Egu Mauri Gaukaralaia Dalana Hereadaena
BOB ANDERSON ESE INAI SIVARAI IA GWAURAIA
Lagani 10 gunanai, egu turadia haida ese lau idia nanadaia, idia gwau: “Bob, dahaka dainai lagani momo herea lalonai painia gaukarana oi karaia noho?” Lau kiri, lau gwau: “Painia gaukarana ia hanaia gaukarana ta umui diba, a?”
LAGANI 1931 ai, egu mauri laganidia be 23 neganai, painia gaukarana lau karaia matamaia. Hari, egu lagani be 86 mai kahana bona lau painia noho. Lau diba unai be egu mauri gaukaralaia dalana hereadaena, idauna ta be lasi. Vadaeni, egu sivarai be inai.
Lagani 1914 ai tau ta ese pepapepa ta ia rakatania aiemai ruma dekenai. International Bible Students, Iehova ena Witness taudia edia ladana unai negana ai, ese unai pepapepa idia halasia. Witness tauna ia lou mai neganai, egu sinana ese hel lahina herevana ia nanadailaia momo. Egu sinana be Wesleyan Metodis tomadiho lalonai ia tubu daekau, to hisihisi henia hanaihanai hahediba herevana be Dirava ena kara, lalokau, ida ia hahegeregerea diba lasi. Hereva momokani ia dibaia neganai, maoromaoro ia gwau: “Lau moale bada, egu moale gunana ena bada be inai bamona lasi!”
Lauegu sinana be maoromaoro Metodis Sunday sikuli hadibaia gaukarana amo ia doko bena Bible Students edia orea maragi lalonai ia vareai. Emai hanua korikorina, Birkenhead, Mersey Sinavaina badinai, Liverpool ia vaira henia hanuana, lalonai ia haroro matamaia, bena nega daudau lasi murinai baisikele ai ia heau, kahirakahira dekenai idia noho hanuadia ia lao henia loulou. Ena mauri laganidia oredia lalonai unai gabu bada hereana lalonai ia haroro bona unai amo taunimanima momo be ia idia diba, bona haheitalai namona ia hahedinaraia ena natuna do idia badinaia totona. Witness gaukarana ia karaia ela bona ia mase; unai be lagani 1971 ai, ena mauri laganidia be 97 neganai.
Lauegu sinana ese lau bona egu taihuna, Kathleen, be Metodis Sunday sikuli amo ia kokia, Bible Students edia hebou dekenai ia do ai bamoa totona. Gabeai, egu tamana ese ai ia bamoa neganai, egu tamana sinana ese dala idia karaia emai ruma bese be pura iboudiai Baibel stadi do ai karaia; buka ladana The Harp of God ai stadilaia. Unai nega lalonai, unai bamona stadi be gau matamatana, to ai maragi neganai Baibel ena hereva momokani badadia dibaia karana ese anina namona ia havaraia—gabeai lau bona egu taihuna ese painia gaukarana ai karaia matamaia.
Sinagu ia gwau, lagani 1920 ai, Liverpool dekenai “Photo-Drama of Creation” laulauna ai itaia negana amo lau bona egu taihuna be lauma dalanai ai goada ai lao. Iena hereva be momokani. Ena be lau maragi, to unai laulau lau laloa bada. Lau laloatao goevagoeva gauna be Iesu ese ena mase ia raka henia laulauna, ena mauri sivaraina idia hahedinaraia laulaudia ta. Unai laulau ese lau ia durua, gaukara hereadaena do lau laloa bada—haroro gaukarana unai!
Lagani 1920 murinai, lau be egu sinana ida pepapepa ai hariharilaidia matamaia, Sunday adorahi lalodiai. Matamanai, ai idia hamaoroa unai pepapepa be taunimanima edia ruma dekenai do ai rakatania; gabeai, ai idia hamaoroa pepapepa be ruma taudia do ai henidia bena kamonai taudia do ai lou henia. Lau laloa unai kara ese hari inai negai anina bada idia havaraia karadia, lou-henia bona Baibel stadi karadia, edia badina ia atoa.
Painia Gaukarana ai Lau Vareai!
Kathleen bona lau be lagani 1927 ai bapatiso ai abia. Lagani 1931 lalonai, Liverpool ai kemisi gaukarana lau karaia negana lalonai, lau kamonai Bible Student taudia idia gwaubou, inai ladana Iehova ena Witness Taudia do idia abia, edia. Nega momo Society ena gaukara taudia (hari idia gwauraidia painia) lau itaia, Liverpool ena bisinesi rumadia dekenai idia lao haroro totona, bona edia kara dainai lau matauraia bada. Lau ura bada tanobada ena hebamo amo do lau siri bena egu mauri orena lalonai Iehova ena hesiai do lau lao henia!
Unai lagani ihuanai, egu turana, Gerry Garrard, ese lau ia hamaoroa, Watch Tower Society ena presiden iharuana, Joseph F. Rutherford, ena hereva dainai do ia lao India, haroro totona. Sisima ai ia do lao lasi neganai, lau ia vadivadi henia bona ful-taim hesiai gaukarana ena hahenamo ia herevalaia. Lau ia bamahuta henia neganai, lau ia hagoadaia, ia gwau, “Bob, lau diba nega daudau lasi painia gaukarana do oi karaia.” Unai be momokani. October 1931 ai, painia tauna ai lau lao. Lau moale bada bona egu mamina be gau ta ese lau ia koua lasi, dala maragidia dekenai lauegu baisikele ai lau heau neganai, gunika kahanai idia noho hanuadia haroro henia totona! Unai neganai lau diba lau be gaukara hereadaena lau karaia matamaia.
Lauegu painia gabuna ginigunana be South Wales ai; unuseniai lau be Cyril Stentiford ida ai gaukara hebou. Gabeai Cyril ese Kathleen ia adavaia, bena lagani momo lalodiai idia painia hebou. Gabeai, edia natuna, Ruth, ese painia gaukarana ia karaia danu. Lagani 1937 ai, lau be Fleetwood, Lancashire ai, Eric Cooke ida ai gaukara hebou. Ema bona unai nega, painia taudia be Britain ena gunika kahanai sibona lalonai idia gaukara, kongregesen ena teritori lalonai lasi. To Albert D. Schroeder, unai negai Society ena London brens opesi ena gaukara naria tauna, ese ena lalona ia hadaia ai do ia siaia Bradford siti, Yorkshire ai. Unai be nega ginigunana Britain lalonai, painia taudia idia siaia, kongregesen ta do idia durua totona.
Lagani 1946 ai, Eric be Watchtower Bible School of Gilead dekenai ia lao bena idia siaia lao Southern Rhodesia, hari ena ladana be Zimbabwe, bona ia mai adavana ida be misinari gaukarana idia do karaia noho, Durban, South Africa ai.
Lagani 1938 ai, soun naria gaukarana (hari idia gwauraia sekit naria gaukarana) lau karaia matamaia, Lancashire ena notwest kahanai bona Lake District, gabu mai hairaina, lalonai. Unuseniai Olive Duckett lau hedavari henia, bena ai headava murinai, maoromaoro sekit naria gaukarana lalonai lau ia bamoa.
Ireland, Tuari Negana Lalonai
September 1939 ai, Britain ia gwau Germany do ia tuari henia, bena nega daudau lasi murinai Society ese lauegu gaukara gabuna idia haidaua, idia gwau Ireland lalonai do lau gaukara. Britain lalonai tatau bona uhau idia hagania matamaia vadaeni ami ai do idia vareai, to Republic of Ireland ena saut kahanai unai bamona idia karaia lasi, bona unai tuari ena nega ibounai lalonai unai gavamani be tuari lalonai ia vareai lasi. Republic of Ireland bona Northern Ireland be sekit tamona ai do idia lao. To Britain do lau rakatania bona Ireland do lau lao henia totona, gavamani ena taravatu be gwaumaoro pepadia do lau abia guna. Gavamani taudia ese gwaumaoro lau idia henia, to idia gwau namona be lau gwauhamata henidia guna, egu uru taudia be ami ai do idia vareai negana ia ginidae neganai, lau be maoromaoro England do lau lou henia. Lau gwauhamata henidia, to egu gwaumaoro pepana lau abia neganai lau hoa, badina be unai bamona hereva be ia dekenai idia torea lasi!
Unai neganai, Ireland ibounai lalonai Witness taudia be 100 mai kahana. November 1939 ai, Dublin dekenai ai ginidae neganai, Jack Corr, lagani momo lalodiai ia painia tauna, ese ai ia hedavari henia. Ai ia hamaoroa, kahirakahira taonina ta lalonai be painia taudia rua bona Dublin ai be kamonai taudia haida, iboudiai be 20 bamona. Jack ese ruma ta Dublin ai ena davana ia karaia, ia lalonai hebou do ai karaia totona, bena unai hebou lalonai ai ibounai ai gwauhamata, Sunday iboudiai do ai hebou. Unai bamona ai karaia ela bona kongregesen ta idia haginia lagani 1940 ai.
Northern Ireland be United Kingdom ena kahana ta dainai Germany ia tuari henia, unai dainai not kahana, Belfast, dekenai ai lao neganai, aniani be mai ena taravatu haida bona hanuaboi ai lamepa gabua be taravatu danu. Unai ai hekwarahilaia. Ena be Europe amo do idia mai Belfast dekenai bona do idia lou lao totona Nazi edia tuari peleinidia be kilomita 1,600 mai kahana do idia heau, to idia mai bona bomu amo siti idia hadikaia. Idia mai negana ginigunana ai, emai Kingdom Hall idia hadikaia sisina bona emai ruma idia hadikaia ore, to ai be dika ai davaria lasi, badina be unai nega lalonai tadikaka haida siti ena kahana ma ta dekenai ai vadivadi henia dainai. Unai hanuaboi tamona lalonai, Witness bese ta be roho mauri gabuna aukana dekenai idia heau lao. Idia ginidae neganai ia honu vadaeni, unai dainai idia lou lao edia ruma. Bomu ta ese unai roho mauri gabuna ia botaia, ia lalonai idia komu taudia iboudiai ia hamasea, to iseda tadikaka idia roho mauri, bero maragidia mo idia davaria. Unai tuari laganidia aukadia lalonai, iseda tadikaka ta ese bero dikana ia davaria lasi, unai dainai Iehova ai tanikiu henia.
Lauma Aniani
Tuari ia bada ia lao lalonai, gavamani ese taravatu idia ha-aukadia, bona pos opesi dekenai idia mai gaudia iboudiai sekea taravatuna idia atoa danu. Unai dainai Gima Kohorona idia koua, inai tano ai ia vareai be taravatu. Ena be ai laloa edena bamona do ai karaia be namo, to Iehova ena imana ia kwadogi lasi. Daba ta revareva ta lau davaria, egu “kakana” Canada ai ese ia siaia; ia ese famili sivaraina ia gwauraia. Unai tau lau diba lasi, to revareva dokonai ia gwau pepapepa ta, ia dekenai be “Baibel ena hereva namona,” do ia siaia danu, do lau duahia totona. Unai pepapepa be Gima Kohorona ta, to ena kopina be idau dainai, pos opesi gaudia sekea tauna ese ia kokia lasi.
Maoromaoro egu adavana bona lau ese masini ta amo unai magasin ena kopi ai karaia matamaia. Unai gabu ena Witness taudia ma haida ese ai idia durua; idia ta be Maggie Cooper, guna ia ese “Photo-Drama” gaukarana ia karaia. Tura matamatadia, Canada, Australia, bona United States ai, ese Gima Kohorona mai edia kopina idauna be ai dekenai idia siaia loulou neganai, ai gaukara hebou unai magasin ta ta edia kopi 120 do ai karaia bona do ai siaia Ireland ena gabu idauidau dekenai. Edia hekwarahi bona edia hebogahisi dainai, tuari negana ibounai lalonai magasin iboudiai ai abia, ta ai reaia lasi.
Ai be mai emai dala hebouhebou do ai karaia danu. Lau laloa bada hebouhebouna be lagani 1941 gauna, unuseniai buka matamatana ladana Children idia halasia. Toana be pos opesi gaudia sekea tauna ese unai buka ia badulaia lasi badina be ia laloa ia ese memero kekeni ia herevalaia, unai dainai unai buka momo ai abia, hekwarahi lasi! Nega idauna ta ai, dala ai karaia buklet ta ladana Peace—Can It Last? be Ireland ai do idia printaia, badina be London amo do ai abia dalana be lasi. Ena be gavamani ese aiemai gaukara momo idia taravatua, to lauma dalanai ai dabu lasi.
Edia Badu Ai Koua
Belfast ai, haroro tauna ta be buruka bona gorere taudia naria rumana ta, Iehova ena Witness tauna ta ese ia biagua rumana, lalonai ia noho. Ia ese buka ta ladana Riches ia siaia ena adavana dekenai, England ai. Hahine ese hereva momokani ia inai henia, bona ena tau ia tore henia neganai unai ia hamaoroa goevagoeva. Ma ia gwau ai be “gavamani ena namo tahua lasi oreana.” Revareva sekea tauna ese unai hereva ia itaia bena Criminal Investigation Department ia hamaorolaia. Unai dainai, pulisi ese lau idia boiria edia bariki dekenai unai hereva ena anina do lau gwauraia totona, bona lau idia hamaoroa unai Riches bukana ta do lau mailaia. Gabeai, buka idia haloua neganai, lau itaia Roman Katolik Oreana ia gwauraia herevadia be idia makaia. Lau laloa unai be mai anina, badina be lau diba pulisi be IRA (Irish Republican Army) edia kara dainai idia gima noho.
Tuari lalonai ai vareai lasi karana be pulisi ese lau idia nanadailaia momo, badina be emai kara idia lalo-pararalaia be auka. To gavamani taudia ese kara ta idia karaia lasi, ai do idia koua totona. Gabeai, hebouhebou ta do ai karaia totona gwaumaoro lau tahua neganai, pulisi idia gwau pulisi rua do idia siaia emai kara do idia sekea totona. Lau gwau, “Do ai abidia dae!” Adorahi idia mai, hebouhebou ena program idia kamonai bona hereva haida idia torea. Program dokonai idia gwau, “Dahaka dainai ai idia siaia iniseniai? Inai ibounai ai moalelaia!” Murina dinana ai, idia lou mai bona emai buklet ladana Peace—Can It Last? ai henidia davana lasi neganai, idia abia dae mai edia moale ida. Hebouhebou negana orena lalonai hekwakwanai ta ia vara lasi.
Tuari ia doko bona laolao taravatudia idia kokia neganai, London Betele tauna Pryce Hughes ia mai Belfast. Harold King, gabeai misinari gaukarana be China ai ia karaia tauna, ese ia bamoa. Lagani 6 lalodiai London brens opesi ena heduru ai abia lasi, unai dainai unai tadikaka ruaosi edia hereva ese ai idia hagoadaia bada. Nega daudau lasi murinai, Harold Duerden, painia tauna ma ta mai ena kamonai, be England amo idia siaia mai Belfast dekenai, Basileia gaukarana do ia hagoadaia totona.
England Ai Lou Henia
Ireland tadikaka ai lalokau henidia bada, unai dainai England ai lou henia be auka. Society ena hereva dainai, lau bona egu adavana ai lou lao Manchester, bena gabeai ai lao Newton-le-Willows, Lancashire ena taoni ma ta, heduru ai idia dabu gabuna. Lagani 1953 ai emai natuna kekenina, Lois, ia vara, bena ena lagani be 16 neganai painia gaukarana ia matamaia; unai ai moalelaia bada. David Parkinson ia adavaia murinai, ful-taim hesiai gaukarana idia karaia noho Northern Ireland ai. Dala momo ai idia ese Olive bona lau emai aena gabudia ai idia raka. Hari, idia mai edia natudia ida be England ai idia noho, bona ai ibounai be kongregesen tamona lalonai ai gaukara.
Ena be emai noho dalana ia senisi loulou, to painia gaukarana lau hadokoa lasi—Olive be unai ia ura lasi, bona lau danu lau ura lasi. Nega ibounai lau laloa egu painia gaukarana ai lau kwalimu be lau sibogu dainai lasi to egu adavana dainai danu, badina be, bema ia ese lau ia durua loulou lasi mai ena lalokau ida, lau be ful-taim hesiai gaukarana lau karaia noho diba lasi. Hari inai negai aiemai goada ia ore haraga, to haroro gaukarana ai moalelaia noho, bona ai ruaosi be emai dekena taudia be Baibel amo ai stadi henia neganai ai moale bada. Idia ore laganidia lalonai, ai ese taunimanima 100 bamona ai durua vadaeni, Iehova do idia gwauhamata henia, bapatiso do idia abia, bona ena hesiai taudia ai do idia lao totona. Unai be moale gauna hereadaena! Bona unai taunimanima edia natudia bona tubudia ela bona uru ihatoina o ihahanina be Witness taudia ai idia lao danu.
Nega momo Olive bona lau ese emai hahenamo bona ekspiriens, lagani momo lalodiai ai davaria gaudia, ai herevalaia. Unai lagani lalodiai ai moale bada herea, bona idia ore haraga! Lau diba unai lagani lalodiai painia tauna ai lau lao bona egu Dirava, Iehova, ena hesiai lau lao henia be egu mauri gaukaralaia dalana hereadaena, idauna ta be lasi. Hari inai negai, lagani gunadia be mai egu moale ida lau laloa neganai, bona nega vaira be mai egu helaro namona ida lau laloa neganai danu, lau davaria Ieremia ena hereva be mai anina bada; ia gwau: “Lohiabada ena noho hanaihanai lalokauna, be do ia ore lasi. Iena bogahisihisi karadia be do idia doko lasi, daba ibounai idia be matamata. . . . ‘Unai dainai ia dekenai egu abidadama lau atoa noho.’ ”—Lalohisihisi ena Ane 3:22-24.
[Picture on page 26]
Bob bona Olive Anderson