Gwauhamata Matamatana amo Hahenamo Badadia Do Idia Mai
‘Gwauhamata matamatana, Keriso ese ia havaraia gauna, ese gwauhamata gunana ia hereaia.’—HEBERU 8:6.
1. Eden lalonai, Dirava ia perovetalaia ‘hahine ena garana’ be daika, bona edena dala ai iena ‘aena geduna dekenai bero ia abia’?
ADAMU bona Heva idia kara dika murinai, Iehova ese Heva ia koia tauna, Satani, ia hahemaoro henia, ia gwau: “Bona lau ese badu oi bona hahine ihuanai do lau atoa bona oiemu garana bona iena garana ihuanai. Ia ese emu kwarana do ia haberoa bona oi ese iena aena geduna do oi haberoa.” (Genese 3:15, NW) Lagani 29 C.E. ai, Iesu be Ioridane Sinavai dekenai bapatiso ia abia neganai, Eden lalonai Dirava ia gwauhamatalaia Garana ia hedinarai. Lagani 33 C.E. ai, satauro dekenai ia mase neganai, unai idaunegai peroveta herevana ena kahana ta ia guguru. Satani ese Garana ena ‘aena geduna ia haberoa.’
2. Iesu ena hereva hegeregerena, iena mase amo taunimanima ese edena bamona namo do idia davaria?
2 To moale gauna be, ena be unai bero be hisihisi bada herea gauna, to do ia noho hanaihanai lasi. Iesu be mase amo ia toreisi lou, mase diba lasi lauma tauanina ia abia, bona ia daekau iena Tamana guba dekenai, unuseniai ia bubua rarana ena davana ia henia “taunimanima momo edia dika davana karaia totona.” Unai amo, iena hereva idia vara momokani, ia gwau: “Taunimanima ena Natuna danu unai bamona do idia abia isi. Vadaeni do idia abidadama henia taudia ibounai ese mauri hanaihanai do idia abia. Badina be Dirava ese inai tanobada ia lalokau henia bada dainai, iena Natuna tamona sibona ia vara, ia henia vadaeni ita dekenai, do idia abidadama henia taudia ibounai be do idia mase lasi, to mauri hanaihanai do idia abia.” (Mataio 20:28; Ioane 3:14-16; Heberu 9:12-14) Gwauhamata matamatana be gau badana Iesu ena peroveta herevana ia guguru totona.
Gwauhamata Matamatana
3. Edena nega ai gwauhamata matamatana be ia gaukara matamaia?
3 Iena mase be kahirakahira neganai, Iesu be ia murinai idia raka taudia ia hamaoroa do ia bubua rarana be “gwauhamata [matamatana] ena rara.” (Mataio 26:28, NW; Luka 22:20) Guba dekenai ia daekau bona dina 10 murinai, lauma helaga be Ierusalema rumana ena atai daiutuna ta ai idia noho hahediba taudia 120 dekenai ia bubua neganai, ia hahedinaraia unai gwauhamata matamatana ia gaukara matamaia. (Kara 1:15; 2:1-4) Unai hahediba taudia 120 be unai gwauhamata matamatana henunai idia mailaia ese ia hahedinaraia unai gwauhamata “gunana,” o Taravatu gwauhamatana, ia ore momokani.—Heberu 8:13.
4. Gwauhamata gunana be ia kwalimu lasi, a? Mani oi gwauraia.
4 Gwauhamata gunana be ia kwalimu lasi, a? Lasi vaitani. Momokani, gwauhamata ma ta be ena gabu ia abia dainai, Israela besena korikorina be Dirava ia abia hidi besena lasi hari. (Mataio 23:38) To unai ia vara badina Israela besena ia gwau-edeede bona Iehova ia Horoa Tauna ia dadaraia. (Esodo 19:5; Kara 2:22, 23) To, unai Taravatu ia do noho neganai, gaukara bada ia karaia. Lagani handred momo lalonai, Dirava lao henia dalana ia henia bona tomadiho koikoi ena dika amo ia gimaia. Gwauhamata matamatana ena kahana haida ia hahedinaraia, bona idia karaia loulou boubou karadia amo ia hahedinaraia taunimanima ese kara dika bona mase amo idia do ia ruhaia dalana idia davaria be namo. Momokani, Taravatu be taunimanima ia hakaua Iesu dekenai. (Galatia 3:19, 24, NW; Roma 3:20; 4:15; 5:12; Heberu 10:1, 2) To, Aberahamo ia abia gwauhamatana ena hahenamo be unai gwauhamata matamatana amo do idia hedinarai momokani.
Aberahamo Ena Garana amo Tanobada Besedia be Hahenamo Idia Abia
5, 6. Aberahamo gwauhamatana be lauma dalanai ia guguru neganai, Aberahamo ena Garana be daika, bona edena bese ese ia amo hahenamo ia davaria guna?
5 Iehova be Aberahamo dekenai ia gwauhamata: “Oiemu garana dainai tanobada besedia iboudiai be sibodia do idia hanamoa.” (Genese 22:18, NW) Gwauhamata gunana henunai, manau idau bese taudia momo be Aberahamo ena garana, Israela, idia bamoa dainai hahenamo idia davaria. To lauma dalanai, Aberahamo ena Garana be goevadaena tauna tamona. Paulo ese unai ia gwauraia hedinarai, ia gwau: “Dirava ese Aberahamo mai ena natuna dekenai gwauhamata ia karaia. Buka Helaga ia torea lasi [“garana momo,” NW], to ia torea [“garana,” NW] tamona sibona. Inai [“garana,” NW] be Keriso.”—Galatia 3:16.
6 Oibe, Iesu be Aberahamo ena Garana, bona Ia amo tanobada besedia ese hahenamo namo hereana idia abia, guna Israela besena korikorina ese ia karaia diba gauna ia hereaia momokani. Oibe, unai bamona hahenamo ia abia besena ginigunana be Israela sibona. Pentekoste 33 C.E. murinai, aposetolo Petero ese Iuda taudia edia orea ta ia hereva henia, ia gwau: “Dirava ena gwauhamata, iena peroveta taudia ese idia gwauraia gaudia, be umui ese do umui davaria. Ma Dirava ese emui sene taudia dekenai ia gwauhamata gauna, be umui emui danu. Gauna be, Aberahamo dekenai Dirava ia gwau, ‘Oiemu tubudia dekena amo tanobada bese ibounai do lau hanamoa.’ Dirava ese iena Hesiai Tauna Iesu ia abia hidi, bona ia siaia mai guna umui dekenai, namo do umui abia totona. Inai namo ena anina be, ia ese emui lalodia do ia hagiroa, vadaeni umui ta ta emui dika daladia do umui rakatania.”—Kara 3:25, 26.
7. Edena besedia be hahenamo idia abia Iesu, Aberahamo ena Garana amo?
7 Nega daudau lasi murinai, Samaria taudia bena Idau Bese taudia ese unai hahenamo idia abia. (Kara 8:14-17; 10:34-48) Lagani 50 bona 52 C.E. padanai, Paulo ese Keristani taudia Galatia, Asia Minor dekenai, ia tore henia, ia gwau: “Buka Helaga danu ia gwauraia guna, Dirava ese Iuda lasi taudia edia abidadama dainai do ia gwauraidia maoromaoro. Unai dainai Buka Helaga lalonai inai Sivarai Namona ena hereva ia henia Aberahamo dekenai, ia gwau: ‘Tanobada besedia ibounai be oi dainai namo bada do idia davaria.’ Aberahamo ese iena abidadama dainai namo bada ia davaria. Unai dainai Dirava idia abidadama henia taudia ibounai ese namo bada do idia davaria, Aberahamo ia davaria bamona.” (Galatia 3:8, 9; Genese 12:3) Ena be Keristani taudia momo Galatia dekenai be “Iuda lasi taudia,” to Iesu amo hahenamo idia abia edia abidadama dainai. Edena dala amo?
8 Paulo ese Galatia Keristani taudia, herevana idia be edena bese amo, ia hamaoroa, ia gwau: “Bema umui be Keriso ena taudia neganai, umui be Aberahamo ena [“garana,” NW], bona Dirava ena gwauhamata gauna do umui davaria.” (Galatia 3:29) Unai Galatia taudia dekenai, Aberahamo ena Garana amo do idia abia hahenamo be gwauhamata matamatana lalonai do idia vareai bona Iesu ida Basileia do idia abia, idia be Aberahamo ena garana taudia Iesu ida. Idaunegai Israela taudia ibounai edia namba ita diba lasi. Ita diba sibona gabeai idia be “momo herea, kone ena miri bamona.” (1 King Taudia 4:20) To, Iesu idia bamoa lauma garana taudia edia namba ita diba—144,000. (Apokalupo 7:4; 14:1) Unai 144,000 taudia be taunimanima edia “bese ibounai, gado ibounai, hanua ibounai, bona kopina idauidau taudia ibounai” amo bona Aberahamo gwauhamatana ena hahenamo be ma haida dekenai idia henia gaukarana idia karaia.—Apokalupo 5:9.
Peroveta Herevana Ia Guguru Vadaeni
9 Ieremia be unai gwauhamata matamatana ia perovetalaia neganai, ia gwau: “ ‘Gwauhamata taravatu matamatana, Israela taudia danu do lau karaia gauna be inai bamona: Lau ese lauegu taravatu edia lalodia dekenai do lau atoa, bona edia kudouna dekenai do lau torea.’ ” (Ieremia 31:33) Gwauhamata matamatana lalonai idia noho taudia edia kara be vaia, Iehova idia hesiai henia ia idia lalokau henia dainai. (Ioane 13:35; Heberu 1:9) Iehova ese ena taravatu ia torea edia kudouna dekenai, bona idia ura dikadika iena ura idia karaia. Momokani, idaunegai Israela dekenai Iehova ena taravatu idia ura henia momokani taudia haida idia noho. (Salamo 119:97) Momo idia ura henia lasi. To unai bese dekenai idia do noho. Tau ta lasi be gwauhamata matamatana dekenai do ia noho diba bema Dirava ena taravatu be iena kudouna dekenai ia torea lasi.
10, 11. Gwauhamata matamatana lalonai idia noho taudia dekenai, edena dala ai Iehova be edia Dirava ai ia lao, bona edena dala ai idia ibounai be ia idia diba?
10 Iehova ese unai gwauhamata matamatana lalonai idia noho taudia ma ia herevalaia, ia gwau: “Lau be edia Dirava do lau lao, bona idia be lauegu bese do idia lao.” (Ieremia 31:33) Idaunegai Israela dekenai, momo ese tanobada besedia edia dirava idauidau idia tomadiho henia, to idia be Israela taudia bamona idia do noho. Gwauhamata matamatana dainai, Iehova ese lauma besena ta, “Dirava ena Israela,” ia havaraia Israela besena korikorina ena gabu ia abia totona. (Galatia 6:16; Mataio 21:43; Roma 9:6-8) To, bema ta ese Iehova sibona tomadiho henia karana ia rakatania, unai lauma besena matamatana lalonai do ia noho diba lasi.
11 Iehova be ma ia gwau: “Idia ibounai be lau do idia diba, ladana maragi taudia, bona ladana bada taudia danu.” (Ieremia 31:34) Israela dekenai, momo ese Iehova idia laloa lasi, ia be hegeregere idia gwau: “Lohiabada ese ita hanamoa kara ta, o ita hadikaia kara ta, be do ia karaia lasi.” (Sepanaia 1:12) Bema ta be Iehova ia laloa lasi eiava tomadiho goevana ia hamiroa, do ia noho lasi Dirava ena Israela lalonai. (Mataio 6:24; Kolose 3:5) Lauma Israela taudia be “edia Dirava idia diba taudia.” (Daniela 11:32) ‘Dirava momokani tamona bona Iesu Keriso dibaia’ karana idia moalelaia. (Ioane 17:3) Iesu idia diba, bona unai ese edia diba Dirava dekenai ia habadaia, badina dala idauna ta ai, Iesu ese “Dirava ena toana ita dekenai ia hedinaraia vadaeni.”—Ioane 1:18; 14:9-11.
12, 13. (a) Badina be dahaka Iehova ese gwauhamata matamatana lalonai idia noho taudia edia kara dika ia gwauatao? (b) Kara dika gwauatao karana ita herevalaia neganai, edena dala ai gwauhamata matamatana be gwauhamata gunana ia hereaia?
12 Vadaeni, Iehova ia gwauhamata: “Lau ese edia kara dika do lau gwauatao, bona edia kerere do lau laloa lou lasi.” (Ieremia 31:34b) Mose ena Taravatu lalonai, idia torea taravatu handred momo idia noho bona namona be Israela taudia ese idia kamonaia. (Deuteronomi 28:1, 2, 15) Taravatu idia makohia taudia iboudiai ese boubou idia henia edia kara dika koua totona. (Levitiko 4:1-7; 16:1-31) Iuda taudia momo idia laloa bema Taravatu idia badinaia, unai kara amo kara maoromaoro taudia ai idia lao diba. To Keristani taudia idia diba vadaeni, sibona edia gaukara amo, do idia gini mai edia maoromaoro ida be davana bamona do idia abia lasi. Badina kara dika karaia karana do idia koua diba lasi. (Roma 5:12) Gwauhamata matamatana henunai, Dirava vairanai do idia gini mai edia maoromaoro ida dalana tamona be Iesu ena boubou abidadama henia. To, unai bamona noho be Dirava ena harihari gauna, ena hebogahisi bada dainai ia henia gauna. (Roma 3:20, 23, 24) Iehova ia ura ena hesiai taudia ese ia idia kamonai henia. Paulo ia gwau gwauhamata matamatana lalonai idia noho taudia be “Keriso ena Taravatu” henunai idia noho.—1 Korinto 9:21.
13 Unai dainai, Keristani taudia dekenai danu, boubou ta ia noho kara dika totona, to unai boubou ena namo ese Taravatu gwauhamatana henunai idia karaia bouboudia edia namo ia hereaia. Paulo ia torea: “[Taravatu gwauhamatana henunai,] Iuda taudia edia hahelagaia taudia ibounai ese, dina ta ta ibounai helaga karadia idia karaia, bona boubou karadia be dala tamona dekenai idia henia nega momo. To unai gaukara ese kara dika idia kokia diba lasi. To Keriso ese, kara dika kokia totona, boubou gauna tamona sibona ia henia. Inai boubou gauna be mai ena siahu ela bona hanaihanai. Keriso ese unai bamona ia karaia murinai, Dirava ena idiba kahanai ia helai diho.” (Heberu 10:11, 12) Badina unai gwauhamata matamatana lalonai idia noho Keristani taudia ese Iesu ena boubou idia abidadama henia, Iehova ese idia ia gwauraia maoromaoro, kara dika lasi, bona unai bamona idia noho dainai idia ia horoa diba bona idia be iena lauma natudia ai idia lao. (Roma 5:1; 8:33, 34; Heberu 10:14-18) Idia goevadae lasi dainai kara dika idia karaia neganai, Iehova ese edia kara dika ia gwauatao totona idia noia diba, bona Iesu ena boubou dainai Iehova ese edia kara dika ia gwauatao. (1 Ioane 2:1, 2) To, bema kara dika karaia mai edia ura ida dalana idia abia hidi, Dirava vairanai edia maoromaoro bona edia kahana unai gwauhamata matamatana lalonai do idia haboioa.—Heberu 2:2, 3; 6:4-8; 10:26-31.
Gwauhamata Gunana Bona Matamatana
14. Edena bamona kopina utua karana be hahegani ta Taravatu gwauhamatana henunai? gwauhamata matamatana henunai?
14 Gwauhamata gunana lalonai, tatau be kopina utua karana idia karaia bona ia be toa ta, ia hahedinaraia idia be unai Taravatu henunai. (Levitiko 12:2, 3; Galatia 5:3) Keristani kongregesen ia matamaia murinai, haida idia laloa Iuda lasi Keristani taudia be kopina utua karana idia karaia danu be namo. To aposetolo taudia bona elda taudia Ierusalema dekenai, be Dirava ena Hereva bona ena lauma helaga ese idia hakaudia dainai, idia diba unai be anina lasi. (Kara 15:1, 5, 28, 29) Lagani haida murinai, Paulo ia gwau: “Bema tau ta ia gwau ia be Iuda tauna, kopina utua kara ia karaia sibona dainai, ia be Iuda momokani lasi, bona iena kopina utua be tauanina gauna sibona. To tau ta be Iuda tauna korikori bema iena lalona dekenai ia be Iuda tauna. Iena kopina utua kara korikori danu be iena kudouna lalonai ia vara gauna, kopina gauna sibona lasi. Inai be taunimanima idia torea taravatuna badinaia gauna lasi. Lasi, inai be Dirava ena Lauma ese ia havaraia gauna.” (Roma 2:28, 29) Kopina utua karana korikori, Iuda taudia korikori dekenai danu, be hari Iehova ena matana ai, lauma dalanai ia be anina lasi karana. Gwauhamata matamatana lalonai idia noho taudia ese kopina utua karana do idia karaia lasi edia tauanina dekenai, to namona be do idia karaia edia kudouna dekenai. Namona be Iehova ena matana ai idia miro lalohadai, uradia, bona doria gaudia ibounai do idia utua oho bamona.a Hari, taunimanima momo edia mauri dalana idia hahedinaraia lauma helaga be mai ena siahu taunimanima edia lalohadai haidaua totona.—1 Korinto 6:9-11; Galatia 5:22-24; Efeso 4:22-24.
15. Israela besena korikorina ena king taudia bona Dirava ena Israela ena king taudia oi hahegeregerea neganai be edena bamona?
15 Unai Taravatu gwauhamatana lalonai, Iehova be Israela ena King, bona gabeai iena lohia siahuna be king taudia dekena amo Ierusalema ai ia hahedinaraia. (Isaia 33:22) Iehova be Dirava ena Israela, lauma Israela besena, edia King danu, bona lagani 33 C.E. amo ema bona hari, Iesu Keriso, ‘siahu ibounai guba dekenai bona tanobada dekenai ia abia vadaeni’ tauna amo ia lohia. (Mataio 28:18; Efeso 1:19-23; Kolose 1:13, 14) Hari, Dirava ena Israela taudia idia diba Iesu be Dirava ena guba Basileiana ena King, bona lagani 1914 ai ia haginia. Iesu be King namo hereana ta, Hesekaia, Iosaia, bona idaunegai Israela ena abidadama king taudia ma haida ia hereaia.—Heberu 1:8, 9; Apokalupo 11:15.
16 Israela be basileia ta sibona lasi, to ia be mai ena horoa hahelaga oreana. Lagani 33 C.E. ai, Dirava ena Israela ese Israela besena korikorina ena gabu ia abia bona Iehova ena “hesiai” taudia, iena “hereva hamomokania taudia,” ai idia lao. (Isaia 43:10) Iehova ena hereva Israela dekenai, Isaia 43:21 bona Esodo 19:5, 6 ai, be hari Dirava ena lauma Israela taudia idia herevalaia. Dirava ena lauma besena matamatana be “ia abia hidi besena, pavapava bona hahelaga taudia, bese helagana, iena orea korikori taudia,” bona edia maduna be ‘Iehova ena kara namodia do idia gwauraia hedinarai.’ (1 Petero 2:9, NW) Dirava ena Israela taudia ibounai, tatau bona hahine, be hahelaga oreana ai idia lao. (Galatia 3:28, 29) Unai taudia be Aberahamo ena garana ena kahana ta dainai, hari idia gwau: “Bese idauidau e, Lohiabada ena bese [danu] do umui [moale hebou].” (Deuteronomi 32:43) Lauma Israela taudia, tanobada dekenai idia do noho taudia, be “hesiai tauna mai ena kamonai, bona mai ena kara maoromaoro” oreana. (Mataio 24:45-47) Dirava ia abia dae hesiai gaukara helagana be idia danu ita karaia gaukarana sibona.
Dirava Ena Basileia —Ena Anina Ginigabena Ia Vara
17. Gwauhamata matamatana taudia ese edena bamona vara dalana idia mamia?
17 Lagani 1513 B.C.E. murinai idia vara Israela taudia be edia vara negana amo Taravatu gwauhamatana henunai idia noho. Iehova ese gwauhamata matamatana lalonai ia abia dae taudia ese dala idauna ta ai idia vara—unai taudia be lauma dalana ai idia vara. Iesu ese Farisea tauna Nikodemo dekenai unai ia herevalaia, ia gwau: “Momokani, momokani lau hamaoroa oi dekenai, bema taunimanima ta be ia vara lou lasi, ia be Dirava ena Basileia do ia itaia diba lasi.” (Ioane 3:3) Hahediba taudia 120 Pentekoste 33 C.E. ai, be unai vara matamatana idia mamia goevadae lasi taudia ginigunadia. Gwauhamata matamatana henunai ia gwauraidia maoromaoro dainai, lauma helaga idia abia bona unai dainai idia “diba momokani” edia Basileia ahuna be do idia abia. (Efeso 1:14) Idia be ‘lauma helaga dekena amo’ idia vara bona Dirava ena heubu natudia ai idia lao, unai dainai idia be Iesu ena tadikaka bona ‘Keriso ia abia hanamoa gaudia do idia abia danu.’ (Ioane 3:6; Roma 8:16, 17) Idia “vara lou” ese helaro namona abia dalana ia kehoa.
18 Iesu ese unai gwauhamata matamatana ia haginia neganai, ia murinai idia raka taudia ida ia ese gwauhamata ma ta danu ia karaia, ia gwau: “Unai dainai, egu Tamana ese Basileia ta ia henia lau dekenai hegeregerena, lau danu Basileia ta lau henia inai, umui dekenai.” (Luka 22:29) Unai Basileia gwauhamatana ese dala ia karaia Daniela ena matahanai namona ta, Daniela 7:13, 14, 22, 27 ai, ia guguru totona. Daniela ese “taunimanima ena natuna ta bamona” (NW) tauna ia itaia bona “Idaunegai Tauna,” (NW) Iehova Dirava, ese lohia siahuna ia henia ia dekenai. Bena, Daniela ia itaia “helaga taudia ese basileia do idia abia.” Iesu be unai “taunimanima ena natuna ta bamona” tauna, bona lagani 1914 ai, Iehova Dirava amo guba Basileiana ia abia. Iena hahediba taudia, lauma helaga ese ia horoa taudia, be “helaga taudia,” bona ia danu idia be unai Basileia lalonai. (1 Tesalonika 2:12) Edena bamona?
19, 20. (a) Gwauhamata matamatana taudia dekenai, edena dala namona ai, Iehova ese Aberahamo dekenai ia henia gwauhamatana ia guguru momokani? (b) Edena henanadai ma ta do ita laloa be namo?
19 Idia mase murinai, unai horoa taudia be Iesu bamona mase amo do idia toreisi lou bona mase diba lasi lauma tauanidia idia abia bona Iesu ida king bona hahelaga taudia edia gaukara do idia karaia guba dekenai. (1 Korinto 15:50-53; Apokalupo 20:4, 6) Unai be helaro namo hereana ta! “Idia ese tanobada do idia gunalaia,” Kanana tanona sibona lasi. (Apokalupo 5:10) “Idia dekenai idia tuari taudia edia hanua ibounai do idia abia,” a? (Genese 22:17) Oibe, tomadiho ariara hahine, Babulonia Badana, idia ia tuari henia oreana, ia ore momokani negana idia itaia neganai, bona idia toreisi lou vadaeni horoa taudia be Iesu ida tanobada besedia be “auri itotohi dekena amo” idia biagudia bona Satani ena kwarana idia moia neganai, unai hereva do ia guguru momokani. Unai amo kahana ta do idia abia Genese 3:15 ai ia noho peroveta herevana ena kahana ginigabena idia hagugurua totona.—Apokalupo 2:26, 27; 17:14; 18:20, 21; Roma 16:20.
20 To, reana ita henanadai, Aberahamo gwauhamatana bona gwauhamata matamatana be mai edia anina unai abidadama taudia 144,000 sibona dekenai, a? Lasi, ma haida be unai gwauhamata taravatudia lalonai lasi to idia amo hahenamo do idia abia. Sivarai gabena dekenai unai do ita itaia.
[Footnote]
a Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese ia printaia bukana, Insight on the Scriptures, Volium 1, rau 470, oi itaia.
Oi Laloatao, A?
◻ Edena nega ai gwauhamata matamatana ia gaukara matamaia?
◻ Gwauhamata gunana ese dahaka gaukara ia karaia haorea?
◻ Aberahamo ena Garana tauna badana be daika, bona unai Garana ese edena bese ia hanamoa guna bona edena besedia ia hanamoa murinai?
◻ Unai 144,000 taudia dekenai, Aberahamo gwauhamatana bona gwauhamata matamatana edia anina ginigabedia be dahaka?
8. Paulo ena nega Keristani taudia dekenai, Aberahamo ena Garana amo idia abia hahenamo be dahaka, bona gabeai taunimanima hida ese unai hahenamo do idia abia?
9. Edena dala ai Iehova ena taravatu be gwauhamata matamatana taudia lalonai?
16. Dirava ena Israela be edena bamona hahelaga oreana?
18. Gwauhamata matamatana taudia idia vara lou neganai, edena helaro namona abia dalana ia kehoa?
[Picture on page 15]
Taravatu matamatana henunai kara dika gwauatao karana ese gwauhamata gunana henunai kara dika gwauatao karana ena anina ena dobu ia hereaia