakaua unai sivarai be Baibel lalonai ia torea totona, badina ia hahedinaraia Diabolo be edena dala ai ia gaukara bona nega vairai edena bamona do ia karaia. Dirava lasi, to “Satani ese Iuda Iskariote, Simona ena natuna, ena lalona ia abia momokani, Iesu ena mase dala do ia karaia.” [Ioane 13:2] Iuda ese Satana ena lalo-ani dikana ia dadaraia lasi, to ia abia dae bena Satana ena ura hegeregerena ia karaia.)
Ioane 6:64: “Hamatamaia nega dekena amo . . . ia do ia samania ia mase tauna danu Iesu ia diba vadaeni.” (Unai be gau iboudiai havaradia negana amo lasi, bona Iuda ena vara negana amo lasi, to Iuda ia kara kerere ‘matamaia nega dekena amo.’ Genese 1:1, Luka 1:2, bona 1 Ioane 2:7, 13, [BH] oi itaia danu; unuseniai “hamatamaia nega” idauidau idia herevalaidia. Mani Ioane 12:4-6 ena hereva oi laloa danu.)
Aposetolo Paulo ia gwau Dirava ese Keristen taudia ia “abia hidi” guna ani?
Roma 8:28, 29: “Ita diba Dirava idia lalokau henia taudia dekenai, dahaka dahaka idia vara gaudia ibounai ese edia mauri do idia hanamoa. Inai taudia Dirava ese ia abia hidi iena ura gaudia do idia karaia totona. Dirava ese ia diba guna taudia ia abia hidi, iena Natuna ena toana do idia abia, bona iena tadina do idia lao. Vadaeni Keriso be edia gunalaia tauna do ia lao.” (Efeso 1:5, 11 danu) To, unai taudia dekenai 2 Petero 1:10 ia gwau: “Dirava ese umui ia boiria bona umui ia abia hidi vadaeni. Unai dainai do umui gaukara goada, inai boiboi bona inai abia hidi do umui hamomokania totona. Badina unai bamona umui karaia neganai emui abidadama dekena amo do umui moru lasi.” (Bema Dirava ese taunimanima ta ta ia abidia hidi hahemauri do idia abia totona, idia moru diba lasi, herevana dahaka idia karaia. To Baibel ia gwau namona be idia ta ta iboudiai idia gaukara goada unai abia hidi hamomokania totona, unai dainai ita diba Dirava ese ia gwauraia guna gauna be edia orea. Dirava ena palani be unai orea taudia iboudiai ese Iesu Keriso ena kara do idia tohotohoa. Dirava ese ia abidia hidi unai orea taudia ai do idia lao totona taudia, ese Dirava idia badinaia goevagoeva be gau badana, ia ese ia gwauhamata henidia davana namona do idia abia totona.)
Ef. 1:4, 5: “Tanobada ia do karaia lasi neganai Dirava ese ita ia abia hidi, ita be iena taudia, Keriso lalonai ita noho dainai. Unai dekena amo, ia vairanai ita be helaga bona mai kerere ta lasi. Iena lalokau dainai, Dirava ese gunaguna ita ia makaia. Iena ura be Iesu Keriso dekena amo, ia ese iena natuna ita do ia halaoa. Inai be sibona ena palani bona sibona ena ura.” (Luka 11:50, 51 ai Iesu ese Abel ena nega ia gwauraia “tanobada hamatamaia” negana. Abel be taunimanima ginigunana Dirava ena lalo-namo ia abia ela bona ia mase. Unai dainai, Adam bona Eva idia gwau-edeede murinai bona Abel be Eva ena bogana ai ia do noho lasi neganai, Dirava ese palani ta ia karaia, garana ta do ia havaraia taunimanima hamauridia totona. [Gen. 3:15] Dirava ena palani be, unai Garana, Iesu Keriso, ida haida do idia lohia hebou. Idia be mai edia kamonai ida Iesu idia badinaia taudia, tanobada do ia lohiaia gavamanina matamatana, Mesia ena Basileia, lalonai do idia noho taudia unai.)
Hisiu ese iseda mauri idia biagua bona toa idia hahedinaraia ita dekenai, unai dainai iseda lalona be gau ta dekenai ita hadaia neganai unai toa ita laloa be namo, a?
Hisiu toadia tahua karana be edena bamona idia hamatamaia?
“Europe taudia ese hisiu toadia idia tahua karana be lagani 2000 B.C. vairanai idia noho Kaldea bona Babulono taudia edia lalohadai bona edia kara hegeregeredia.”—The Encyclopedia Americana (1977), Vol. 2, p. 557.
“Hisiu toadia tahua karana be Babulono taudia edia lalohadai rua amo idia abia: guba idia haria kahana 12 dekenai (zodiac), bona idia laloa dina, hua, bona hisiu be dirava. . . . Idia gwau hisiu edia siahu be edia dirava edia siahu hegeregeredia.”—Great Cities of the Ancient World (New York, 1972), L. Sprague de Camp, p. 150.
“Babulonia bona Asuria dekenai . . . hisiu toadia tahua karana be hahelaga taudia edia kara badadia ruaosi ta . . . unai kara amo idia ese edia dirava edia ura bona edia lalohadai idia dibaia toho; kara iharuana be inai: animal ta idia bouboulaia bena ena asena ena toana amo edia dirava edia ura idia tahua. . . . Idia laloa dina, hua, bona hisiu badadia 5 edia heau daladia ese unai edia dirava imaosi, bona hua diravana Sin bona dina diravana Shamash danu, edia kara idia hahedinaraia, tanobada dekenai do idia vara gaudia hegaegaelaia karadia unai.”—Encyclopædia Britannica (1911), Vol. II, p. 796.
Taunimanima ia havaradia Diravana ese unai kara edena bamona ia laloa?
Deut. 18:10-12: “Ta ese babalau eiava mari eiava rohe karadia basine kara, eiava mea ḡaudia basine abi . . . Badina be unu kara bodagadia e karamu taudia na Iehova ese e dadaraidiamu.”
Babulono hanuana ia hamaoroa, ia gwau: “Emu hahealo taudia na hutuma dainai lalomu na e hekwarahimu; vada bae gini tore, bena bae hamaurimu. Idia ese guba e hahetohoamu, bona hisiu e orodiamu, bona hua matamata negadia ai e gwaurai hamatamu, dahaka na emu ai baine vara. A itaia, idia na rei kakoro na heto, lahi ese e aradia oremu . . . Oi ida vada o hekwarahi hebou taudia, kekenimu negana amo oi ida vada o ḡaukara hebou taudia, oiemu ai na unu heheto. Idia na e loa eva-evamu, ta ta ena dala ena dala ai, a oi na asi ihamaurimu ta.”—Isa. 47:13-15.