Ta Ia Boiboi Neganai, Oi Haere, A?
SHINICHI TOHARA ESE INAI SIVARAI IA GWAURAIA
LAU maragi negana amo, Dirava lau boiboi henia lasi, eiava ia dekenai raka dalana lau tahua lasi. Lauegu tubudia be Japan amo idia lao Hawaii dekenai idia noho, bona lauegu tamana bona sinana be Buddhist tomadiho taudia. Edia tomadiho dekenai edia abidadama be ia goada momokani lasi, unai dainai lau tubu daekau noho lalonai Dirava lau laloa momo lasi.
Bena evolusen hahedibana lau diba neganai, lau laloa Dirava abidadama henia karana be kavakava karana. To sikuli dekenai ma diba haida lau abia, saiens klas dekenai saiens hahediba haida lau diba, hegeregere, hua bona hisiu idauidau [astronomy], [physics], bona animal bona tubutubu gaudia ibounai [biology] lau stadilaia. Hanuaboi ai guba lau itaia bona sibona dekenai lau laloa edena bamona unai hisiu iboudiai be unuseniai idia noho. Sibona lau henanadai, lau gwau: ‘Dirava ta ia noho unai gaudia ibounai ia naria totona, a?’ Lau diba guba dekenai Ta ia noho. Lauegu kudouna dekenai lau boiboi lau ura diba, ‘Unai Dirava be daika?’
Haisikuli dekenai lauegu sikuli lau haorea murinai, uaina ta ladana sake idia karaia faktori dekenai mekaniki gaukara lau karaia, unai gaukara ese lauegu nega bada ia haorea dainai lau be nega lasi unai henanadai Dirava dekenai lau laloa totona. Gabeai Masako lau hedavari henia, bona lagani 1937 lalonai lauegu adavana ai ia lao, bona daudau lasi murinai natuna toi ai havaraia. Masako ia hahedinaraia ia be mai ena abidadama bona ia be gaukara goada sinana ta!
Hari lauegu ruma bese ia noho dainai, vaira negana lau laloa bada. Murimuri dekenai lau lao guba dekenai hisiu lau itaidia lou totona. Lau diba momokani Dirava ta ia noho. Ena be lau diba lasi unai Dirava be daika, to ia dekenai lau boiboi sibona. Lau noinoi loulou, lau gwau: ‘Bema oi be unuseniai eiava gabu ta dekenai oi noho, mani emu kara lauegu ruma bese oi durua moale dalana ai idia raka totona.’
Lauegu Boiboi be Gabeai Ia Haerelaia
Ai headava neganai lauegu tamana bona sinana danu ai noho hebou, to lagani 1941 lalonai Hilo, Hawaii dekenai ai sibona ai noho. Aiemai ruma matamata dekenai ai noho daudau lasi murinai Japan taudia ese Pearl Harbor be bomu amo idia hadikaia, unai be December 7, 1941 lalonai. Unai neganai lalo-hekwarai bada ia vara, bona taunimanima ibounai be vaira negana idia lalo-hekwarahilaia bada.
Pearl Harbor idia hadikaia ena hua ta murinai, lauegu motuka lau hagoevaia noho lalonai tau ta ese lau ia davaria bona buka ta ladana Children ia henia toho lau dekenai. Ia gwau iena ladana be Ralph Garoutte bona ia be Iehova ena Witness edia hesiai tauna ta. Iena hereva lau lalo-pararalaia lasi, to Dirava lau ura diba, unai dainai unai buka lau abia. Unai pura murinai, Ralph ia giroa mai bona Bible stadi ia ura karaia lau dekenai. Ena be guna Bible herevana lau kamonai to hari be nega ginigunana Bible lau itaia. Bible stadi karana lau abia dae, lauegu adavana bona ena tadina be Bible stadi lalonai idia vareai danu.
Bible be Dirava ena Hereva momokani lau diba neganai, unai ese lauegu lalona ia veria momokani. (2 Timoteo 3:16, 17) Bona Iehova be mai ena ura dainai egu lalona ia veria momokani. Ia be lau tahua noho Havaraia Tauna unai! (Isaia 45:18) Paradaiso gunana ia boio gauna be inai tanobada dekenai do ia vara lou, bona unuseniai do ai noho diba ena sivarai ai diba neganai ai moale bada. (Apokalupo 21:1-4) Unai be Dirava dekenai lau boiboilaia herevana ena haere!
Taunimanima idauidau iboudiai dekenai ai davaria vadaeni hereva momokanidia ai hadibadia. Lauegu tamana bona sinana idia laloa ai be kavakava taudia, to unai ese aiemai lalona ia hamanokaia lasi. Bible stadi ai dekenai idia karaia hanaihanai bona hua toi murinai, lauegu adavana bona lau be aiemai Dirava Iehova dekenai ai gwauhamata bona bapatiso ai abia, unai be April 19, 1942 lalonai. Masako ena tadina Yoshi bona ena adavana Jerry be aiemai Bible stadi lalonai idia vareai, ai danu idia bapatiso hebou. Buka Helaga dekenai aiemai diba be bada momokani lasi, to unai diba be ia hegeregere ai ia doria Dirava ena hesiai gaukara ai karaia totona.
Tanobada ibounai tuari iharuana idia karaia noho dainai lau laloa tanobada ena dokona be kahirakahira do ia ginidae, unai dainai lauegu adavana bona lau ai laloa taunimanima ai hadibadia haraga be namo. Tadikaka bona taihu Garoutte be haheitalai namona ai dekenai. Idia ruaosi be pioneer gaukara idia karaia, unai be hanaihanai Iehova ena Witness edia hesiai gaukara idia karaia. Ralph ena mauri bona lauegu mauri lau hahegeregeredia. Ia be mai ena adavana bona ena natuna iboudiai be 4. Lau danu be mai egu adavana to lauegu natudia be toi sibona. Lau laloa bema ia ese unai gaukara ia karaia diba lau ese unai gaukara lau karaia diba danu. Unai dainai ai bapatiso ena hua murinai, pioneer gaukara dekenai do ai vareai totona aplikeisini pepana ai torea.
Pioneer gaukara ena gwaumaoro ai dekenai idia do henia lasi neganai, lauegu anina bada lasi kohu haida lau hoihoilaia, unai kohu haida be egu Hawaiian gita, saxophone, bona violin. Miusik lau ura henia bada, to unai kohu lau hoihoilaidia, harmonica sibona lau dogoatao. Unai sibona lasi, to hari lauegu gaukara uaina faktori dekenai be lau dekenai ia namo momokani lasi. (Filipi 3:8) Motuka ese ia veria diba rumana ta lau karaia bona Iehova dekenai lau naria noho bema ia ura ia ese lauegu noinoi ia haerelaia. Lau naria daudau lasi. Lagani 1941 ai, June 1 lalonai, ai idia abia dae pioneer gaukara ai karaia diba totona. Maoromaoro ai vareai nega ibounai Iehova ena hesiai gaukara ai karaia totona bona unai ai sorilaia lasi.
Hawaii Dekenai Ai Pioneer
Garoutte taudia danu ai gaukara hebou Motumotu Badana, Hawaii, Kona dekenai danu, unai be lada bada kofi ia tubu gabuna, bona Kau danu. Unai nega lalodiai rekod atoa misini [phonograph] ai gaukaralaia. Ia metau sisina, to ai be matamata bona ai goada danu. Vadaeni, rekod atoa misini [phonograph] be imana ma ta dekenai ai abia bona buka ai udaia baege be imana ta dekenai bona kofi uma badana ena dala maragidia dekenai ai raka lao kamonai taudia ai davaridia totona, bona uma bada gabu idauidau dekenai danu. Unai motumotu ibounai dekenai ai haroro murinai, ai idia siaia lao Kohala Motumotu Badana dekenai. Kohala dekenai tohu uma maragidia idia noho, unuseniai Caucasia taudia, Filipino taudia, China taudia, Hawaii taudia, Japan taudia bona Portuguese taudia idia noho. Unai grup ta ta be mai edia kastom idauidau, lalohadai idauidau, kara idauidau, bona mai edia dubu idauidau.
Pioneer gaukara lau hamatamaia neganai, moni gaukara lau karaia lou lasi. Lauegu moni sisina lau haboua gauna dekenai ai noho to moni ia ore neganai, lau lao haoda gwarume lau gwadaia totona. Nega ibounai gwarume haida lau mailaia ruma dekenai. Dala badinai idia tubu uda au raurau ai gogodia bona hanuaboi ai unai gaudia ai ania. Tini ta amo paraoa gabua oven ta lau karaia, bona Masako be paraoa gabua dalana ia diba. Lau ania paraoa iboudiai amo Masako ese ia gabua paraoa be namo herea.
Lagani 1943 ai, Honolulu ena Keristen hebouhebou ta dekenai ai lao neganai, Hawaii ena branch naria tauna Donald Haslett ese ai ia boiria Watch Tower Society motuka atoa ruma ena atai dekenai idia karaia bada lasi rumana ta dekenai do ai noho totona. Branch ena kohu hagoevaia gaukarana idia henia lau dekenai bona lagani 5 unuseniai pioneer gaukara be mai moale danu lau karaia.
Ai Idia Boiria
Lagani 1943 lalonai ai kamonai Society ese sikuli idia hamatamaia misinari taudia be gabu daudau dekenai hesiai gaukara idia karaia totona. Ai ura dikadika unai sikuli dekenai ai vareai! To, mai edia ruma bese taudia be unai sikuli dekenai idia boiridia lasi, unai dainai unai sikuli ai laloa momo lasi. To, lagani 1947 lalonai, Tadikaka Haslett ese ai ia henanadai henia bema Hawaii tadikaka haida idia ura Japan dekenai hesiai gaukara idia karaia totona. Ai ia henanadai henia emai lalohadai be dahaka unai hereva dekenai, bona Isaia bamona lau gwau: “Lau oi siaia.” (Isaia 6:8) Lauegu adavana danu ia ura lao. Ai daradara lasi Iehova ena boiboi ai haerelaia totona.
Unai dainai ai idia boiria Gilead ena Watchtower Bible Sikuli dekenai ai vareai bona misinari gaukara ai idia hadibaia totona. Aiemai natudia toi danu idia boiria. Taunimanima ma 5 idia boiria danu, idia be Donald bona Mabel Haslett, Jerry bona Yoshi, bona Elsie Tanigawa, bona lagani 1948 ena paraka neganai ai ibounai ai lao New York dekenai.
Basi amo unai gabu ai hanaia. Dina toi basi dekenai ai heau murinai ai hesiku bada, unai dainai Tadikaka Haslett ia gwau namona be ai laga-ani sisina bona hanuaboi ai hotel dekenai do ai mahuta. Basi dekena amo ai diho neganai, tau ta be ai dekenai ia raka mai bona ia boiboi badabada ia gwau: “Japan taudia! Lau lao egu ruma dekenai ipidi do lau abia idia do lau pidia totona!”
Tadikaka Haslett ia gwau: “Idia be Japan taudia lasi. Idia be Hawaii taudia. Edia toana oi itaia lasi, a?” Ia hereva haraga dainai ai mauri.
Ai be momokani Gilead Sikuli ena klas namba 11 taudia, a? Unai be hegeregere nihi namona ta ai dekenai. Daudau lasi murinai, unai ai hamomokania. Unai negai Watch Tower Society ena presiden, Nathan H. Knorr, ese sikuli dekenai idia lao taudia 25 ia abidia hidi Japan dekenai misinari gaukara do idia hadibalaia totona. Lauegu tubudia be Japan taudia bona Japan gado sisina lau herevalaia dainai, lau idia abia hidi Japan gado be unai grup taudia dekenai lau hadibadia totona. Unai gado lau diba namonamo lasi dainai ia auka sisina; to ia namo!
Unai neganai aiemai natuna mero Loy ena mauri lagani be 10, bona aiemai natuna kekenidia Thelma bona Sally edia mauri lagani be 8 bona 6. Ai lao sikuli neganai, dahaka ia vara idia dekenai? Idia danu sikuli dekenai idia lao! Basi ta be daba ai ia mai idia ia abia lao sikuli dekenai bona adorahi ai idia ia abia lou mai. Natudia be sikuli amo idia giroa lou mai neganai, Loy be tadikaka danu Society ena farm dekenai idia gaukara hebou, bona Thelma bona Sally be dabua huria gabuna dekenai muko lokua gaukarana idia karaia.
Guna Ai Manadalaia Lasi Karana Ai Laloa Hegaegae
Lagani 1948, August 1 ai, aiemai Gilead Sikuli kosi ai haorea murinai ai ura bada do ai lao ai idia siaia gabuna dekenai. Tadikaka Haslett ia lao guna misinari taudia edia noho gabuna ta ia tahua totona. Daudau lasi murinai Tokyo dekenai two-story rumana ta ia davaria, bena August 20, 1949 lalonai, lauegu ruma bese danu ai lao do ai noholaia gabuna dekenai.
Japan dekenai lau do ginidae lasi neganai, nega momo unai Asia tanona lau laloa momo. Japan taudia edia abidadama momokani karana edia lohia taudia dekenai lau laloa. Japan taudia momo be edia mauri idia henia inai lohia taudia totona. Tanobada ibounai tuari iharuana lalonai, peleini taria kamikaze taudia be edia mauri idia henia edia lohia taudia totona, idia ese edia peleini idia taria lao edia inai taudia edia tuari bouti dekenai, bona peleini ia pou bena idia mase. Lau laloatao nega haida lau laloa Japan taudia be edia lohia taudia dekenai idia abidadama momokani dainai, bema Lohia momokani Iehova do idia diba neganai, dahaka do idia karaia?
Japan dekenai ai ginidae neganai, unai tano ibounai dekenai misinari taudia be 7 sibona bona pablisa taudia be momo lasi. Ai ibounai ai gaukara hamatamaia, bona lau hekwarahi lauegu gado lau hanamoa totona, bona edia kudouna dekenai Dirava idia boiboi henia taudia momo dekenai Bible stadi lau hamatamaia. Lau Bible stadi henia taudia haida be unai negai amo ema bona hari idia abidadama noho.
Emai Natudia Danu Misinari Gaukara Ai Karaia Hebou
Misinari gaukara ai karaia lalonai emai natudia toi be edena bamona do ai naridia? Iehova ena siahu ese ai ia durua. Society ese moni sisina amo ai idia durua, bona Masako ese ena natudia totona edia dabua ia turia. Bona lauegu tama bona sina ese ai idia durua danu.
Loy be haisikuli dekenai ena sikuli ia haorea murinai, Japan dekenai Watch Tower Bible and Tract Society ena branch dekenai nega sisina ia gaukara. To, ia gorere dainai, ia giroa lao Hawaii dekenai hanamoa muramura ia abia totona. Ia bona ena adavana be hari mai edia abidadama danu California dekenai Iehova ena hesiai gaukara idia karaia noho. Ena headava amo aiemai abidadama tubudia 4 idia havaraia. Idia ibounai idia bapatiso, bona idia ta be ena adavana ida Iehova ena Witness taudia edia hedikwota Brooklyn Betele dekenai idia gaukara noho.
Lauegu natudia kekeni, Thelma bona Sally, be idia tubu daekau neganai misinari dagi idia henia. Thelma be hari misinari gaukara ia karaia Toyama siti dekenai. Sally be misinari tadikaka ta Ron Trost ia adavaia bona idia be Japan dekenai misinari gaukara idia karaia, bona lagani 25 mai kahana loaloa hesiai gaukara idia karaia.
North amo Ai Lao South
Lagani rua Tokyo dekenai ai gaukara murinai, ai idia siaia lao Osaka dekenai lagani rua ma do ai gaukara totona. Unai murinai ai idia siaia north atai gabuna Sendai dekenai, unuseniai lagani 6 bamona hesiai gaukara ai karaia. Sendai dekenai ai noho laganidia ese aiemai lalona ia hahegaegaea Japan motumotu ena north kahana ai ia noho gabuna Hokkaido dekenai ai gaukara totona. Hokkaido dekenai aiemai natudia kekeni ese misinari dagina idia abia. Unuseniai paraka ena mamina ai manadalaia, badina nega haida paraka ena keru be zero ena maka henunai ia diho. Guna ai noho Hawaii ena medu momo bona au momo siahu gabunai, to hari ai be keru gabunai ai noho be ia idau momokani!
Bona, dina ta boiboi ma ta lau kamonai Society ese revareva amo idia siaia lau dekenai. Lau idia hamaoroa Okinawa ena branch opesi do lau kehoa totona, unai gabu be United States ena siahu henunai ia do noho. Japan ena north atai paraka momokani gabuna amo do ai lao gavamani ese ia naria Japan ena south gabuna kahana dekenai, unai be auka momokani. Dahaka do lau karaia? Ena be lau laloa lau hegeregere momokani lasi, to hanaihanai ai karaia bamona lauegu abidadama adavana ese lau ia bamoa bona lagani 1965 November lalonai Okinawa dekenai ai ginidae. Okinawa dekenai do ai noho ena mauri be Japan dekenai ai noho hegeregerena, eiava? Edia mauri dalana be edena bamona? Unai taunimanima ese Iehova ena hahemauri sivaraina do idia ura kamonai, eiava?
Okinawa dekenai ai ginidae neganai, pablisa taudia be 200 ia do davaria lasi. Hari pablisa taudia be 2,000 bona ma haida idia noho. Unai guna negadiai, dina haida sekit gaukara lau karaia bona dina haida branch naria gaukara lau karaia. Unai motumotu iboudiai dekenai lau loaloa neganai unai ese lau ia durua lauegu tadikaka danu ai hetura namonamo, bona lau dekenai unai be hahenamo badana momokani.
Hekwawanai ta Ai Davaria Lasi, A?
Aiemai misinari gaukara ai karaia neganai hekwakwanai haida ai davaridia danu. Lagani 1968 lalonai United States dekenai ai laga-ani noho lalonai Masako be ia gorere unai dainai operesen ia abia. Iena boga-rau varovarona dekenai ia tubu gauna ta idia kokia bona haraga herea ia namo. Operesen davana karaia totona ai dekenai medical insurance ia noho lasi dainai, ai lalo-hekwarahi aiemai assignment dekenai do ai giroa lao lasi garina. Ai hoa bada badina aiemai abidadama turadia ese gau ibounai edia davana idia karaia.
Hari, lau be diabetic gorerena lau abia. Ena be lauegu matana idia kepulu lasi, to lau itaia namonamo diba lasi. To Iehova ena lalokau bona hebogahisi dainai, kaset dekenai idia rekod Gima Kohorona bona Noga! sivaraidia lau kamonai, unai amo nega hanaihanai lauma aniani lau abia! Abidadama tamona lalonai tadikaka bona taihu ese buka bona magasin haida edia sivaraidia idia duahia lau dekenai unai amo heduru lau abia danu.
Lauegu matana idia dika dainai edena bamona pablik tok do lau henia diba? Nega ginigunana ai kaset dekenai lauegu hereva lau rekod bona teipi dekenai lau hataia bona sibona dekenai unai hereva lau gwauraia toho. To, lauegu natuna kekeni ese lalohadai namona ta ia hadibaia lau dekenai dainai unai kara lau hanamoa. Hari lauegu hereva be teipi ta dekenai lau rekod bona taiana dekenai atoa gauna amo lau kamonai, hereva lau henia totona.
Hekwakwanai badadia ai davaria neganai, nega ibounai Iehova dekenai ai boiboi. Iehova ese unai hekwakwanai ia koua ena hahenamo be bada bona idia vara hekwakwanai be idia maragi bamona. Iena hesiai gaukara ita karaia noho neganai, unai dala sibona amo iseda moale ia dekenai ita hahedinaraia diba.
Okinawa dekenai lagani 23 ai gaukara murinai, ai idia siaia lou guna ai ginidae hamatamaia gabuna Japan dekenai. Society ena opesi badana bona ena misinari ruma badana be guna lagani momo idia lao vadaeni Tadikaka Haslett ese Tokyo dekenai ia hoia two-story rumana dekenai idia haginia.
Hari, Masako bona lau bona aiemai varavara taudia 11 be misinari gaukara ai karaia Japan dekenai. Ai moale badina unai Buddhist tomadiho bona Shinto tomadiho tanodia dekenai Iehova ese ena taunimanima edia namba ia habadaia ai itaia dainai. Guna Japan dekenai gaukara be bada lasi, to Iehova ena siahu ese “bese” badana ia havaraia, pablisa taudia 167,000 ese sivarai namona idia harorolaia noho.—Isaia 60:22.
Dirava dekenai lau boiboi neganai, ia haere lau dekenai. Lau ia boiria neganai, lau lao sibona. Lauegu adavana bona lau ai laloa aiemai goada hegeregerenai Iehova ena hesiai gaukara ai karaia be maoro. Oi be edena bamona? Oi ia Havaraia Tauna ia boiboi neganai, oi haere, a?
[Picture on page 28]
Lagani 1942 ai, Tohara taudia bona pioneer taudia haida Hawaii ai
[Picture on page 29]
Lagani 1948 ai, Tohara ena natudia Gilead Sikuli ai
[Picture on page 31]
Idia moale badina boiboi idia haerelaia, Schinichi bona Masako Tohara be lagani 43 lalodiai misinari gaukara idia karaia