Sivarai Gwauhamata Tanona Amo
Iudea Tano Gagaena to Tano mai Hairaina
GWAUHAMATA Tanona dekenai, Iudea ena tano gagaena ena toana be edena bamona? Taunimanima haida idia laloa ia be au momo idia tubu hebou gabu badana ta bamona. Ma haida idia laloa ia be miri kavakava gabu badana ta Sahara ena tano gagaena bamona.
Atai dekenai ia noho laulauna oi itaia neganai do oi diba ia be unai gabu rua bamona lasi. Unai laulau oi itaia neganai, oi itaia tanona be Iesu ena nega lalonai idia gwauraia tanona ena kahana ta oi raraia unai. Idau negai edia sivarai dekenai idia gwau unai ororo dekenai Satana be “tanobada edia basileia ibounai” ia hahedinaraia Iesu vairanai, unai ororo be tano gagaena ena isenai ia gini bona ia dekena amo east kahana dekenai, au momo ena siti, Ieriko, Ioridane Kourana, dekenai oi raraia diba.—Mataio 3:1; 4:1-11.
Ena northeast kahana amo, Iudea ena tano gagaena be Mase Davara ena west kahana dekenai ia noho. Unai tano ena toana oi diba namonamo totona, namona be 1989 Calendar of Jehovah’s Witnesses dekenai oi itaia. (Atai dekenai ia noho laulauna idia habadaia bona unai kalenda dekenai idia atoa.) Tano gagaena (ena lababa be 16 ia lao 24 kilomita), ia be Iudea ena ororo ena east kahana dekenai bona ia diho lao ela bona Mase Davara ena kone dekenai.
Unai ororo ese Mediterranean Davara amo ia mai diba ranu badana idia koua. Unai dainai, east kahana ena ororo maragidia dekenai miri kurokuro ia noho, badina unuseniai medu bada ia diho lasi, keru neganai, November bona December ena hua dekenai sibona medu ia diho. Unai nega lalonai rei ia tubu, unai dainai mamoe oreana unuseniai idia atoa diba, idia ania totona. Unai dainai 1 Samuel 24:3 dekenai ia gwauraia nadi “mamoe magudia” be unai gabu dekenai idia noho be ia gwauraia maoromaoro.
Unuseniai ia tubu reina be ia noho daudau lasi. East kahana ena tano gagaena amo lai ia toa neganai unai rei ia hamasea. Unai ese peroveta ena hereva ta ia hagugurua, ia gwau: “Rei ia kakoro, palaoapalaoa idia marai; to iseda Dirava ena hereva do ia noho ela bona hanaihanai.”—Isaia 40:8; 1 Petero 1:24, 25.
Iesu be dina 40 bona hanuaboi 40 unai tano gagaena dekenai ia noho neganai reana unai siri ia laloa noho. Mani oi laloa, Iesu ena mamina be dahaka dina ena siahu ese ia botaia neganai, badina unai au lasi bona nadi kourana dekenai siahu be bada herea momokani. (Isaia 32:2) Vadaeni, ita diba dahaka dainai “aneru haida be Iesu dekenai idia lao, ia dekenai idia durua totona”!—Mataio 4:1-11.
Unai tano dekenai gau ta ia tubu lasi bona taunimanima be unuseniai idia noho lasi dainai, nega momo taunimanima be Iudea ena tano gagaena dekenai idia lao idia ura komu neganai. Pavapava Saulo ena badu garagara karana amo ia heau mauri totona, David be unai tano dekenai ia komu, ia gwau unai be “tano kaukauna, tano gagaena, ranu lasi gabuna.” (Salamo 63:1; 1 Samuel 23:29) Nega sisina lalonai ia be kohua ta dekenai ia komu, reana ia be Umm Qatafa Kohua hegeregerena ta, Wadi Khareitun dekenai (unai be Betelehem ena East kahana ia lao Mase Davara ena kourana). (Heberu 11:32, 38) Laulau dekenai kohua lalona amo oi raraia neganai, idibana kahana dekenai mamoe koremadia haida be rei idia tahua oi itaia diba.
David be kohua ta En-gedi tanona dekenai ia komu neganai, Saulo be unai kohua dekenai ia vareai ia murimuri totona. Ena be David ese Saulo ena dabua isena ia utua oho, to ia be “Iehova ese ia horoa tauna” dainai ia ura lasi do ia hadikaia. Gabeai, reana Saulo be tubutubu gaudia momo gabuna dekenai ia diho lao neganai, David be Saulo dekenai ia boiboi. (1 Samuel 24:1-22) Reana oi gwau dahaka ‘tubutubu gaudia momo gabuna?’
Oibe, ranu ia noho neganai, unai tano gagaena dekenai tubutubu gaudia idia noho. En-gedi tanona be unai bamona. Unai koura be ia diho lao Mase Davara ena west kahana ena kone dekenai, bona ranu be nadi matuna dekena amo ia lohilohidae bona ororo amo ranu ia diho. Unai dainai En-gedi tanona be uda badana ai ia lao, tubutubu gaudia idauidau idia noho. Unai gabu do oi vadivadi henia neganai, palaoapalaoa bona au huahua idauidau oi davaria diba. Reana animal idauidau do oi itaia diba, hegeregere nadi dekenai idia noho rock badger bona ororo dekenai idia noho goti; bona leopard danu be unuseniai oi davaria diba!—1 Samuel 24:2; Solomon ena Ane 1:14.
Iudea ena tano gagaena be tubutubu gaudia momo gabuna dekenai ia lao diba dalana ita diba neganai, unai ese ita ia durua Esekiel ena matahanai dekenai Ierusalem ena dubu dekena amo sinavai ia aru lao sivaraina ena anina do ita diba totona. Unai sinavai ia aru ia lao neganai ia dobu ia lao danu, ela bona Iudea ena east kahana ena tano gagaena dekenai ia ginidae neganai ia be sinavai badana momokani. Unai ese dahaka ia havaraia? Esekiel ia torea: “Au momo herea lau itaia sinavai isena kahana kahana dekenai. . . . Edia huahua be aniani gaudia bona edia raudia be hahemauri gaudia ai do idia lao.” Unai sinavai be Mase Davara dekenai ia aru lao, bona unai tadi ranuna ia hanamoa danu.—Esekiel 47:1-12; Isaia 35:1, 6, 7.
Unai dainai, ena be Iudea ena tano gagaena be ranu bada lasi gabuna bona taunimanima idia noholaia lasi, to ia be mai ena hairai bamona badina Bible ena sivarai momo ese unai tano idia haheitalaia.—Luka 10:29-37.
[Picture Credit Line on page 22]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Picture Credit Line on page 23]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.