“Tau Dika Rohorohona” ena Toana Hahedinaraia Dalana
“Tau Dika Rohorohona do ia hedinarai. To Lohiabada Iesu . . . ese unai Tau Dikana do ia alaia mase.”—2 TESALONIKA 2:8.
1, 2. Dahaka dainai Tau Dika Rohorohona ena toana ita diba be gau badana?
ITA be taravatu utua kara negana lalonai ita noho. Tanobada hegegemadai, taravatu utua karadia be momo. Gabu iboudiai dekenai taunimanima ese taravatu utua raskol taudia idia gari henidia, badina idia be taunimanima bona kohu idia hadikaia diba. To lagani daha momo lalodiai, taravatu utua gauna dika hereana be hehuni dalana ai ia noho. Bible dekenai iena ladana idia hatoa “Tau Dika Rohorohona.”
2 Gau badana be unai Tau Dika Rohorohona ita diba. Dahaka dainai? Badina unai Tau ia ura iseda gini dalana namona Dirava vairanai bona iseda mauri hanaihanai helarona ia hadikaia. Edena dala amo? Ita ia veria hereva momokani ita rakatania totona bona unai hereva momokani ia boloa hereva koikoina do ita abia dae totona; unai dala amo Dirava tomadiho henia “mai Lauma bona mai momokani danu” karana amo do ita gini siri. (Ioane 4:23) Iena kara amo ia hedinarai goevagoeva unai taravatu utua oreana ese Dirava ia dadaraia, iena ura ia koua toho, bona Dirava dekenai idia gwauhamata taudia ia inai henidia.
3. Bible ese unai taravatu utua tauna edena bamona ia gwauraia?
3 Tesalonika Iharuana 2:3 lalonai, Bible ese unai Tau Dika Rohorohona ia herevalaia. Dirava ena lauma ena siahu amo, aposetolo Paulo ia gwau: “Tau ta ese dala inai bamona dekenai do ia koikoi lasi umui dekenai. Badina [Iehova ese hari nega dikana do ia hadikaia dinana] be do ia ginidae lasi ela bona unai Tau Dika Rohorohona do ia hedinaraia guna.” Unai hereva amo, Paulo ia perovetalaia taunimanima be tomadiho momokani do idia rakatania bona hari nega dikana ia do ore lasi neganai, “Tau Dika Rohorohona” ta do ia hedinarai. Momokani, siri 7 (NW ) lalonai Paulo ia gwau: “Taravatu utua karana ena hehuni dalana be ia gaukara noho.” Unai dainai lagani 100 C.E. do lasi neganai, unai Tau Dika Rohorohona ia hedinarai matamaia.
Unai Taravatu Utua Tauna Ia Vara Dalana
4. Daika ese unai Tau Dika Rohorohona ia havaraia bona ia durua?
4 Daika ese unai Tau Dika Rohorohona ia havaraia bona ia durua noho? Paulo ia haere ia gwau: “Satani ena siahu dekena amo unai Tau Dikana be do ia mai, vadaeni hoa bona toa karadia idauidau momo dekena amo ia ese taunimanima momo do ia hakaua kerere. Ia ese kara kerere bada dekena amo mase dalana dekenai idia raka noho taudia do ia koidia. Inai taudia bema hereva momokani idia abia dae bona lalokau henia neganai, Dirava do ia hamauridia, to idia ura lasi.” (2 Tesalonika 2:9, 10) Unai dainai Satana ese Tau Dika Rohorohona ia havaraia bona ia ese unai Tau ia durua. Bona Satana ese Iehova, Iena ura, bona Iena orea taudia ia inai henidia hegeregerena, Tau Dika Rohorohona be unai bamona ia karaia danu, herevana unai ia diba eiava lasi.
5. Unai taravatu utua tauna dekenai bona ia idia badinaia taudia dekenai dahaka do ia vara?
5 Tau Dika Rohorohona idia badinaia taudia ese ia dekenai do ia vara gauna do idia davaria danu—do idia mase: “Tau Dika Rohorohona do ia hedinarai. To Lohiabada Iesu . . . do ia mai neganai, ia ese unai Tau Dikana do ia alaia mase.” (2 Tesalonika 2:8) Tau Dika Rohorohona bona iena durua taudia (“mase dalana dekenai idia raka noho taudia”) do idia mase negana be kahirakahira. Unai neganai, “Lohiabada Iesu bona iena aneru mai siahu bada danu guba dekena amo do idia mai . . . Mai lahi siahu bada danu, Dirava ura lasi taudia bona Lohiabada Iesu ena Sivarai Namona idia abia dae lasi taudia dekenai davana metau do ia henidia. Edia davana be inai: idia be Lohiabada ena vairana bona iena hairai siahuna dekena amo daudau do idia noho. Inai anina be, idia do ia haorea momokani, bona inai bamona do idia noho hanaihanai.”—2 Tesalonika 1:6-9.
6. Paulo ese unai taravatu utua tauna edena bamona ia gwauraia?
6 Paulo ese unai taravatu utua tauna ia gwauraia neganai ia be ma ia gwau: “Unai tau ese taunimanima idia guriguri henia gaudia, dirava toana gaudia, do ia dagedage henia. Bona sibona do ia abia isi unai tomadiho kara ibounai be ia henunai gwauraia. Ma danu unai Tau Dikana ese Dirava ena Dubu Helaga dekenai do ia helai diho, bona do ia gwau, ‘Lau sibona be Dirava.’ ” (2 Tesalonika 2:4) Vadaeni, Paulo ia hahedinaraia Satana ese taravatu utua gauna ta, dirava koikoina ta, do ia havaraia, bona unai gau ese sibona do ia abia isi, hegeregere ia ese Dirava ena taravatu ia badinaia be anina lasi bamona.
Taravatu Utua Tauna ena Toana Hahedinaraia Dalana
7. Dahaka dainai ita diba Paulo ese tau tamona ia gwauraia lasi, bona Tau Dika Rohorohona ena anina be dahaka?
7 Paulo ese tau korikorina ta ia gwauraia, a? Lasi, badina ia gwau unai “tau” be Paulo ena negai ia hedinarai bona do ia noho ela bona Iehova ese hari nega dikana ia hadokoa neganai unai tau do ia hadikaia ore. Unai dainai, ia be lagani handred momo lalonai ia noho. Momokani, tau korikorina ta be unai bamona nega daudau lalonai do ia mauri diba lasi. Unai dainai “Tau Dika Rohorohona” herevana ena anina be taunimanima haida edia orea ta.
8. Tau Dika Rohorohona be daika, bona iena kara haida be dahaka?
8 Idia be daidia? Ia hedinarai goevagoeva idia be Kerisendom ena hekokoroku, dagi bada tahua pris bona pasto taudia. Lagani handred momo lalonai Dirava ena taravatu idia badinaia lasi to sibodia edia ura idia karaia. Ita diba unai hereva be momokani badina Kerisendom lalonai tomadiho oreadia idauidau tausen tausen idia noho, idia ta ta iboudiai be mai edia pris bona pasto taudia, to hahediba herevana ta dainai eiava tomadiho karana ta dainai unai orea idia hepapahuahu heheni. Unai bamona idia parara dainai ia hedinarai goevagoeva idia ese Dirava ena taravatu idia badinaia lasi. Idia be Dirava ena amo idia mai lasi. (Mika 2:12; Mareko 3:24; Roma 16:17; 1 Korinto 1:10 itaia danu.) Unai tomadiho iboudiai ese Bible ena hahediba herevadia idia negea, bona inai taravatu idia utua: “Buka Helaga ena hereva do umui badinaia. Ia latanai ma kara ta do umui atoa lasi.”—1 Korinto 4:6, NW; Mataio 15:3, 9, 14 itaia danu.
9. Unai taravatu utua tauna ese dahaka hereva be Bible ena hereva momokanidia ia negea bona edia gabu ai dahaka hereva ia abia dae?
9 Unai dainai, unai taravatu utua tauna be tau tamona lasi, to ia be orea ta: Kerisendom ena pris bona pasto taudia unai. Herevana idia be pope, pris taudia, bisop badadia, eiava Protestant haroro taudia, to idia iboudiai be mai edia kerere Kerisendom ena tomadiho karadia dikadia dainai. Dirava ena hereva momokani idia negea, bona iena gabu ai tomadiho koikoi herevadia idia abia dae, bona Bible lalonai idia noho lasi herevadia, hegeregere taunimanima be mai edia mase diba lasi laumana, hel ena lahi, pegatori bona Toi Tamona herevana be taunimanima dekenai idia hadibaia. Idia be tomadiho gunalaia taudia, Iesu be inai bamona ia gwauraia taudia bamona: “Umui be emui tamana Satani dekena amo umui mai, bona umui ura emui tamana ena ura dikadia do umui karaia. . . . ia be koikoi tauna, bona ia be koikoi ibounai edia tamana.” (Ioane 8:44) Edia kara dainai ia hedinarai idia be taravatu utua taudia, badina Dirava ena taravatu idia utua karadia idia karaia. Unai bamona taudia dekenai Iesu ia gwau: “Idau gabuna dekenai umui lao, umui dika karaia taudia.”—Mataio 7:21-23.
Sibona Idia Abia Isi Karana
10. Unai taravatu utua tauna ena kara politikol lohiadia dekenai be dahaka?
10 Idia hanai laganidia lalonai idia vara gaudia ese idia hahedinaraia unai Tau Dika Rohorohona oreana dekenai idia noho taudia be mai edia hekokoroku bada ida tanobada lohia taudia idia oda henidia. Taunimanima idia hadibaia Dirava ese gwaumaoro be pavapava ia henidia idia ese taunimanima idia lohiaia totona. Unai hahediba herevana dainai, pasto taudia idia gwau idia be lohia taudia bona Dirava edia huanai idia gini. Idia ese pavapava bona lohia taudia edia dagi idia kokia bona taunimanima idia veridia diba edia lohia taudia do idia abia dae eiava do idia dadaraia totona. Momokani, Iesu idia dadaraia Iuda hahelaga taudia badadia bamona idia hereva, idia gwau: “Ai be mai emai king ta lasi, Kaisara sibona.” (Ioane 19:15) To, Iesu ia gwau: “Lauegu Basileia be inai tanobada gauna lasi.”—Ioane 18:36.
11. Dubu gunalaia taudia be edena bamona idia sibodia idia abia isi?
11 Unai taravatu utua oreana be ladana maragi taudia atai ai ia sibona ia abia isi momo totona, dabua idaudia, nega momo edia kala be korema, idia karaia. Danu, dagi bada toadia be sibodia edia tau-anina dekenai idia kwatua, hegeregere, korona, korosi, bona kwara gaudia. (Mataio 23:5, 6 itaia danu.) To Iesu bona ia murinai idia raka taudia edia dabua be unai bamona lasi; edia dabua be ladana maragi taudia edia dabua bamona. Pris bona pasto taudia ese dagi ladana haida idia abia danu, hegeregere “Father,” “Holy Father,” “Reverend,” “Most Reverend,” “His Excellency,” bona “His Eminence.” Unai bamona idia karaia dainai idia ese idia sibona ‘idia abia isi unai tomadiho taudia ibounai be idia henunai’ do idia noho totona. To, Iesu ia gwau: “Tanobada dekenai tau ta do umui gwauraia lasi umui emui ‘Tamana.’ ” (Mataio 23:9) Unai hegeregerena, Elihu ese Iobu ena koikoi turadia ia sisiba henia neganai ia gwau: “Taunimanima ta laloa bada bona ma haida laloa maragi karana amo mani lau oi abia oho, bona tanobada tauna dekenai dagi bada ladana ta do lau henia lasi.”—Iobu 32:21.
12. Paulo ia gwau dubu gunalaia taudia ese daika ena hesiai gaukara idia karaia?
12 Idau negai, Paulo ia gwau taravatu utua tauna ia gaukara noho. Unai bamona ia hereva neganai, unai tauna ena lalohadai idia badinaia taudia be inai bamona ia gwauraia: “Unai taudia be aposetolo koikoidia, gaukara koikoi taudia, Keriso ena aposetolo momokani lasi. To unai be hoa gauna lasi. Badina be Satani sibona ese iena kara ia senisia diba, bona ia ese diari aneruna ena kopina ia atoa diba. Unai dainai Satani ena hesiai taudia, bema edia kara idia senisia, bona taunimanima vairanai idia be kara maoromaoro taudia bamona, inai be hoa gauna, a? To dokonai, edia kara hegeregerena davana do idia abia.”—2 Korinto 11:13-15.
Tomadiho Momokani Dekenai Idia Gwau-edeede
13. Paulo ia perovetalaia gauna, tomadiho momokani dadaraia karana unai, be dahaka?
13 Paulo ia gwau unai Tau Dika Rohorohona do ia vara neganai, nega tamona tomadiho momokani gwau-edeede henia karana danu do ia vara. Momokani, Paulo ese unai taravatu utua oreana ia hahedinaraia totona ia gwauraia herevana ginigunana be inai: “Lohiabada ena Dina [Iehova ese inai nega dikana do ia hadikaia ore negana] do ia ginidae lasi ela bona tomadiho momokani dadaraia karana ia vara.” (2 Tesalonika 2:2, 3, NW ) To unai “tomadiho momokani dadaraia karana” ena anina be dahaka? Ita gwau diba lasi unai siri lalonai unai hereva ena anina be taunimanima ta ia moru eiava orea ia rakatania badina lauma dalana ai ia goada lasi. Greek gado herevana ta be Motu gado ai idia hahanaia “tomadiho momokani dadaraia karana.” Unai Greek gado herevana ena anina be idauidau, to ena anina ta be “gwau-edeede.” Bible idauidau lalonai unai Greek gado herevana be unai bamona idia hahanaia. Hegeregere, English gado Bible ta, William Barclay ese ia hahanaia gauna, lalonai ia gwau: “Unai dina do ia mai lasi ela bona Gwau-edeede Karana Badana ia vara.” The Jerusalem Bible lalonai, unai kara ia gwauraia “Siahu Dadaraia Karana Badana.” Unai dainai, Paulo ia herevalaia gauna hegeregerena, “tomadiho momokani dadaraia karana” ena anina be tomadiho momokani idia gwau-edeede henia karana.
14. Edena negai tomadiho momokani dadaraia karana idia goadalaia matamaia?
14 Unai gwau-edeede karana be edena bamona ia vara? Tesalonika Iharuana 2:6 lalonai, Paulo ia gwau iena nega lalonai unai taravatu utua tauna “ia koua” gauna ta ia noho. Unai gauna be dahaka? Ia be aposetolo taudia edia siahu. Unai nega lalonai aposetolo taudia idia noho bona lauma helaga amo hoa karadia idia karaia diba. Unai dainai, dala idia koua dainai tomadiho momokani dadaraia karana ia bada momokani lasi. (Kara 2:1-4; 1 Korinto 12:28) To lagani 100 C.E. bamona murinai, aposetolo taudia idia mase vadaeni murinai, unai kara koua dalana ta be lasi.
Bible ena Hereva Ia Negea Dubu Gunalaia Oreana Ta Ia Vara
15. Iesu ese dahaka hakaua dalana be Keristen kongregesen totona ia hegaegaelaia?
15 Lagani 100 C.E. ia do mai lasi neganai, elda (naria) taudia bona hesiai taudia ese Iesu ia haginia kongregesen idia hakaua. (Mataio 20:25-27; 1 Timoteo 3:1-13; Tito 1:5-9) Unai taudia be kongregesen taudia bogaragina amo idia mai. Idia aonega bona lauma dalana ai idia goada. Iesu hegeregerena, unai tatau be sikuli badana ta lalonai edia gaukara idia hadibaia lasi. Momokani, Iesu ena inai taudia idia hoa, idia gwau: “Inai tau be ia sikuli lasi, to edena bamona ia diba momo?” (Ioane 7:15) Bona dubu gunalaia taudia edia lalohadai aposetolo taudia dekenai be Iesu ena inai taudia edia lalohadai hegeregerena. “Kaunsolo taudia ibounai Petero bona Ioane idia itaia, idia be gari lasi, ma idia itaia danu idia ruaosi be sikuli bada lasi bona aonega bada lasi taudia. Inai dekenai idia hoa, bona idia diba vadaeni idia be Iesu ena bamona taudia.”—Kara 4:13.
16. Tomadiho momokani dadaraia karana ese dala edena bamona ia kehoa taunimanima be Keristen taudia ginigunadia edia orea hegaegaelaia dalana amo idia raka siri totona?
16 To, taunimanima ese tomadiho momokani idia dadaraia neganai, Iuda tomadiho gunalaia taudia edia hereva koikoi idia abia dae, bena gabeai Roma ena tomadiho koikoi ena kara haida idia abia dae danu. Idia hanai laganidia lalonai taunimanima be tomadiho momokani amo idia raka siri, bona Bible ena Hereva ia negea dubu gunalaia oreana ia vara. Pope ta ese korona ia abia bona kadinal taudia edia orea ta ia biagua matamaia. Unai kadinal taudia be bisop bona bisop badadia handred handred amo idia abia hidi. Guna, unai bisop bona bisop badadia be pris bona pasto taudia, edia gaukara be sikuli badana lalonai idia hadibaia. Unai dala amo, nega sisina lagani 100 C.E. murinai, dagi bada dubu taudia ese Kerisendom idia gunalaia. Unai dubu gunalaia oreana be Keristen elda taudia bona hesiai taudia ginigunadia edia orea bamona lasi, to idia be Keristen lasi tomadihodia gunalaia oreadia bamona.
17. Taravatu utua tauna ena siahu be edena negai idia habadaia momokani?
17 Lagani 200 C.E. murinai, ladana maragi taudia dubu dekenai idia gwauraia laity. Metairametaira, tomadiho momokani ia dadaraia Tau Dika Rohorohona ese lohia siahuna ia abia. Roma pavapava Konstantin ena lohia negana lalonai, bona lagani 325 C.E. ai idia karaia Nicaea Kaunsolo murinai, unai dubu gunalaia taudia ese edia siahu idia habadaia. Unai neganai, Dubu bona Gavamani idia gaukara hebou. Unai dala amo, Tau Dika Rohorohona—Kerisendom ena dubu gunalaia taudia—be lagani handred handred lalonai tomadiho momokanina dadaraia taudia ai idia lao, bona Dirava momokanina, Iehova, idia gwau-edeede henia. Idia badinaia taravatudia bona karadia be idia sibodia edia, idia be Dirava ena taravatu bona ena kara lasi.
Keristen Lasi Hahediba Herevadia
18. Taravatu utua tauna ese dahaka Keristen lasi hahediba herevadia, Dirava ena ladana idia hadikaia herevadia, idia abia dae?
18 Tau Dika Rohorohona be ia tubu lalonai, Keristen lasi hahediba herevadia haida ia abia dae. Haheitalai be inai: Toi Tamona diravana, ia hehuni bona ita lalo-pararalaia lasi gauna, be Dirava ena gabu ai idia atoa. Dirava be inai bamona ia hereva, ia gwau: “Lau be Iehova. Lauegu ladana be unai. Lauegu hairai be ta do lau henia lasi.” “Lau inai Iehova, idauna ta be lasi; dirava ta be lasi, lau mo sibona.” (Isaia 42:8; 45:5) Dirava ena hereva momokanidia idia negea bena edia gabu ai taunimanima edia hereva bona Keristen lasi herevadia idia abia dae. Unai kara idia habadaia dainai Dirava ena ladana hadikaia karana ma ta idia karaia: Kerisendom taudia ese Bible lalonai ia gwauraia lalo-manau hahinena Maria be “Dirava ena Sinana” bamona idia tomadiho henia. Unai dala amo, unai hahediba hereva koikoi idia durua taudia, dubu gunalaia taudia, be “ava dikadia” ai idia lao. Satana ese unai ava dikadia ia hadoa, Keriso ese ia hadoa vadaeni taudia, uhe namodia, do ia hadikaia totona.—Mataio 13:36-39.
19. Idia hanai laganidia handred handred lalodiai, Kerisendom be edena dala ai orea maragidia ai ia parara, to dahaka kara idia badinaia noho?
19 Hepapahuahu bona hapararaia karadia idia vara dainai, Kerisendom tomadiho be orea maragi handred handred dekenai ia parara. To unai orea ta ta kahirakahira iboudiai lalonai dubu taudia be gunalaia oreana bona laity orea dekenai idia hapararaia noho. Unai dala amo Tau Dika Rohorohona oreana ia ore lasi to ia noho ema bona hari. Bona iena dabua idaudia bona iena dagi badana ena ladana edia amo unai orea ese sibona be ladana maragi taudia ataiai ia abia isi noho. Momokani, Paulo ia hereva momokani, ia gwau, unai Tau Dika Rohorohona ese sibona do ia hanamoa bona sibona do ia abia isi ela bona dirava ta bamona ia noho.
Pope
20. Katolik buka ta ese pope edena bamona ia gwauraia?
20 Rome ena pope taudia ese sibona hanamoa karana idia haheitalaia. Lucio Ferraris ese ia torea dikseneri lalonai dubu gaudia edia anina ia gwauraia. Unai dikseneri be Italy dekenai idia karaia. Unai buka lalonai ia gwau pope “ena hairai bona dagi be bada herea dainai, ia be taunimanima ta sibona lasi, to ia be Dirava bamona, bona ia be Dirava ena Heduru Tauna Badana.” Iena korona ena kahana be toi badina be “guba dekenai, tanobada dekenai bona hel dekenai ia be pavapava.” Unai dikseneri lalonai ia be ma ia gwau: “Pope be Dirava tanobada dekenai, Keriso ena abidadama taudia edia lohia tauna be ia sibona. Ia be pavapava iboudiai edia pavapava badana.” Ia be ma ia gwau: “Nega haida pope ese Dirava ena taravatu ia koua diba.” Danu, The New Catholic Dictionary bukana lalonai pope be inai bamona ia herevalaia, ia gwau: “Ia siaia taudia ese ma gavamani haida ese idia siaia taudia iboudiai idia hanaia.”
21. Oi hahedinaraia Petro bona aneru ta edia kara be pope ena kara amo idia idau.
21 Pope be Iesu ena hadibaia taudia bamona lasi, to idau, nega momo pope ese dabua namo herea momokani ia karaia bona taunimanima edia hanamoa herevadia ia ura henia bada. Pope ese dala ia koua lasi dainai, taunimanima be ia dekenai idia tomadiho, iena rini idia kisi henia, bona edia pagana latanai pope idia huaia loaloa ia be iena helai gauna idauna latanai ia helai neganai. Lagani handred handred lalonai pope idia hekokoroku momokani! Manau tauna Petro ena kara be pope edia kara amo ia idau momokani. Roma tuari orea ena kapitan, Korenelio, be Petro ena aena dekenai ia tui diho ia tomadiho henia totona. Unai neganai, Petro ia gwau: “Oi toreisi, lau danu taunimanima”! (Kara 10:25, 26) Bona Apokalupo herevana be Ioane dekenai ia henia aneruna ena kara be pope edia kara amo ia idau. Ioane ia ura unai aneru ia tomadiho henia, to aneru ia gwau: “Unai bamona do oi karaia lasi. Lau be hesiai tauna, oi bamona, bona lau be oiemu varavara peroveta taudia edia gaukara hebou tauna danu. Bona lau be, inai buka ena hereva idia kamonai henia taudia ibounai edia gaukara hebou tauna danu. Dirava sibona do oi tomadiho henia.”—Apokalupo 22:8, 9.
22. Dahaka Bible taravatuna amo taravatu utua tauna ena toana ita diba?
22 Oi laloa dubu gunalaia taudia edia ladana ai hadikaia be maoro lasi, a? Unai henanadai ena haere do ita davaria totona, namona be Iesu ena hereva ita badinaia. Unai dala amo peroveta koikoi taudia edia toana ita diba. Ia gwau: “Edia kara toana dekena amo do umui diba.” (Mataio 7:15, 16) Idia hanai laganidia handred handred lalodiai, dubu gunalaia taudia ese dahaka idia havaraia? Unai Tau Dika Rohorohona dekenai dahaka do ia vara, bona daidia danu ese unai gau do idia davaria? Dirava idia gari henia momokani taudia edia maduna unai taravatu utua tauna dainai be dahaka? Hereva gabedia lalonai unai henanadai edia haere do idia kikilaia.
◻ Tau Dika Rohorohona be dahaka, bona edena negai ia hedinarai?
◻ Bible be unai taravatu utua oreana ia havaraia tauna edena bamona ia gwauraia?
◻ Dubu gunalaia taudia be edena bamona sibona idia abia isi ladana maragi taudia ataiai?
◻ Dubu gunalaia taudia ese dahaka hahediba herevadia bona kara, hereva momokani idia dadaraia gaudia, idia abia dae?
◻ Pope edia lalohadai be edena bamona Petro bona aneru ta edia lalohadai amo ia idau?
[Study Questions]
[Picture on page 15]
Aposetolo Petro ia ura lasi taunimanima ta be ia dekenai ia tomadiho. Iena kara be pope edia kara amo ia idau