Idau Negai Gaudia Tomadiho Henidia Karana ese Dirava Ia Hamoalea, A?
“SAN GENNARO,” ena rara tomadiho henia karana be nega toi lagani ta ta iboudiai lalonai idia karaia tomadiho karana ta. Shroud of Turin, eiava Turin ena Dabua danu be ta, idia gwau ia be Iesu idia kumia dabuana. Iesu danu idia hakapua gaudia haida be Iesu ena beibi negana be lalonai ia mahuta bedi maragina, (Roma ena ruma badana ta dekenai), ena duahiduahi buka, bona ikoko tausen momo danu idia noho, idia gwau idia alaia neganai idia gaukaralaia ikoko gaudia unai! Tomadiho gaudia haida be Ioane Bapatiso ena kwarana haida danu, bona idia gwau mase tauanina hani Europe ena kahana dekenai, idia be “Santa Lucia” ena mase tauanina.
Taoni ta Germany dekenai, ladana Trier, be unai tomadiho gaudia edia gabu mai ladana badana ta. Unuseniai, “dabua helagadia” eiava Iesu ese ia hahedokilaia dabua—idia noho. Vatican City sibona lalonai, guna tomadiho henidia helaga gaudia tausen bona ma haida be sibona edia ruma ta dekenai idia atodia. Cologne, Germany dekenai, guna tomadiho gaudia tausen tausen be “Saint Ursula” ena dubu dekenai idia haboudia. Unai gaudia ita duahia ena dokona be lasi. Italy sibona lalonai, gabu helagadia 2,468 idia noho bona unuseniai guna tomadiho henidia gaudia idia noho!
Guna helaga gaudia tomadiho henidia karana be lagani 300 C.E. lalonai ia vara, bona “saint” taudia tomadiho henia karana danu. Lalohadai idauidau tomadiho, bisinesi bona politikol lalo-ani dainai, guna tomadiho henidia helaga gaudia edia namba ia bada daekau bona hari tausen haida idia noho. Vatican Council Iharuana ese ia hamomokania ia gwau, “ena sene karadia hegeregeredia, Dubu ese saint taudia ia tomadiho henidia bona edia kaivakuku bona edia kohu gunadia momokanidia danu.” (Constitution “Sacrosanctum Concilium” sulla sacra Liturgia, I Documenti del Concilio Vaticano II, 1980, Edizioni Paoline.) “Tomadiho taudia momo ese tau gunadia edia kohu helagadia idia matauraia bona idia tomadiho henia gaudia,” be Codex Iuris Canonici (Code of Canon Law) lalonai, John Paul Iharuana ese lagani 1983 lalonai ia torea gauna lalonai, idia noho. (Canon 1190). Anglican bona Otodoks dubu (Russia bona Greek Otodoks dubudia) be guna tomadiho henia kohu helagadia idia matauraia danu.
Idia gwau Iesu idia alaia neganai idia gaukaralaia ikoko momo herea idia noho dainai bona Ioane Bapatiso ena kwarana turiana idia gwauraia gaudia be momo herea dainai, ita diba guna idia tomadiho henia gaudia momo be koikoi gaudia. Hegeregere, radiocarbon dating karana [saiens taudia ese gau haida edia noho tano dekenai ena lagani hida tahua karana] amo ia hahedinaraia Shroud of Turin, be koikoi. Lagani 1988 lalonai, unai gauna idia hepapahuahulaia neganai, momo idia diba tauna, Vatican ena kara ibounai ia ripotilaia tauna, Marco Tosatti, ia henanadai, ia gwau: “Bema saiens ena dala amo Shroud idia stadilaia karana be unai guna idia tomadiho henia gaudia momo herea dekenai idia gaukaralaia neganai, dahaka do ita davaria?”
Momokani, aonega tauna ese unai koikoi tomadiho gauna do ia tomadiho henia lasi. To unai sibona ita laloa, a?
Bible be Dahaka Ia Hereva?
Bible be ia hereva lasi Iehova ese ia hanamoa besena, idau negai Israel, be Aigupito dekenai idia noho neganai, tomadiho helaga gaudia idia tomadiho henidia. Momokani, Iakobo be Aigupito dekenai ia mase neganai, ia ena tauanina idia abia lao Kanana dekenai “Makapela ena kohua dekenai idia guria.” Ena natuna, Iosef danu be Aigupito dekenai ia mase bona ena turia idia abia lao Kanana dekenai idia guria totona. (Genese 49:29-33; 50:1-14, 22-26; Esodo 13:19) To, Bible siri lalonai ia hereva lasi Israel taudia ese Iakobo bona Iosef edia turia idia tomadiho henidia.
Danu, peroveta tauna Mose dekenai ia vara gaudia ita laloa. Dirava ena oda amo, lagani 40 lalodiai ia ese Israel besena ia hakaua. Bena, ena mauri lagani 120 ia abia neganai, Nebo Ororona ia daekau, Gwauhamata Tanona ia raraia, bena ia mase. Aneru badana Mikael be Diabolo ida idia heai Mose ena mase tauanina dainai, bona Satana be dala lasi unai mase tauanina do ia gaukaralaia bena Israel taudia do ia koidia, idia ese unai mase tauanina idia gwauraia tomadiho henia gauna totona. (Iuda 9) Ena be Mose ia mase neganai idia lalohisihisi bona idia taitai, to ena mase tauanina idia tomadiho henia lasi. Unai ia vara lasi totona Dirava ese Mose be gabu idauna ta, taunimanima idia diba lasi gabuna, dekenai ia guria.—Deuteronomi 34:1-8.
Guna gaudia tomadiho henia karana idia abia dae taudia ese Hanua Pavapavadia Iharuana 13:21 idia gwauraia, ia gwau: “Tau ta idia guria noho lalonai, dadidadi taudia idia mai; bena mase tauna be Elisaia ena guri lalonai idia negea dobi bena idia heau boio. Mase tauna be Elisaia ena turia dekenai ia kamokau neganai, ia mauri bena ia toreisi bona ia gini.” Inai hoa karana be Iehova ena mase peroveta tauna ta ena turia amo ia vara. To Elisaia be ia mase bona “gau ta ia diba lasi,” unai hoa karana ia vara neganai. (Kohelete 9:5, 10) Unai dainai, inai toreisi lou hoa karana be hoa karadia ia havaraia Diravana, Iehova, ena amo, bona ia ese ia karaia ena lauma helaga amo, eiava ena gaukara siahuna amo. Bona ita laloa bada gauna be Bible siri lalonai ia hereva lasi Elisaia ena turia idia tomadiho henia.
Kerisendom lalonai haida ese guna idia tomadiho henia gaudia tomadiho henidia karana idia abia dae badina Kara 19:11,12, dekenai ia gwau: “Siahu karadia idau momokani, Dirava ese [aposetolo] Paulo ena imana dekenai ia karaia. Idia be muko bona dabua Paulo ena tauanina amo idia abia lao gorere taudia dekenai. Inai bamona idia karaia, vadaeni gorere ia ore, bona lauma dikadia danu idia rakatania.” Namona be ita diba inai hoa karadia be Dirava ese ia karaia, Paulo amo. Inai hoa karadia be aposetolo Paulo ese ia karaia lasi, bona ia be taunimanima ese ia idia tomadiho henia karana ia abia dae lasi.—Kara 14:8-18.
Bible Ena Hahediba amo Ia Idau
Momokani, guna idia tomadiho henia gaudia matauraia eiava tomadiho henia karana be Bible ena hahediba herevadia momokanidia momo amo ia idau. Hegeregere, momo idia laloa bada gauna ta be tauanina ena mauri eiava souli ia mase diba lasi, unai dainai guna gaudia momo idia tomadiho henidia. Nega ibounai dubu ai idia lao taudia milion momo idia abia dae momokani, idia matauraidia bona tomadiho henidia “saint” taudia be guba dekenai idia mauri noho. Unai abidadama bada taudia ese inai “saint” taudia idia guriguri henidia, idia naridia totona, bona idia nanadaidia edia guriguri idia abia dae bona Dirava dekenai edia ura idia gwauraia totona. Momokani, Katolik dubu be idia gwau idau negai tomadiho gaudia be “Dirava danu saint taudia idia herevahereva diba siahuna idia henia.”
To Bible ena hereva amo ia hahedinaraia taunimanima ena souli be ia noho hanaihanai lasi. Ita gwau lasi taunimanima be mai edia souli bona idia noho edia tauanina lalonai, bona idia mase diba lasi bona ma gabeai tauanina murimuri ai do idia mauri noho. To Bible siri be inai bamona ia hereva: “Iehova Dirava ese taunimanima tano ena kahu amo ia karaia, bona mauri ena laga ena udu baubau lalonai ia hiriria vareai, vadaeni taunimanima be mauri tauna ia karaia vadaeni.” (Genese 2:7) Bible ia hereva ia gwau: “Ia kara dika soulina—ena souli (mauri) be do ia mase.” (Esekiel 18:4) Inai hereva be momokani taunimanima ibounai dekenai—“saint” idia gwauraia taudia dekenai danu—badina ibounai be kara dika bona mase be Adam ena amo idia abia dainai.—Roma 5:12.
“Saint” tomadiho henia karana ita dadaraia be namo badina idia be gwaumaoro idia abia lasi taunimanima totona Dirava danu do idia herevahereva. Iehova Dirava ese gwaumaoro be iena Natuna, Iesu Keriso, sibona dekenai ia henia. Aposetolo Paulo ia gwau Iesu be “ia mase, to ma ia toreisi lou. Ia be Dirava ena imana idiba kahana dekenai ia noho, bona ita totona Dirava dekenai ia noinoi noho!”—Roma 8:34; Ioane 14:6, 14 itaia danu.
Ma badina ta danu “saint” taudia tomadiho henia karana bona ma guna kohu helaga gaudia idia tomadiho henia karana amo ita gini siri be namo be Bible ese ia hahedinaraia ia be kaivakuku tomadiho karana. Taravatu 10 edia taravatu ta ia gwau: “Laulau ta do oi karaia lasi, guriguri henia totona kaivakuku gauna ta, gau ta ena laulau, guba gauna ta, o tanobada gauna ta, o ranu lalonai gauna ta. Laulau o kaivakuku ta do oi tomadiho henia lasi, bona oi hesiai henia lasi. Badina be lau Iehova oiemu Dirava be lau ura oi be lau sibona egu. Idia ura henia lasi lau dekenai taudia edia kara dika ena davana be do lau henia edia natuna bona tubuna dekenai, ia lao bona uru toi o hani.” (Esodo 20:4, 5) Lagani handred momo murinai, aposetolo Paulo ese Keristen tadikaka ia hamaorodia ia gwau: “Lauegu turana lalokau e, kaivakuku umui tomadiho henia lasi, umui rakatania.” (1 Korinto 10:14) Aposetolo Ioane danu be unai bamona ia torea, ia gwau: “Lauegu natuna e, do umui naria namonamo, dirava koikoidia garina.”—1 Ioane 5:21.
Bible ese hemataurai “saint” taudia totona, bona ma guna kohu helagana idia tomadiho henia karana ia durua lasi. To, taunimanima haida idia ura gau ta idia itaia eiava dogoatao, bona idia laloa ia helaga bona ia be mai ena hamauria siahuna. Momokani, momo idia laloa guna idia tomadiho henia gaudia be matana dekenai idia itaia diba gauna, bona ia be mai ena anina bada, guba bona tanobada ia hatamonaia bamona. Mani unai hereva ita lalohadailaia nega sisina.
Idau negai gaudia idia itaia bona dogoatao karana amo taunimanima ta ese Iesu ese ia herevalaia Dirava tomadiho dalana maorona ia badinaia diba lasi. Iesu ia gwau: “To nega ta do ia mai, bona harihari ia ginidae vadaeni, tomadiho taudia momokani ese mai Lauma bona mai momokani danu Tamana do idia tomadiho henia, badina be Tamana ese unai bamona idia tomadiho henia taudia ia tahua noho. Dirava be Lauma, bona do idia tomadiho henia taudia ese lauma bona momokani dekena amo do idia tomadiho henia.” (Ioane 4:23, 24) Iehova Dirava be “Lauma,” taunimanima edia matana amo idia itaia diba lasi. “Lauma . . . dekena amo” ita tomadiho henia anina be iseda kudouna amo lalokau bona abidadama danu ia ita tomadiho henia. (Mataio 22:37-40; Galatia 2:16) Bema ita ura Dirava ita tomadiho henia mai ‘momokani danu,’ tomadiho kohu helaga gaudia ita matauraidia lasi to ita dadaraidia, bona Bible lalonai ia hahedinaraia tomadiho maorona ita dibaia, bona ita badinaia.
Unai dainai, aonega tauna James Bentley ena hereva be hoa gauna lasi, ia gwau ‘guna Heberu taudia be guna tomadiho ena kohu helaga gaudia idia tomadiho henidia lasi.’ Ia gwau Stefano ia mase bona lagani 400 idia ore murinai ena tauanina be ena guri amo Lucian ia kokia ena negana amo, Keristen taudia edia lalohadai guna tomadiho ena kohu helaga gaudia dekenai, be ia idau vadaeni. To lagani 400 C.E. ia do mai lasi neganai, Kerisendom orea be Bible ena hahediba maorona kaivakuku tomadiho henia karana dekenai, mase taudia edia oromana dekenai, bona Iesu Keriso be “ita totona . . . ia noinoi” gaukarana dekenai, idia negea vadaeni.—Roma 8:34; Kohelete 9:5; Ioane 11:11-14.
Bema ita ura iseda tomadiho dalana be Dirava do ia hamoalea, namona be iseda tomadiho dalana lalonai kaivakuku ita gaukaralaia lasi. Iseda tomadiho dalana be Dirava ese ia abia dae totona, namona be maoromaoro Havaraia Diravana, Iehova Dirava, ita tomadiho henia, to kaivakuku eiava guna tomadiho ena kohu helaga gauna ta dekenai ita tomadiho lasi. (Roma 1:24, 25; Apokalupo 19:10) Namona be ita be Bible ita diba namonamo bona iseda abidadama ita hagoadaia. (Roma 10:17; Heberu 11:6) Bona bema tomadiho maoromaoro ai ita raka, ita be Bible ese ia hahedinaraia gauna hegeregerena kara do ita karaia, ia hahedinaraia guna tomadiho kohu helaga gaudia idia tomadiho henidia karana be Dirava ia hamoalea lasi.
[Picture on page 5]
Ena be Elisaia ena turia dainai tau ta ia toreisi lou, to taunimanima ese idia kara henia lasi idia be helaga bamona