Oiemu Abidadama Toreisi Lou Dekenai be Ia Goada, A?
“Toreisi lou be lau inai, mauri danu be lau. Lau dekenai ia abidadama henia tauna, ia be do ia mase, to do ia mauri lou.”—IOANE 11:25.
1, 2. Dahaka dainai Iehova ia tomadiho henia tauna ese toreisi lou helarona ia abia dae momokani be namo?
OIEMU helaro toreisi lou dekenai be ia goada, a? Oiemu lalona ia hagoadaia dainai, mase garina oi gari lasi bona oiemu lalokau taudia idia mase neganai oi daradoko lasi, a? (Mataio 10:28; 1 Tesalonika 4:13) Dirava ena idaunegai hesiai taudia momo idia dadabadia, idia kirikirilaidia, idia hahisidia, bona dibura rumadia ai idia koudia, to edia abidadama toreisi lou dekenai ese edia lalona ia hagoadaia dainai, unai idia haheaukalaia diba. Oi be idia bamona, a?—Heberu 11:35-38.
2 Oibe, mai momokani ida Iehova ia tomadiho henia tauna ia diba momokani toreisi lou be do ia vara, bona unai abidadama ese ena mauri dalana ia biagua be namo. Ita lalohadailaia gauna namo hereana ta be Dirava ena nega korikori ai, davara, mase, bona Hade be idia lalonai idia noho mase taudia do idia ruhaia, bona unai toreisi lou taudia be paradaiso lalonai do idia mauri diba ela bona hanaihanai.—Apokalupo 20:13; 21:4, 5.
Vaira Maurina Idia Daradaralaia
3, 4. Taunimanima momo ese mase murinai ia noho maurina dekenai edena lalohadai idia abia dae?
3 Nega daudau lalonai Kerisendom dubudia ese mase murinai ia noho maurina be taunimanima dekenai idia hadibaia. U.S. Catholic magasin ena hereva ta ia gwau: “Gunaguna amo ema bona hari, Keristani taudia ese mauri idauna, ia lalonai maino, noho namo, bona moale do idia davaria maurina, idia laloa noho karana amo inai mauri lalonai idia davaria lalohisihisi bona hisihisi idia haheaukalaia toho.” Ena be Kerisendom tanodia momo lalonai, taunimanima ese tomadiho idia laloa bada lasi, to momo idia laloa mase murinai gau ta ia noho. To unai gauna idia daradaralaia.
4 Time magasin ena hereva ta ia gwau: “Taunimanima ese [mauri gabena] herevana idia do abia dae noho: to idia diba namonamo lasi unai mauri be dahaka, bona edia pasto taudia ese hari unai idia herevalaia momo lasi.” Dahaka dainai pasto taudia be guna mauri gabena idia herevalaia, to hari idia herevalaia momo lasi? Tomadiho daladia ia tahua namonamo tauna Jeffrey Burton Russell ia gwau: “Lau laloa [pasto taudia] idia ura lasi unai idia herevalaia badina idia laloa taunimanima momo ese unai lalohadai idia abia dae lasi karana idia hanaia be auka.”
5. Hari inai negai taunimanima momo be hel lahina hahediba herevana be edena bamona idia laloa?
5 Dubu momo dekenai, mauri gabena ena anina be taunimanima idia mase murinai guba eiava hel lahina dekenai do idia lao. Bona bema pasto taudia idia ura lasi guba idia herevalaia, vadaeni idia ura lasi momokani hel idia herevalaia. Niuspepa herevana ta ia gwau: “Hari inai negai, hel lahina ai panisi hanaihanai herevana idia abia dae dubudia danu . . . be unai hahediba herevana idia gwauraia goada lasi.” Momokani, hari inai nega ena tomadiho stadilaia taudia idia laloa lasi hel be hisihisi gabuna korikorina, guna Middle Ages lalonai taunimanima idia hadibaia bamona. To, idia ese taunimanima hahisia lasi dalana ai hel lalohadaina idia herevalaia. Hari inai negai diba taudia idia gwau, kara dika taudia be hel lalonai idia abia hisihisi be hisihisi korikorina lasi, to idia lalohisihisi badina “lauma dalanai Dirava ena amo idia siri.”
6. Mase ia vara gwauraia neganai, edena bamona haida idia davaria edia abidadama be goada lasi?
6 Hari taunimanima edia hemami idia hadikaia lasi totona dubu ena hahediba herevana idia hamanokaia dainai, reana taunimanima ese idia haida idia abia dae, to mai edia momokani ida dubu dekenai idia lao taudia milioni momo idia daradara noho dahaka idia abidadama henia be namo. Unai dainai, mase ia vara gwauraia neganai, idia davaria edia abidadama be ia goada lasi. Edia hemami be aksiden badana ta lalonai ena ruma bese taudia momo idia mase hahinena ena hemami bamona. Ia idia nanadaia bema ena abidadama ese ia durua neganai, mai daradara ida ia haere, ia gwau: “Reana.” To bema mai ena lalo-goada ida ia gwau ena abidadama ese ia durua, edena bamona nega daudau lalonai do ia durua diba bema unai abidadama be mai ena badina maorona lasi? Unai ita laloa namonamo be namo, badina dubu momo ese idia hadibaia herevana vaira maurina dekenai be Baibel ena hereva amo ia idau momokani.
Kerisendom Ena Lalohadai Mase Murinai Ia Noho Maurina Dekenai
7. (a) Dubu momo ese idia abia dae herevana ta be dahaka? (b) Tomadiho stadilaia tauna ta ese mase diba lasi soulina hahediba herevana be edena bamona ia herevalaia?
7 Ena be Kerisendom dubudia edia lalohadai be idauidau, to idia ibounai idia abia dae herevana be inai, taunimanima be mai edia mase diba lasi soulina bona tauanina ia mase neganai unai souli ia mauri noho. Taunimanima momo idia abia dae, tau ta ia mase neganai, ena souli be guba dekenai do ia lao. Haida idia gari edia souli be hel lahina eiava pegatori dekenai do ia lao. To idia abia dae vaira maurina lalohadaina lalonai, mase diba lasi soulina be lalohadai badana. Tomadiho stadilaia tauna Oscar Cullmann ena hereva ta be buka ta ladana, Immortality and Resurrection, lalonai idia halasia bona unai lalohadai ia herevalaia. Ia gwau: “Hari inai negai, bema Keristani tauna ta ita nanadaia . . . New Testament ena hahediba herevana mase murinai ia noho maurina dekenai be dahaka, momo be do idia haere: ‘Mase diba lasi soulina.’ ” To, Cullmann be ma ia gwau: “Unai taunimanima momo ese idia abia dae lalohadaina be Keristani taudia idia laloa kerere gauna badana.” Cullmann ia gwau, nega ginigunana unai ia gwauraia neganai, taunimanima momo idia badu. To, ena hereva be momokani.
8. Iehova ese tau bona hahine ginigunadia dekenai ia henia helarona be dahaka?
8 Iehova Dirava ese taunimanima ia havaraia lasi mase murinai guba dekenai do idia lao totona. Idia mase be ena ura ginigunana hegeregerena lasi. Ia ese Adamu bona Heva ia havaraia neganai, idia goevadae bona dala ia kehoa edia kara maoromaoro natudia ese tanobada do idia hahonua. (Genese 1:28; Deuteronomi 32:4) Dirava ese iseda tama sina ginigunadia ia hadibaia, do idia mase ena badina tamona be bema ia idia kamonai henia lasi. (Genese 2:17) Bema edia guba Tamana idia kamonai henia, tanobada dekenai do idia mauri noho ela bona hanaihanai.
9. (a) Taunimanima soulina dekenai hereva momokani be dahaka? (b) Souli ia mase neganai dahaka ia vara ia dekenai?
9 To madi, Adamu bona Heva be Dirava idia kamonai henia lasi. (Genese 3:6, 7) Edia kara ena anina dikana be aposetolo Paulo ese ia herevalaia, ia gwau: “Tau tamona dekena amo kara dika ia vareai mai tanobada dekenai, bona iena kara dika ese mase ia mailaia. Unai dainai mase be taunimanima ibounai ese idia abia, badina ibounai be mai edia kara dika.” (Roma 5:12) Adamu bona Heva be tanobada dekenai idia mauri ela bona hanaihanai lasi, to idia mase. Bena dahaka ia vara? Idia be mai edia mase diba lasi soulidia bona edia kara dika dainai hel lahina dekenai idia lao, a? Lasi, badina be Baibel ia gwau, gunaguna Iehova ese Adamu ia havaraia neganai, ia be mauri soulina ta ai ia lao. (Genese 2:7, NW) Dirava ese tau dekenai souli ia henia lasi; tau be souli ta ai ia lao, mauri tauna ta. (1 Korinto 15:45, NW) Momokani, Adamu sibona be “mauri soulina ta” lasi, to Genese be Heberu gado ai idia torea bona unai gado ia hahedinaraia, animal danu be “mauri soulidia”! (Genese 1:24, NW) Adamu bona Heva idia mase neganai, idia be mase soulidia ai idia lao. Iehova ese Adamu ia hamaoroa gaudia be idia dekenai idia vara. Ena hereva be inai: “Do oi varahu, bona do oi gaukara auka, tano ena anina abia totona, ia lao bona tano dekenai do oi giroa lou, badina be tano dekena amo oi mai. Oi be tano dekena amo karaia gauna, bona tano dekenai do oi giroa lou.”—Genese 3:19.
10, 11. New Catholic Encyclopedia ese Baibel ena souli herevana edena bamona ia herevalaia, bona unai be Baibel ena hereva hegeregerena, a?
10 New Catholic Encyclopedia ena hereva be unai bamona danu. Ena hereva ta “Souli (Baibel lalonai)” ia gwau: “TG [“Taravatu Gunana,” eiava Heberu Revarevadia] lalonai tauanina bona souli be gau rua ai idia hapararaia lasi.” Ma ia gwau, Baibel lalonai unai hereva “souli” “be nega ta lasi tauanina eiava tau ta amo ia idau soulina ta ia gwauraia.” Momokani, nega momo souli “ena anina be mauri gauna sibona, herevana idia be animal eiava taunimanima.” Unai bamona hereva momokanina ita moalelaia, to ita daradara noho, dahaka dainai dubu dekenai idia lao taudia momo dekenai unai idia hadibaia lasi.
11 Bema dubu dekenai idia lao taudia be Baibel ena hereva momokanina idia diba, reana edia lalo-hekwarahi bona gari ia hamaragia diba. Baibel ia gwau: “Ia kara dika soulina—ia sibona do ia mase,” hel ena lahi dekenai do ia hisihisi lasi! (Esekiela 18:4, NW) Ena be unai hereva be Kerisendom ena hahediba herevana amo ia idau, to aonega tauna Solomona ese Dirava ena lauma helaga ena siahu henunai ia gwauraia herevana ida ia hegeregere, ia gwau: “Badina be mauri taudia idia diba do idia mase, to mase taudia be gau ta idia diba lasi. Idia be mai edia ahuna lasi [hari mauri lalonai], bona taunimanima ese mase taudia idia laloaboio momokani. Oiemu imana ese ia davaria gaukara ibounai, be do oi karaia mai oiemu goada ibounai danu. Badina be mase taudia edia gabu, oi lao gabuna, dekenai be kara ta lasi, laloa ta lasi, diba bona aonega ta lasi.”—Hadibaia Tauna 9:5, 10.
12. Kerisendom ese mase diba lasi soulina herevana be edeseniai amo ia abia?
12 Dahaka dainai Kerisendom dubudia ese idia hadibaia herevana be Baibel ena hereva amo ia idau momokani? New Catholic Encyclopedia ena hereva ta ladana “Souli, Taunimanima, Mase Diba Lasi Gauna” lalonai ia gwau, dubu ena hahediba herevadia torea taudia badadia ese mase diba lasi soulina idia abidadama henia ena badina be Baibel amo lasi, to “Greek taudia edia ane torea taudia, aonega taudia bona sene herevadia amo idia abia. . . . Gabeai, diba taudia idia ura Plato eiava Aristotle ena lalohadai haida idia gaukaralaia.” Ia gwau “Plato ena lalohadai ginigunadia bona gabeai idia haidaua lalohadaidia”—mase diba lasi soulina lalohadaina danu—be gabeai “Keristani hahediba herevadia lalonai” idia atoa.
13, 14. Dahaka dainai dirava idauidau idia tomadiho henia Greek aonega taudia amo hereva momokani ita tahua be aonega karana lasi?
13 Sibona idia gwauraia Keristani taudia be hahediba herevana badana, mase murinai ia noho maurina, idia diba namonamo totona, Greek taudia edia lalohadai idia tahua be namo, a? Lasi momokani. Paulo be Korinto, Greece ai, idia noho Keristani taudia ia tore henia neganai, ia gwau: “Inai tanobada ena aonega be kavakava, Dirava ena vairana dekenai. Buka Helaga lalonai ia torea vadaeni, ia gwau: ‘Aonega taudia be edia diba momo lalonai Dirava ese ia hakereredia noho.’ Bona Buka Helaga ena hereva ta ma ia gwau: ‘Lohiabada be aonega taudia edia laloa ia diba, idia be anina lasi.’ ” (1 Korinto 3:19, 20) Idaunegai Greek taudia be kaivakuku tomadiho henia taudia. Unai dainai, edena bamona hereva momokani be idia amo ia mai diba? Paulo be Korinto taudia ia nanadaia, ia gwau: “Dirava ena dubu helaga bona kaivakuku be edena bamona idia hakapua tamona diba? Badina ita be Mauri Dirava ena dubu helaga! Dirava ese inai bamona ia hereva, ia gwau: ‘Lau be lauegu bese taudia danu do lau noho, bona idia edia huanai do lau raka. Bona lau be edia Dirava do lau lao, bona idia be lauegu bese taudia do lau halaodia.’ ”—2 Korinto 6:16.
14 Dirava ese hereva helagadia be Israela besena amo ia halasia guna. (Roma 3:1, 2) Lagani 33 C.E. murinai, horoa Keristani taudia ginigunadia edia kongregesen amo ia halasia. Paulo ese Keristani taudia ginigunadia ia herevalaia neganai, ia gwau: “Dirava ese [ia idia lalokau henia taudia totona ia hegaegaelaia gaudia] iena Lauma dekena amo ita dekenai ia hedinaraia.” (1 Korinto 2:10; ma danu Apokalupo 1:1, 2 itaia.) Kerisendom ena mase diba lasi soulina hahediba herevana be Greek aonega taudia edia lalohadai amo ia mai. Dirava ese Israela besena eiava horoa Keristani taudia ginigunadia edia kongregesen amo unai lalohadai ia halasia lasi.
Helaro Korikorina Mase Taudia Totona
15. Iesu ena hereva hegeregerena, helaro korikorina mase taudia totona be dahaka?
15 Bema mase diba lasi soulina ia noho lasi, helaro korikorina mase taudia totona be dahaka? Momokani, ia be toreisi lou helarona, Baibel ena hahediba herevana badana ta bona Dirava ena gwauhamata namona. Iesu be ena turana Mareta ia hereva henia neganai, toreisi lou helarona ia herevalaia, ia gwau: “Toreisi lou be lau inai, mauri danu be lau. Lau dekenai ia abidadama henia tauna, ia be do ia mase, to do ia mauri lou.” (Ioane 11:25) Iesu ita abidadama henia ena anina be ita ese mase diba lasi soulina ita abia dae lasi, to toreisi lou herevana ita abia dae.
16. Dahaka dainai toreisi lou herevana ita abia dae be maoro?
16 Iesu be guna Iuda taudia haida dekenai ia hereva neganai, toreisi lou ia herevalaia, ia gwau: “Inai kara dekenai do umui hoa lasi. Badina be nega ta do ia mai, mase guria gabu dekenai idia noho taudia ibounai ese iena gadona do idia kamonai. Vadaeni guria gabu dekena amo do idia toreisi.” (Ioane 5:28, 29) Iesu ena hereva unuseniai be idau bona tauanina ia mase neganai mase diba lasi soulina be maoromaoro guba dekenai ia lao herevana be idau momokani. Iesu ese guri dekenai idia noho taudia, idia momo be lagani handred eiava tausen momo lalonai idia mase taudia, “do idia toreisi” karana ia herevalaia. Anina be mase soulidia be do idia mauri lou. Oi laloa ta ese unai do ia karaia diba lasi, a? ‘Mase taudia ia hamauria lou diba bona idia do vara lasi gaudia ia havaraia diba’ Diravana ese do ia karaia diba. (Roma 4:17) Reana Baibel ena hereva idia abia dae lasi taudia ese taunimanima be mase amo do idia toreisi lou herevana idia kirikirilaia, to unai hereva be “Dirava be lalokau” herevana bona ‘ia idia tahua taudia edia davana do ia henia’ herevana ida ia hegeregere momokani.—1 Ioane 4:16; Heberu 11:6.
17. Dirava ese toreisi lou amo dahaka do ia hagugurua?
17 Bema Dirava ese ia idia badinaia ‘ela bona idia mase’ taudia be ia hatorea isi lasi, edena bamona edia davana ia henia diba? (Apokalupo 2:10) Toreisi lou dainai Dirava ese aposetolo Ioane ia herevalaia gauna do ia hagugurua diba danu. Ioane ia gwau: “Dirava ena Natuna ia hedinarai ena badina korikori be inai: Satani ena kara dika do ia haorea momokani totona.” (1 Ioane 3:8) Gunaguna, Eden umana lalonai, Satani ese iseda tama sina ginigunadia be kara dika bona mase dekenai ia hakaua neganai, ia be tanobada besena ibounai alaia tauna ai ia lao. (Genese 3:1-6; Ioane 8:44) Iesu ese ena mauri goevadaena be mauri ena davana totona ia henia neganai, ia ese Satani ena gaukara ia haorea matamaia. Unai ese dala ia kehoa taunimanima be kara dika ena hesiai gaukara, Adamu ese mai ena ura ida ia karaia gwau-edeede karana dainai idia ia guia gauna, amo do ia ruhaia. (Roma 5:18) Adamu ena kara dika dainai idia mase taudia edia toreisi lou be Diabolo ena gaukara haorea karana ma ta.
Tauanina Bona Souli
18. Paulo ese Iesu ena toreisi lou ia herevalaia neganai, Greek aonega taudia haida be dahaka idia karaia, bona dahaka dainai?
18 Aposetolo Paulo be Atena dekenai ia noho neganai, taunimanima dekenai sivarai namona ia harorolaia bona idia haida be Greek aonega taudia. Ia ese Dirava momokanina tamona ia herevalaia bona helalo-kerehai ia harorolaia neganai idia kamonai. To gabeai dahaka ia vara? Paulo ena hereva dokonai ia gwau: “Dirava ese dina ta ia abia hidi vadaeni, unai dina dekenai iena abia hidi Tauna ese tanobada ibounai do ia kota henia mai maoromaoro danu. Bona inai kara Dirava ese ia hamomokania taunimanima ibounai edia vairanai, unai Tau mase dekena amo ia hamauria dainai.” Unai hereva dainai idia hoa bada. “Mase dekena amo toreisi lou hereva idia kamonai neganai, haida ese Paulo idia kirikirilaia.” (Kara 17:22-32) Tomadiho ia stadilaia tauna Oscar Cullmann ia gwau: “Reana taunimanima haida ese Keristani taudia idia harorolaia toreisi lou herevana idia abia dae be auka lasi, to souli ia mase diba lasi herevana idia abia dae Greek taudia ese idia abia dae be auka. . . . Aonega taudia badadia Socrates bona Plato edia hahediba herevadia bona Taravatu Matamatana ena hahediba herevadia idia hegeregere [ita hakapua diba] lasi.”
19. Kerisendom ena tomadiho stadilaia taudia be edena bamona toreisi lou herevana bona mase diba lasi soulina herevana idia hatamonaia toho?
19 Ena be unai ia momokani, to aposetolo taudia edia mase murinai hereva momokani idia negea vaitani negana lalonai, tomadiho stadilaia taudia idia gaukara goada Keristani toreisi lou herevana bona Plato ena hahediba herevana, mase diba lasi soulina unai, idia hatamonaia totona. Gabeai, haida ese inai lalohadai idauna idia abia dae: Mase neganai, souli be tauanina amo ia parara (haida idia gwau ia “ruhaia”). Bena, R. J. Cooke ia torea bukana Outlines of the Doctrine of the Resurrection ia gwau, Kota Dinana ai, “tauanina ta ta be ena souli ida, bona souli ta ta be ena tauanina ida idia tamona.” Idia gwau gabeai tauanina bona ena mase diba lasi soulina do idia tamona be toreisi lou unai.
20, 21. Daidia ese toreisi lou hereva momokanina idia hadibaia, bona unai amo dahaka namo idia abia?
20 Hari inai negai danu unai lalohadai be dubu badadia edia hahediba herevana. Reana tomadiho ia stadilaia tauna ese unai lalohadai ia abia dae diba, to dubu dekenai idia lao taudia momo be unai lalohadai idia diba lasi. Idia laloa idia mase neganai, maoromaoro guba dekenai do idia lao. Unai lalohadai dainai, May 5, 1995 ena Commonweal magasin lalonai, toretore tauna John Garvey ia gwau: “Toana be Keristani taudia momo idia abia dae lalohadaina [mase murinai ia noho maurina dekenai] be Plato ena lalohadai, idia haidaua gauna hegeregerena, to Keristani lalohadai momokanidia hegeregerena lasi, bona ena badina be Baibel dekenai lasi.” Momokani, Kerisendom ena dubu gunalaia taudia ese Baibel idia rakatania bona Plato ena lalohadai idia abia dae neganai, idia ese edia orea taudia amo Baibel ena toreisi lou helarona idia kokia.
21 To, Iehova ena Witness taudia ese dirava koikoidia idia tomadiho henia taudia edia aonega herevadia idia dadaraia bona Baibel ena toreisi lou herevana idia abia dae. Idia davaria unai bamona hahediba herevana ese edia lalona ia hadiaria bona ia hagoadaia, bona idia ia durua. Hereva gabedia lalonai, do ita itaia Baibel ena toreisi lou herevana, tanobada helarona idia abia taudia bona guba dekenai do idia toreisi lou taudia totona, be mai ena badina aukana bona ita lalo-pararalaia goevagoeva diba. Unai hereva oi hegaegaelaia totona, ai laloa Korinto taudia idia abia revareva ginigunana ena karoa 15 do oi duahia namonamo guna be namo.
Oi Laloatao, A?
◻ Dahaka dainai iseda abidadama toreisi lou dekenai ita hagoadaia be namo?
◻ Iehova ese Adamu bona Heva dekenai dahaka helaro ia henia?
◻ Dahaka dainai hereva momokani be Greek aonega herevadia amo ita tahua be aonega karana lasi?
◻ Dahaka dainai toreisi lou helarona be helaro korikorina ta?
[Picture on page 10]
Iseda tama sina ginigunadia idia kara dika neganai, tanobada dekenai mauri hanaihanai helarona idia haboioa
[Picture on page 12]
Plato ia abia dae mase diba lasi soulina lalohadaina ese dubu edia diba taudia edia lalona ia veria
[Credit Line]
Musei Capitolini, Roma