Mauri Sivaraina
Egu Hemarai Hanaia Totona Heduru Lau Abia
RUTH L. ULRICH ESE IA SIVARAILAIA
Dubu gunalaia tauna ena iduara vairanai lau tai. Ia ese Charles T. Russell, Watch Tower Bible and Tract Society ena presiden ginigunana, be hereva koikoi momo amo ia samania. Namona be edena bamona lau, kekeni matamatana, be unai bamona dala ai taunimanima lau vadivadi henia lau gwauraia hedinarai.
LAU be lagani 1910 ai, biru gabuna Nebraska, U.S.A. ai, lau vara; egu bese taudia be tomadiho idia goadalaia. Emai ruma bese taudia be daba bona adorahi iboudiai aniani murinai Baibel idia duahia hebou. Tamagu be Methodist ekalesia ena Sunday sikuli naria tauna; unai be Winside taoni ai, ena daudau be kilomita 6 bamona emai biru gabuna amo. Ai dekenai hosi ese ia veria loaloa gauna mai uili ia noho bona dabua ese ena uindo ia koua; unai dainai, herevana keru eiava siahu to ai be Sunday dabai guriguri dekenai ai lao diba.
Egu lagani be 8 neganai, egu tadina merona be polio gorerena ia abia, bona Sinagu ese ia abia lao Iowa hospital dekenai gorere hanamoa totona. Ena be ia naria namo herea, to egu tadina be unuseniai ia mase. Unai neganai, Iowa dekenai, Sinagu ese Bible Student ta ia davaria, unai nega ai Iehova ena Witnes taudia edia ladana be unai. Idia herevahereva momo, bona Sinagu be unai hahine ida ia lao Bible Student taudia edia hebou haida dekenai.
Ruma dekenai Sinagu ia giroa mai neganai, Studies in the Scriptures, Watch Tower Society ese idia printaia, ena volium haida ia mailaia. Nega sisina murinai ia diba momokani Bible Student taudia be hereva momokani idia hadibaia bona taunimanima edia souli ia mase diba lasi bona kara dika taudia idia hahisia ela bona hanaihanai hahediba herevadia be momokani lasi.—Genese 2:7; Aonega Herevadia 9:5, 10; Esekiela 18:4.
To Tamagu ia badu momokani, bona Bible Student taudia edia hebou dekenai Sinagu ia lao gwauraia neganai Tamagu ese ia koua. Hanaihanai lau bona egu kakana Clarence ia abia lao dubu dekenai. To Tamagu be ruma ai ia noho lasi neganai, Sinagu be ai ida Baibel ia stadilaia. Unai amo, ai natudia be mai emai dala Bible Student taudia edia hahediba herevadia be emai dubu ena hahediba herevadia ida ai hahegeregerea.
Lau bona Clarence be hanaihanai dubu ena Sunday sikuli dekenai ai lao, bona Clarence ese tisa dekenai henanadai haida ia henia to tisa ia haere diba lasi. Ruma dekenai ai giroa neganai, Sinagu ai hamaoroa, bona unai amo unai hereva ai kikilaia daudau. Gabeai, unai dubu lau rakatania bona Sinagu ida Bible Student taudia edia hebou lau lao henia, bona nega sisina murinai Clarence danu be unai bamona ia karaia.
Hemarai Lau Hanaia
September 1922 ai, lau bona Sinagu be Cedar Point, Ohio dekenai, ai laloaboio diba lasi hebouhebouna dekenai ai lao. Pepe badana ta idia kehoa be lau itaia noho bona Joseph F. Rutherford, unai neganai Watch Tower Society ena presiden, be hebou taudia 18,000 mai kahana be unai pepe dekenai ia hedinarai hereva amo ia hagoadadia, ia gwau: “Pavapava bona Iena Basileia Umui Harorolaia.” Egu lalona ia marere momokani bona lau ura bada ma haida dekenai Dirava ena Basileia ena sivarai namona lau hadibaia.—Mataio 6:9, 10; 24:14.
Hebouhebou haida be lagani 1922 ia lao 1928 ai idia karaia, bona gwaubou herevadia idia abia dae, bona tanobada hegegemadai Bible Student taudia be pepapepa milioni momo amo unai hereva idia halasia. Lau be tauanina bada lasi bona lata dainai lau idia gwauraia greyhound, bona ruma ta amo ruma ta dekenai lau lao haraga unai printa herevadia lau hariharilaia totona. Unai gaukara lau moalelaia momokani. To, ruma ta ruma ta dekenai, ma haida dekenai Dirava ena Basileia lau kikilaia be gau idauna.
Lau hemarai bada dainai Sinagu be lagani iboudiai varavara momo ia boiridia neganai lau gari bada. Egu daiutu dekenai lau komu. Nega ta, Sinagu ia ura ruma bese ibounai ena foto ia abia, bona lau ia hamaoroa lau raka lasi totona. To lau ura lasi dainai, egu daiutu amo lau ia veria lao neganai lau boiboi.
To dina ta, mai lalo-goada ida baege lalonai Baibel bukadia haida lau udaia. Lau sibona lau hamaoroa loulou, “Do lau karaia diba lasi,” to unai murinai lau sibona lau hamaoroa, “Lau karaia be namo.” Gabeai, lau lao haroro. Unai murinai, lau moale bada badina lau gari lasi to lalo-goada lau abia lau karaia totona. Lau be unai gaukara dainai lasi, to lau karaia vadaeni dainai lau moale bada. Unai nega lalonai inai sivarai ena matamanai lau gwauraia dubu gunalaia tauna lau davaria bona mai taitai danu lau raka oho. Nega ia lao noho lalonai, Iehova ena heduru amo taunimanima be edia iduara ai lau hereva henidia diba, bona egu moale ia bada ia lao. Bena lagani 1925 ai, ranu bapatiso amo egu gwauhamata Iehova dekenai lau hahedinaraia.
Ful-Taim Hesiai Gaukarana Lau Matamaia
Lauegu lagani be 18 neganai, egu lalana ta ese lau ia henia monina amo motuka ta lau hoia bona painia gaukara, ful-taim haroro gaukarana unai, lau matamaia. Lagani rua murinai, 1930 ai, lau bona egu turana be haroro gabuna ta idia henia. Unai neganai Clarence danu be painia gaukara ia matamaia. Nega sisina murinai idia boiria Betele dekenai ia gaukara totona, unai be Iehova ena Witnes taudia edia hedikwota Brooklyn, New York ai.
Unai nega lalonai emai tama sina idia parara, unai dainai lau bona Sinagu be ai veria loaloa diba rumana ta ai karaia bona ai painia hebou. Unai be Great Depression negana United States dekenai. Painia gaukara ai karaia noho be mai ena hekwarahi, to emai lalona ai hadaia do ai rakatania lasi. Taunimanima dekenai Baibel bukadia ai henia neganai kokoroku, gatoi, bona uma aniani ai abia; danu, bateri gunadia bona idia negea vadaeni aluminium ai abia. Bateri bona aluminium ai hoihoilaia bena unai moni amo motuka ena petrol bona ma gau haida ai hoia. Danu, motuka ena gris bona oela haidaua dalana lau dibaia moni ai negea lasi totona. Ai itaia Iehova be iena gwauhamata hegeregerena, dala ia kehoa ai idia koua gaudia ai hanaia totona.—Mataio 6:33.
Ai Lao Misinari Gaukara Ai Karaia
Lagani 1946 ai, lau idia boiria Watchtower Bible School of Gilead ena kalasi namba 7 dekenai; unai be South Lansing, New York dekenai. Unai neganai lau bona Sinagu be lagani 15 mai kahana ai painia hebou, to ia ura lasi misinari gaukara totona tereini lau abia dalana ia koua. Unai dainai lau ia hagoadaia Gilead Sikuli dekenai lau lao totona. Sikuli ai haorea murinai, Martha Hess, Peoria, Illinois amo, be lau danu ai gaukara hebou. Ai bona ma rua idia siaia Clevelend, Ohio dekenai, unuseniai lagani tamona do ai gaukara ela bona ma tano ta dekenai ai idia siaia.
Lagani 1947 ai unai gaukara ai abia. Lau bona Martha idia siaia Hawaii dekenai. Unai motumotu vareai dalana be auka lasi dainai, Sinagu ia mai bona ai kahirakahira ia noho, Honolulu siti dekenai. Iena tauanina ena goada ia ore ia lao, unai dainai egu misinari gaukara lau karaia noho lalonai, Sinagu lau durua danu. Ia lau naria ela bona 1956 ai Hawaii dekenai ia mase, ena lagani be 77. Ai ginidae neganai, Hawaii ena Witnes taudia be 130 bamona, to Sinagu ia mase neganai, tausen ta idia hanaia, bona misinari edia gaukara ia ore.
Bena Martha bona lau be Watch Tower Society amo revareva ai abia, idia ura ai lao Japan dekenai. Aiemai lagani idia bada dainai ai laloa momo gauna ginigunana be Japan gado do ai abia diba eiava. Unai neganai egu lagani be 48, bona Martha be 44. To Iehova ena imana dekenai unai ai rakatania bona unai gaukara ai abia dae.
Lagani 1958 ai, New York City ena Yankee Stadium bona Polo Grounds edia intenesenel hebouhebou murinai, bouti amo ai lao Tokyo dekenai. Yokohama ena bouti kamokau gabuna dekenai ai mai kahirakahira neganai lai gubana ta ese ai ia botaia; unuseniai Don bona Mabel Haslett, Lloyd bona Melba Barry, bona ma misinari haida ese ai idia hedavari henia. Unai neganai, Japan ena Witnes taudia be 1,124 sibona.
Maoromaoro Japan gado ai stadilaia matamaia bona ruma-ta-ruma-ta haroro gaukarana ai karaia. English gado ena leta ai gaukaralaia, Japan gado ai emai haroro herevadia ai torea totona, bena unai ai duahia. Ruma taudia idia haere neganai idia gwau, “Yoroshii desu” eiava, “Kekko desu,” bona gabeai ai diba ena anina be “Ia namo.” To nega momo ai diba lasi ruma tauna be momokani ia ura kamonai eiava lasi, badina ta idia dadaraia neganai unai hereva idia gaukaralaia danu. Unai hereva ena anina be gwauraia tauna ena gado regena eiava vairana toana ese ia hahedinaraia. Nega ia hanaia lalonai unai gaudia edia anina ai dibaia.
Egu Lalona Idia Hagoadaia Ekspiriens
Gado dibaia totona lau hekwarahi noho lalonai, lau be dina ta Mitsubishi Company taudia edia noho rumana ta dekenai lagani 20 hahine ta lau davaria. Iena diba Baibel dekenai ia bada ia lao bona lagani 1966 ai bapatiso ia abia. Lagani tamona murinai painia gaukara ia matamaia bona nega sisina unai murinai spesel painia gaukara totona idia abia hidi. Ema bona hari unai hesiai gaukara ia karaia noho. Iena nega bona goada be ia matamata negana amo ful-taim hesiai gaukarana lalonai ia gaukaralaia dainai, unai ese lau ia hagoadaia bada.
Keristani lasi mauri dalana idia noholaia taudia bogaragidiai Baibel ena hereva momokani badinaia karana ena hekwarahi be bada herea. To taunimanima tausen momo be unai hekwarahi idia hanaia, bona idia haida be Baibel amo lau stadi henidia. Idia be moni bada Buddhist guriguri patapatadia bona Shinto guriguri teibolo idia negedia, Japan edia kastom dekenai unai be ruma kohudia. Varavara be nega haida idia laloa kerere, idia gwau unai be sene mase taudia matauraia lasi karana, unai dainai matamata taudia ese unai kara idia karaia be gari lasi karana momokani. Edia gari lasi karadia be Keristani ginigunadia edia kara bamona, idia be tomadiho koikoi gaudia idia negedia.—Kara 19:18-20.
Lau laloatao Baibel stiuden ta, ruma dekenai ia gaukara hahine ta, be iena bese ida Tokyo ia rakatania gwauraia. Ia ura do idia abia ruma matamatana ai kaivakuku tomadiho henia gaudia do idia noho lasi. Unai dainai iena adavana ia hadibaia iena ura be dahaka, bona tau ese mai ena ura ida ia abia dae. Mai moale danu lau ia hadibaia to ia laloatao ia haboua kohudia dekenai be davana bada nadi galasi urona ta, ia hoia badina idia gwau unai uro be ruma dekenai moale do ia mailaia. Ia laloa sedira unai be tomadiho koikoi gauna, unai dainai hama dekena amo uro ia makohia bona ia negea.
Unai hahine bona ma haida be mai edia ura ida dava bada tomadiho koikoi kohudia idia negea bona gari lasi dekenai Iehova hesiai henia mauri matamatana idia hamatamaia dainai lau moale bada bona egu mamina ia namo. Nega momo Iehova lau tanikiu henia badina lagani 40 bona ma haida lalonai Japan dekenai egu misinari hesiai gaukara lau moalelaia diba.
Hari Inai Nega ai “Hoa Karadia”
Lagani 70 bona ma haida lalonai lau karaia ful-taim hesiai gaukara lau laloa neganai, lau hoa bada badina gau haida be hegeregere hoa karadia bamona hari inai nega lalonai. Lau matamata neganai lau hemarai bada, bona unai neganai lau diba lasi gabeai egu mauri ibounai lalonai, ena be taunimanima idia ura lasi do idia kamonai to lau ese Basileia be idia dekenai do lau herevalaia. Unai lau karaia sibona lasi to lau itaia ma taunimanima handred haida, tausen haida danu, be unai bamona idia karaia danu. Bona idia karaia goadagoada dainai Japan dekenai 1958 ai idia noho Witnes taudia tausen ta mai kahana idia hutuma idia lao bona hari 222,000 ia hanaia!
Lau bona Martha be Japan dekenai ai mai matamata neganai, ai idia siaia Tokyo ena brens opesi dekenai ai noho totona. Lagani 1963 ai, brens matamatana mai ena stori 6 be unai gabu ai idia haginia, bona ema bona hari unuseniai ai noho. November 1963 ai, ai ibounai 163 be emai brens hahelagaia herevana ai kamonai, emai brens naria tauna Lloyd Barry ese ia henia. Unai neganai Japan edia Witnes taudia edia namba be 3,000 ia abia.
Lau moale bada badina Basileia harorolaia gaukara ia bada haraga momokani, 1972 ai unai namba be 14,000 ia abia, unai neganai Numazu siti dekenai brens badana matamatana idia haginia ore. To 1982 ia abia neganai Japan ena Basileia harorolaia taudia edia namba be 68,000 ia hanaia, bona Ebina siti ai, kilomita 80 bamona Tokyo amo, brens ruma badana momokani idia haginia.
Unai idia karaia lalonai, Tokyo dekenai brens ruma gunana idia hanamoa. Gabeai, misinari rumana ai idia halaoa, Japan dekenai lagani 40 eiava 50 eiava ma haida lalodiai misinari gaukara idia karaia taudia 20 bona ma haida ese idia noholaia, lau bona egu nega daudau turana, Martha Hess, danu. Doketa ta mai adavana ida, ia be sista ta, be emai ruma ai idia noho danu. Ai idia naria, bona mai lalokau ida emai tauanina durua gaudia idia naria. Vanegai, ma sista ta danu ese ai ia durua matamaia, bona dina iboudiai Keristani taihu haida idia mai sista durua gaukara idia karaia totona. Ebina ena Betele famili taudia rua rua be hanaihanai idia mai emai aniani idia hegaegaelaia bona emai ruma idia hagoevaia totona. Momokani, Iehova be ai dekenai ia kara namo.—Salamo 34:8, 10.
Egu misinari maurina lalonai ia vara gauna badana ta be vanegai November ai ia vara, unai be misinari gaukara ai karaia daudau taudia ese ai noholaia rumana idia hahelagaia bena lagani 36 idia hanaia murinai. November 13, 1999 ai, Watch Tower Bible and Tract Society edia brens opesi, Japan, Tokyo dekenai, idia habadaia dainai hahelagaia hereva idia karaia. Lau be idia mai taudia 4,486 ida lau noho, bona nega daudau Witnes taudia ai idia lao taudia handred momo be tano 37 amo idia mai danu. Hari, unai brens opesi ena famili taudia be 650 bamona.
Kahirakahira lagani 80 gunanai, mai hemarai ida ruma ta ruma ta ai Baibel ena hereva lau harorolaia hamatamaia, bona ema bona hari Iehova be lau ia hagoadaia bona ia durua. Lau ia durua egu hemarai lau hanaia totona. Lau diba momokani Iehova ese Ia idia tabekau henia taudia ia gaukaralaia diba, lau bamona idia hemarai bada taudia danu. Bona egu mauri lalonai egu lalona ia hegeregere momokani badina iseda Dirava, Iehova, be lau diba lasi taudia dekenai lau herevalaia!
[Picture on page 21]
Sinagu bona Clarence ida, Clarence be Betele amo ia mai ai ia vadivadi henia
[Picture on page 23]
Emai kalasi taudia, Gilead School dekenai uma ai idia stadi, South Lansing kahirakahira, New York
[Picture on page 23]
Laurina: Lau, Martha Hess, bona Sinagu, Hawaii dekenai
[Picture on page 24]
Idibana: Emai Tokyo misinari rumana taudia
[Picture on page 24]
Henuai: Egu nega daudau turana, Martha Hess, ida
[Picture on page 25]
Emai brens rumana Ebina dekenai idia habadaia bona vanegai November ai idia hahelagaia