Pavapava Tomadiho Henia Karana Lau Rakatania Bona Tomadiho Momokanina Lau Abia Dae
ISAMU SUGIURA ESE IA SIVARAILAIA
Ena be lagani 1945 ai ia hedinarai goevagoeva Japan be Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana dekenai do ia kwalimu lasi, to ai laloa kamikaze (“Dirava ena lai”) do ia toa bona aiemai inai taudia do ia halusia. Kamikaze ena anina be lagani 1274 bona lagani 1281 lalonai lai badadia idia toa bona nega rua Mongolia taudia edia tuari sisimadia be Japan ena kone kahirakahira idia noho neganai, idia momo idia hadikaia bona ma haida idia giroa lao.
UNAI dainai, August 15, 1945 ai, Pavapava Hirohito be Japan taudia ia hadibaia, Japan idia tuari henia taudia edia siahu henunai idia lao vadaeni, bona unai neganai ia idia tomadiho henia taudia milioni 100 edia helaro be ia boio. Unai negana ai lau be sikuli merona, bona egu helaro ia boio danu. Lau laloa, ‘Mauri Diravana be daika, bema pavapava be ia lasi?’ ‘Daika lau abidadama henia be namo?’
To, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana lalonai Japan ia kwalimu lasi ese lau dekenai bona ma Japan taudia tausen tausen momo dekenai dala ia kehoa Dirava momokanina, Iehova, ai dibaia totona. Egu mauri lau haidaua dalana lau do herevalaia lasi neganai, namona be egu tomadiho karadia lau tubu daekau neganai lau gwauraia guna.
Tomadiho Kara Ginigunadia
Lau be June 16, 1932 ai, Nagoya siti dekenai lau vara. Ai memero ibounai be hani bona lau be maragina. Tamagu be siti ena sobea tauna. Sinagu be Tenrikyo tomadihona, Shinto taudia edia orea idauna, ia badinaia momokani, bona egu kakana badana idia hadibaia vadaeni Tenrikyo edia hadibaia tauna ai ia lao totona. Lau bona egu sinana be ai lalokau heheni momokani, bona lau ia abia lao unai tomadiho hebou gabuna dekenai.
Igo diho bona guriguri karana lau dekenai idia hadibaia. Tenrikyo tomadiho taudia ese havaraia tauna, ladana Tenri O no Mikoto, bona ma dirava maragidia 10 idia abidadama henia. Unai dubu taudia ese abidadama amo gorere hanamoa karana idia karaia, bona ma haida hesiai henia karana bona edia tomadiho ena hahediba herevadia harorolaia karana idia herevalaia momo.
Lau mero neganai, gau iboudiai dekenai lau henanadai momo. Hanuaboi ai, hua bona hisiu momo herea momokani lau hoalaia, bona lau itaia diba gaudia edia murinai guba ena bada lau laloa momo. Aiemai uma gabu maragina lalonai lau hadoa eggplant bona kiukamba idia tubu neganai mai moale bada ida idia lau itaia. Mauri gaudia lau lalohadailaia karana ese egu abidadama Dirava dekenai ia hagoadaia.
Tuari Laganidia
Lagani 1939 ia lao lagani 1945 ai, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ia vara noho neganai, lau sikuli. Ai idia hadibaia neganai, Pavapava tomadiho henia karana, Shinto ena kara badana, idia herevalaia momo. Ai dekenai shushin idia hadibaia, ena anina be hakaua herevadia do ai laloa bada, to tano abia isi bona tuari laloa bada karadia ai goadalaia danu. Pepe abia isi karana, bese abia isi anena, pavapava ena edukeisen taravatudia stadilaia karana, bona pavapava ena piksa tomadiho henia karana be ai emai sikuli karadia haida.
Shinto dubu dekenai ai lao bona Dirava ai noia pavapava ena tuari taudia idia kwalimu totona. Egu kakana rua be tuari oreana lalonai idia noho. Tano abia isi karana bona tomadiho karadia dekenai lau idia hadibaia goadagoada dainai, Japan ena tuari oreana idia kwalimu neganai, lau moale dikadika.
Nagoya be Japan ena peleini karaia gabuna badana, unai dainai U.S. Air Force ese nega momo idia hadikaia toho. Dina lalonai, B-29 Superfortress peleini be 9,000 mita ataiai idia roho lao, bona bomu tausen momo idia negea faktori gabudia dekenai. Hanuaboi ai, lamepa badadia edia diari amo peleini idia itaia 1,300 mita sibona ataiai. Idia mai loulou bona unai bomu momo herea idia negea dainai, lahi badadia ese ruma momo idia hadikaia ore. Nagoya sibona dekenai tuari ena hua ginigabedia 9 lalonai nega 54 peleini ese bomu idia negea, bona unai dainai hisihisi bada herea idia havaraia bona taunimanima 7,700 bamona idia mase.
Unai nega ai danu, tuari sisimadia be kone kahirakahira idia noho hanuadia 10 dekenai bomu idia negea, bona taunimanima idia laloa U.S. tuari taudia be Tokyo kahirakahira ai do idia ginidae. Hahine bona memero matamatadia be baubau amo idia karaia io amo do idia heatu karana idia hadibaia, tano idia gimaia totona. Aiemai hereva badana be “Ichioku Sougyokusai,” ena anina be “Taunimanima milioni 100 idia mase be namo to inai taudia edia siahu henunai ita vareai be dika.”
August 7, 1945 ai, niuspepa ta ena hereva kwarana ia gwau: “Hiroshima Dekenai Bomu Idauna Idia Negea.” Dina rua murinai, Nagasaki dekenai ma ta idia negea. Idia be atom bomu, bona gabeai ai idia hamaoroa taunimanima iboudiai 300,000 idia hamasea. Unai murinai, August 15 ai, ai be au amo idia karaia ipidi ai abia bona treinini masi ai karaia murinai, pavapava ena hereva, Japan be ena inai taudia edia siahu henunai ia vareai herevana, ai kamonai. Guna, ai laloa do ai kwalimu, to hari ai lalohisihisi bada!
Helaro Matamatana Ia Hedinarai
America tuari taudia ese aiemai tano idia biagua matamaia neganai, metairametaira ai abia dae United States be tuari dekenai ia kwalimu. Japan dekenai demokratik gavamanina idia haginia, bona konstitusen matamatana idia karaia danu. Unai dainai, taunimanima be sibodia edia ura hegeregerena idia tomadiho diba. Mauri dalana be ia auka, aniani be bada lasi, bona aniani namona be ia hegeregere lasi dainai, lagani 1946 lalonai egu tamana ia mase.
Unai nega ai, egu sikuli dekenai English gado idia hadibaia matamaia, bona NHK reidio steiseni dekenai English gado ena herevahereva program idia karaia matamaia. Lagani ima lalonai, dina ta ta iboudiai egu buka lau dogoatao bona unai program lau kamonai. Unai dainai, lau ura dikadika nega ta United States dekenai do lau lao. Shinto tomadihona bona Buddhist tomadihona dekenai lau lalohisihisi dainai, lau laloa reana Dirava ena hereva momokani be Western tanodia edia tomadiho oreana ta dekenai ia noho.
April 1951 ai, Grace Gregory lau davaria, ia be Watch Tower Society ena misinari ta. Ia be Nagoya ena trein steiseni vairanai ia gini bona Gima Kohorona English gado dekenai bona Baibel ia herevalaia buklet ta Japan gado dekenai ia hariharilaia. Ena manau karana unai gaukara lalonai lau laloa bada. Unai magasin bona buklet ruaosi lau abia bona Baibel stadi lau abia dae. Lau gwau dina haida murinai Baibel stadi totona iena ruma dekenai do lau lao.
Trein dekenai lau helai bona Gima Kohorona lau duahia matamaia neganai, sivarai ginigunana ena hereva ginigunana, “Iehova,” lau itaia neganai, lau hoa sisina. Guna, unai ladana lau itaia lasi. Lau laloa egu English gado-Japan gado dikseneri maragina dekenai do lau davaria lasi, to ia noho! “Iehova . . . , Baibel ena Dirava.” Hari Keristani taudia edia Dirava lau dibaia matamaia!
Nega ginigunana misinari rumana dekenai lau lao neganai, lau kamonai, pura haida murinai Nathan H. Knorr, unai nega ai ia be Watch Tower Bible and Tract Society ena presiden, ese Baibel herevana ta do ia henia. Iena seketere, Milton Henschel, ida Japan dekenai do ia vadivadi, bona Nagoya dekenai do ia mai. Ena be egu diba Baibel dekenai be ia bada lasi, ena hereva bona misinari taudia bona ma haida edia hebamo lau moalelaia bada.
Hua rua lalonai, Grace ida lau stadi dainai, Baibel ena hereva momokanidia Iehova, Iesu Keriso, mauri davalaia boubouna, Satani Diabolo, Aramagedono, bona Paradaiso tanobada dekenai lau dibaia. Basileia ena sivarai namona be lau tahua gauna. Stadi lau karaia matamaia neganai, hebou dekenai lau lao matamaia danu. Unai hebou dekenai hebamo namona ena mamina lau moalelaia, badina misinari taudia be Japan taudia idia tura henia namonamo, bona ai danu geda dekenai idia helai.
October 1951 ai, sekit hebouhebou ginigunana Japan dekenai be Nakanoshima Public Hall, Osaka siti dekenai idia karaia. Japan ena kahana iboudiai dekenai Witness taudia iboudiai edia namba be 300 henunai; to taunimanima 300 bamona be unai hebouhebou dekenai idia mai, bona idia 50 be misinari taudia. Lau danu be hereva maragina lau gwauraia unai program dekenai. Lau itaia gaudia bona lau kamonai herevadia ese lau idia durua bada dainai, egu lalona lau hadaia egu mauri ibounai lalonai Iehova do lau hesiai henia. Dina tamona murinai, unai gabu badinai, taunimanima edia digudigu gabuna ena siahu sisina ranuna dekenai bapatiso lau abia.
Painia Gaukara Ena Moale
Lau ura painia tauna ai lau lao, Iehova ena Witness taudia be ful-taim hesiai gaukara idia karaia neganai unai ladana idia hatoa, to egu ruma bese lau durua maduna lau laloa danu. Goada lau abia bona egu gaukara biaguna dekenai egu ura lau herevalaia neganai, ena haere dainai lau hoa, ia gwau: “Mai moale ida oi do lau durua bema unai ese oi ia hamoalea.” Pura ta ta lalonai, dina rua sibona lau gaukara bona egu sinana lau durua diba aniani bona ma gau haida ai hoia totona. Egu mamina be lau be manu ta magu amo idia ruhaia hegeregerena.
Aiemai noho dalana ia namo ia lao noho neganai, August 1, 1954 ai, painia gaukara lau hamatamaia. Egu teritori be Nagoya steiseni murinai, nega ginigunana Grace lau hedavari gabuna kahirakahira. Hua haida murinai, Beppu dekenai lau idia siaia spesel painia gaukara lau karaia totona. Unai be siti ta west kahana ena motumotu ladana Kyushu dekenai. Tsutomu Miura idia siaia lau ia bamoa totona.a Unai nega ai, unai motumotu dekenai Iehova ena Witness taudia edia kongregesen ta be lasi, to hari idia be handred momo, sekit 22 lalodiai idia noho!
Nega Matamatana Ena Toana Ia Hedinarai
April 1956 ai, Tadikaka Knorr be Japan dekenai ia mai lou neganai, lau ia noia English gado ai idia torea Gima Kohorona ta amo paragraf haida do lau duahia badabada. Lau karaia ena badina ia gwauraia lasi, to hua haida murinai revareva ta lau davaria bona Gilead misinari sikuli ena klas namba 29 dekenai lau idia boiria. Unai dainai, November unai lagani ai, mai moale bada ida United States dekenai lau lao bona unai ese nega daudau lau abia urana ia hagugurua. Hua haida lalonai Brooklyn Betele taudia ida lau noho bona ai gaukara hebou karana ese egu abidadama Iehova ena tanobada oreana dekenai ia hagoadaia.
February 1957 ai, Tadikaka Knorr ese ai stiuden taudia toi ia abia lao Gilead Sikuli gabuna dekenai, South Lansing, New York provinsi ena not kahanai. Hua ima lalonai Gilead Sikuli ai, Iehova ena Hereva amo hadibaia herevadia lau abia bona gabu hairaina dekenai stiuden taudia ma haida ida lau noho neganai, ia be tanobada Paradaisona lalonai lau noho bamona. Stiuden taudia iboudiai 103 amo, ai 10 be Japan dekenai idia siaia.
Idia Henia Gaukaradia Lau Laloa Bada
October 1957 ai, Japan dekenai lau giroa lao neganai, Witness taudia iboudiai 860 bamona idia noho. Sekit naria tauna ena gaukara idia henia lau dekenai, to Nagoya dekenai, Adrian Thompson ese dina haida lalonai unai gaukara totona lau ia hadibaia guna. Egu sekit ena bada be Shimizu, Mount Fuji kahirakahira, amo ia lao Shikoku Motumotuna dekenai bona ia lalonai siti badadia Kyoto, Osaka, Kobe, bona Hiroshima be idia noho.
Lagani 1961 ai, distrik naria gaukarana lau karaia matamaia. Unai gaukara lalonai lau be motumotu ladana Hokkaido, not kahana bona sinou gabuna, amo ia lao Okinawa, ia be saut kahana bona siahu gabuna ena motumotu, bona danu Ishigaki motumotudia, idia be Taiwan kahirakahira, dekenai lau laolao. Unai teritori ena lata be kilomita 3,000 bamona.
Unai murinai, lagani 1963 ai, lau idia boiria Brooklyn Betele dekenai bona unuseniai hua 10 lalonai Gilead Sikuli kosina lau karaia. Unai kosi ai karaia lalonai, Tadikaka Knorr ese aiemai gaukara ai laloa maoro ia herevalaia momo. Ia gwau mei rumana hagoevaia gaukarana be gau badana, opesi dekenai idia karaia gaukarana be gau badana hegeregerena. Ia gwau bema mei rumadia idia miro, Betele taudia iboudiai bona edia gaukara do ia hadikaia. Gabeai, egu gaukara ta Japan ena Betele rumana lalonai be mei rumadia lau hagoevaia, bona unai sisiba lau laloatao.
Japan dekenai lau giroa lao murinai, laolao gaukarana lau karaia lou. Lagani rua bamona murinai, lagani 1966 ai, Junko Iwasaki, ia be spesel painia ta siti ta ladana Matsue dekenai, lau adavaia. Lloyd Barry, unai nega ai ia be Japan ena brens opesi naria tauna, ese headava herevana ia henia. Bena Junko be lau ia bamoa laolao gaukarana lalonai.
Lagani 1968 ai, aiemai gaukara idia haidaua bona brens opesi Tokyo dekenai lau idia boiria gado hahanaia gaukarana lau karaia totona. Daiutu be momo lasi dainai, dina ta ta iboudiai Sumida Ward, Tokyo, amo lau lao bona Junko be unai gabu ena kongregesen lalonai spesel painia gaukara ia karaia. Unai nega ai, brens opesi badana idia abia be namo. Unai dainai, lagani 1970 ai, Numazu, unai be Mount Fuji amo ia daudau lasi gabuna, dekenai tano idia hoia. Unuseniai, faktori rumana mai ena sitori toi bona noho gabudia danu idia haginia. Haginia gaukarana idia do hamatamaia lasi neganai, unai tano dekenai idia noho rumadia haida ai gaukaralaia, Basileia Hesiai Gaukara Sikuli, kongregesen naria taudia hadibaia sikulina, ai karaia totona. Lau ese sikuli taudia lau hadibaia, bona Junko ese stiuden taudia totona aniani ia hegaegaelaia. Keristani tatau handred momo ese hahediba namona idia abia edia hesiai gaukarana durua totona be moale gauna momokani.
Adorahi ta, telegram ta lau abia. Sinagu be hospital dekenai idia abia lao bona idia laloa do ia mase. Trein haragana amo Nagoya dekenai lau lao bona maoromaoro hospital dekenai lau lao. Sinagu ia maserea, bona unai hanuaboi ibounai lau be ena mahuta patana badinai lau helai. Sinagu be daba rere ai ia mase momokani. Numazu dekenai lau giroa lao neganai lau tai, badina iena mauri lalonai ia hekwarahilaia gaudia bona ena lalokau lau dekenai lau laloa momo. Bema ia be Iehova ena ura, toreisi lou negana ai, ia do lau itaia lou.
Nega daudau lasi murinai, Betele rumana Numazu dekenai ia hegeregere lasi. Unai dainai, Ebina City dekenai tano kahana hekta 7 idia hoia, bona lagani 1978 ai, brens opesi matamatana idia haginia matamaia. Faktori bona noho gabudia be unai tano idia hahonua, bona taunimanima 2,800 idia helai diba Assembly Hall idia haginia danu. Inai lagani ena matamana ai idia haorea kahana matamatana be sitori 13 noho rumadia rua, bona sitori 5 motuka atoa gabuna. Aiemai Betele dekenai taunimanima 530 bamona idia noho, to inai gabu ia bada dainai, 900 idia noho diba.
Moale Ena Badina be Momo
Baibel ena peroveta herevadia idia guguru, oibe, ‘ladana maragi tauna be bese badana mai goadana ai ia lao,’ neganai, mai moale bada ida lau itaia. (Isaia 60:22) Lau laloatao lagani 1951 dekenai egu kakana ta ese lau ia nanadaia, “Japan dekenai Witness taudia hida idia noho?”
Lau haere, lau gwau, “260 bamona.”
Hevaseha dalana ai ia henanadai, “Unai sibona, a?”
Lau laloatao unai neganai lau laloa, ‘Gabeai do ita itaia diba Iehova ese taunimanima hida inai Shinto tomadihona bona Buddist tomadihona idia lalodia bada tanona lalonai do ia veria ena tomadiho dekenai.’ Bona Iehova ese haere ia henia! Hari inai negai, Japan dekenai gabu daudau teritori ta be lasi, bona tomadiho taudia momokanidia edia namba ia bada ia lao bona hari 222,000 ia hanaia, kongregesen 3,800 lalonai!
Idia hanaia lagani 44 lalodiai ful-taim hesiai gaukara lau karaia—idia 32 be egu lalokau adavana ida—be moale negana momokani. Lagani 25 lalodiai, lau be Betele dekenai Gado Hahanaia Dipatmen dekenai lau gaukara. September 1979 ai, lau idia boiria Japan ena Iehova ena Witness taudia edia brens komiti dekenai lau gaukara totona.
Kudou-maoro taudia, maino idia ura henia taudia, ita durua Iehova idia tomadiho henia totona be gaukara namona bona unai hahenamo badana lalonai heduru sisina lau henia diba dainai lau moale. Ma momo be lau karaia hegeregerena idia karaia danu—pavapava tomadiho henia karana idia rakatania bona Dirava momokanina tamona, Iehova, idia tomadiho henia matamaia. Mai egu kudou ibounai ida lau ura ma momo do lau durua Iehova ena kwalimu kahana dekenai idia gini, bona tanobada matamatana lalonai mauri hanaihanai do idia abia.—Apokalupo 22:17.
[Footnote]
a Ena tamana be abidadama Witness tauna bona lagani 1945 ai atom bomu be Hiroshima dekenai idia negea neganai, Japan ena dibura rumana ai ia roho mauri. Awake!, October 8, 1994, rau 11-15 itaia.
[Picture on page 29]
Pavapava tomadiho henia karana be edukeisen ena kahana badana
[Credit Line]
The Mainichi Newspapers
[Picture on page 29]
New York dekenai, Tadikaka Franz ida
[Picture on page 29]
Egu adavana, Junko, ida
[Picture on page 31]
Gado Hahanaia Dipatmen dekenai lau gaukara