Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w93 6/15 rau 4-7
  • Baibel ese Tano Bona Gabu Ia Gwauraia Maoro, A?

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Baibel ese Tano Bona Gabu Ia Gwauraia Maoro, A?
  • 1993 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Idia Raka Siri
  • Sinai Ena Tano Gagaena
  • Gwauhamata Tanona
  • Iesrele Kourana
  • Ieserele Dekenai Dahaka Idia Davaria?
    Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2000
  • Sekema—Koura Hanuana
    1997 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • ‘Ororo Edia Huanai Ia Noho Koura’ Ai Umui Noho
    Iseda Haroro Bona Mauri Dalana—Hebou Pepana—2017
1993 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w93 6/15 rau 4-7

Baibel ese Tano Bona Gabu Ia Gwauraia Maoro, A?

PALESTINE dekenai dina ia diho. Lagani be 1799. Dina siahu dekenai idia laolao murinai, France Ami taudia be kamepa idia karaia, bona ami biaguna Napoléon, be ena palai rumana dekenai ia laga-ani. Kandolo ena diari maragina amo, iena hesiai tauna ta be France Baibel amo hereva ia duahia badabada.

Napoléon ena ami be Palestine dekenai idia tuari neganai nega momo unai bamona idia karaia. Gabeai, ena sivarai ia torea neganai, ia gwau: “Unai idaunegai idia dika hanuadia dekenai ai kamepa neganai, hanuaboi iboudiai Baibel ena sivarai idia duahia badabada . . . Ia sivarailaia gaudia be maoro bona momokani: ena be lagani handred momo idia hanaia vadaeni bona kara haida idia idau, to unai sivarai be mai anina inai tano dekenai.”

Momokani, Middle East dekenai idia loaloa taudia be Baibel ia gwauraia sivaraidia bona hari idia noho gabudia idia hahegeregeredia be ia auka lasi. France tuari orea be Egypt dekenai ia do kwalimu lasi neganai, edia diba unai idaunegai tanona dekenai be ia bada lasi. Napoléon be saiens bona hahediba taudia be Egypt dekenai ia mailaidia, bona idia ese idaunegai Aigupito ena hairai sivaraidia idia hahedinaraia hamatamaia. Unai dainai ia auka lasi ita be idaunegai Israel taudia edia igui hesiai “gaukara metau momo” ita laloa totona.​—Esodo 1:​13, 14.

Aigupito amo idia ruhadia hanuaboina ai, Israel taudia be Ramese dekenai idia hebou tamona bena murinai “taunimanima idia noho lasi tano ena badibadina dekenai” idia laolao. (Esodo 12:37; 13:20) Unai neganai, Dirava ia oda henidia “idia giroa lou” bona “davara ena badibadinai” do idia kamepa totona. Unai idia karaia dainai, idia laloa “idia raka kava raka kava,” bona Aigupito ena pavapava mai ena ami bona tuari kariota 600 danu idia lao ena hesiai taudia ma ia guidia lou totona.​—Esodo 14:​1-9.

Idia Raka Siri

Lagani 1 ia lao 99 C.E. ai, histori torea tauna Josephus ia gwau Aigupito ami taudia ese Israel taudia idia luludia “gabu maragina ta dekenai,” bona idia heau mauri diba lasi badina “ororo bona davara huanai idia noho.” Israel taudia be Davara Kakakakana idia hanaia gabu korikorina be hari ita diba lasi. To, ororo ta amo Davara Kakakaka ena mirigina kahana ita raraia neganai, guna ia vara gauna ita laloa be ia auka lasi. Namo gauna be inai, unai ororo ena ladana be Jebel ʽAtaqah, ena anina be “Hahemauri Ororona.” Unai ororo bona Davara Kakakaka huanai taora maragina ia noho, bona ororo maragidia be davara kahirakahira idia noho gabunai taora ia maragi ia lao. Davara Kakakaka unukahanai gabu namona ta ia noho, ranu bada gabuna, ena ladana be ʽAyun Musaʼ, ena anina be “Mose ena ranu guridia.” Unai gabu rua padanai davara ena tano be sisina sisina ia dobu ia lao, to gabu ma haida dekenai haraga herea ena dobu be mita 9 ia lao 18 ia abia.

Hoa karana ta amo Dirava ese Davara Kakakaka ena ranu ia hapararaia bona Israel taudia be miri kaukauna dekenai idia hanaia, to Kerisendom ena tomadiho idia stadilaia abidadama lasi taudia be unai sivarai idia hakoikoia toho. Idia gwau Davara Kakakakana ena mirigini kahanai, dobu lasi gohuna ena ranu idia hanaia. To unai be Baibel ena hereva bamona lasi, ia gwau loulou Davara Kakakakana idia hanaia, unuseniai ranu ena dobu ia hegeregere Farao bona ena ami ibounai ia koudia totona.​—Esodo 14:​26-31; Salamo 136:​13-15; Heberu 11:29.

Sinai Ena Tano Gagaena

Baibel lalonai Israel taudia edia hekwarahi bada laolaona Sinai Tanona dekenai ia hahedinaraia goevagoeva. (Deuteronomi 8:15) To bese badana taudia iboudiai be Sinai Ororona badinai idia hebou diba Dirava ena Taravatu idia abia totona bona gabeai “daudau dekenai idia gini” diba, a? (Esodo 19:​1, 2; 20:18) Unai hutuma edia namba be milion toi bamona, to gabu ta ena bada ia hegeregere idia gini hebou diba totona, a?

Lagani 1800 ia lao 1899 ai ia noho laolao bona Baibel sivarai tahua tauna Arthur Stanley be ma taunimanima haida ida Sinai Ororona idia vadivadi henia, bona Ras Safsafa ororona dekenai idia daekau bona idia itaia gauna ia herevalaia, ia gwau: “Aiemai mamina be idia itaia taudia iboudiai edia mamina hegeregerena, ai abia haraga. . . . Ielo taorana ena lata bona ena lababa be bada bona ia lao ela bona ororo badidiai . . . Unai gabu dekenai taora bona ororo idia hesiriu gabudia be momo lasi dainai, Sinai dekenai unai gabu ta ia noho ese Baibel sivarai ena maoro ia hamomokania.”

Gwauhamata Tanona

Israel taudia be tano gagaena ai idia laolao laganina namba 40 dekenai, Mose ese do idia vareai tanona ena toana be inai bamona ia gwauraia, ia gwau: “Iehova, emui Dirava, ese tano namona ai umui ia hakaua vareai, sinavai momo tanona, mai ranu gabudia bona ranu guridia, koura ai bona ororo ai.”​—Deuteronomi 8:7.

Daudau lasi murinai, bese taudia iboudiai, tatau, hahine, natudia, bona bese idau taudia be Gerisim Ororo bona Ebal Ororo huanai ia noho ranu momo Sekema kourana dekenai idia hebou tamona neganai, unai gwauhamata hereva ena maoro idia hamomokania. Gerisim Ororo badinai iduhu 6 idia gini. Iduhu ma 6 be koura unukahanai, Ebal Ororo badinai idia gini, bena idia kamonai bema Dirava ena Taravatu idia badinaia hahenamo do idia davaria, to Dirava ena Taravatu idia badinaia lasi neganai dika do idia davaria. (Iosua 8:​33-35) To bese taudia iboudiai be unai lababa bada lasi kourana dekenai idia vareai diba, a? Bona edena bamona idia kamonai badina unai neganai rege habadaia masini be lasi, ani?

Hoa dalanai Iehova Dirava ese Levi taudia edia gado regena ia habadaia diba. To, hoa dalanai unai ia karaia ena badina be lasi. Unai koura lalonai rege ia hedinarai goevagoeva. Lagani 1800 ia lao 1899 ai Baibel sivarai tahua tauna Alfred Edersheim ia gwau: “Laolao taudia iboudiai be gau rua dekenai idia lalo-tamona: 1. Koura dekena amo idia herevalaia gaudia be Ebal bona Gerisim dekenai idia kamonai namonamo diba. 2. Unai ororo rua dekenai tano be ia hegeregere Israel taudia iboudiai idia gini hebou diba totona.”

Lagani 1800 ia lao 1899 ai, Baibel tahua tauna ma ta, William Thomson, be ena buka The Land and the Book lalonai, iena kara unai koura dekenai ia gwauraia, ia gwau: “Lau boiboi bena rege ia lou mai lau kamonai, bona guna Levi taudia be gado regena bada amo idia hereva lau laloa, idia gwau . . . ‘Laulau ta ia koroa tauna do idia gwauraia dika, badina unai be Iehova dadaraia karana.’ Bena idia hebou taudia hutuma be edia gado idia habadaia nega ten amo, bona iboudiai idia haere AMEN! neganai, Ebal ia lao Gerisim ororo ai unai rege be ia daekau lao bona ia giroagiroa.”​—Deuteronomi 27:​11-15 itaia danu.

Iesrele Kourana

Sekema ena mirigini kahanai koura namona ma ta ia noho, ia be davara ena maka ataiai bona taora badana ta ai ia lao. Unai gabu idia gwauraia Iesrele Kourana, ena ladana be Iesrele siti amo. Unai kourana ena mirigini kahanai Galilea ororo maragidia idia noho, Iesu ena hanua Nasaret be unuseniai. George Smith be ena buka The Historical Geography of the Holy Land lalonai ia gwau: “Ororo be Nasaret hanua idia gegea; to ororo dekenai oi daekau neganai, . . . oi itaia gauna be namo herea! [Iesrele Kourana] oi itaia, mai ena . . . tuari gabudia . . . Ia be idaunegai Taravatu Gunana ena histori mapu bamona.”

Unai koura bona taora lalonai, akeoloji taudia be idaunegai hanua badadia idia geia hedinarai neganai, Iosua ena negai tuari dekenai Israel idia kwalimu hanuadia, hegeregere, Taanak, Megido, Iokoneam bona reana Kede idia davaria. (Iosua 12:​7, 21, 22) Unai gabu dekenai, Hahemaoro Taudia Barak bona Gideon edia negai, hoa karana amo Iehova ese ena taunimanima be edia inai tuari goada besedia amo ia hamauridia.​—Hahemaoro Taudia 5:​1, 19-21; 6:33; 7:22.

Lagani handred haida murinai, Pavapava Iehu be Iesrele Kourana dekenai ia heau lao Iesebel bona Ahaba ena gwau-edeede ruma taudia dekenai Iehova ena hahemaoro do ia henidia totona. Iesrele ena kohorona amo, east kahana amo Iehu ena ami idia mai be kilomita 19 ena daudau amo idia itaia diba. Unai dainai, nega ia noho Pavapava Ioram be sivarai gwauraia tauna ginigunana bona iharuana be hosi amo ia siaidia lao totona, bona Israel pavapavana Ioram bona Iuda pavapavana Ahasia be edia kariota idia hegaegaelaia Iehu be Iesrele siti dekenai ia do ginidae lasi neganai, idia be mai edia nega idia heau lao davaria totona. Iehu be maoromaoro Ioram ia hamasea. Ahasia ia heau mauri to gabeai bero ia davaria bona Megido ai ia mase. (2 Hanua Pavapavadia 9:​16-27) Atai dekenai ai kikilaia tuari gabudia dekenai, George Smith ia torea, ia gwau: “Sivarai iboudiai lalonai hoa gauna be inai . . . tano bona gabu edia toana dekenai ia maoro.”

Reana nega momo Iesu be Iesrele Kourana ia raraia bona guna tuari dekenai idia kwalimu ia laloa, bona ia diba, ia be idia gwauhamatalaia Mesia dainai, ia be Iosua Badana, Barak Badana, Gideon Badana, bona Iehu Badana edia gaukara bamona do ia karaia Iehova ena lohia dalana ena maoro do ia hamomokania totona. Oibe, Baibel ese Megido, unai koura bona taora ena siti ta, ia gaukaralaia Dirava ena tuari Har-amagedono gabuna (anina be “Megido Ororona”) ia laulaulaia totona. Unai be tanobada ibounai tuarina bona ia lalonai Iesu Keriso, pavapava iboudiai edia Pavapava, be Dirava bona Keristen kongregesen, unai be Dirava ena taunimanima korikoridia, edia inai taudia do ia haoredia.​—Apokalupo 16:16; 17:14.

Baibel ia gwau nega ta mai edia badu Iuda Nasaret taudia be Iesu idia hamasea toho, “edia hanua idia haginia ororo” dekena amo idia negea diho gwauraia neganai. (Luka 4:29) Inai oi laloa, hari ia noho Nasaret siti ena diho kahanai hagahaga ta ena lata mita 12 ia noho, reana unuseniai unai kara ia vara. Iesu be ena inai taudia amo ia raka siri, bona Baibel ma ia gwau, “ia be Kaperanauma” ai ia lao. (Luka 4:​30, 31) Oibe, Kaperanauma, Galilea Gohuna badinai ia noho, be davara ena maka henunai mita 200 bamona.

Unai sivarai bona sivarai ma haida dainai Napoléon bona taunimanima haida ese Baibel tano bona gabu gwauraia ena maoro idia hoalaia. Thomson be ena buka The Land and the Book lalonai ia gwau: “[Baibel] ese tano toana ia hahedinaraia momo, bona unai hereva idia maoro.” Stanley be Sinai and Palestine bukana ai ia gwau: “Gau namona be inai, idaunegai idia torea histori sivaraidia bona Taravatu Gunana bona Matamatana lalodiai idia gwauraia tano bona gabu edia sivarai be idia idau lasi.”

Baibel lalonai tano bona gabu sivaraidia ia gwauraia maoro ese ia hamomokania taunimanima be unai buka idia torea lasi. Gima Kohorona gunadia toi ese Baibel idia kikilaia. Ai ura oi ese unai magasin toi oi abidia bona edia sivarai oi moalelaidia danu.

[Map on page 7]

(For fully formatted text, see publication)

IESRELE KOURANA

Iesrele

Nasaret

Taanak

Megido

Iokoneam

Kede

N

GALILEA GOHUNA

DAVARA BADANA

miles

kilometers

5

10

10

20

[Credit Line]

Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel.

[Picture on page 5]

Sinai Ororo ai Israel be Taravatu ia abia

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia