Tau ta Ia Mase Murinai ena Laulau Ia Do Mauri Noho, Eiava?
“LAULAU: Taunimanima idia laloa mase murinai edia laulau be idia mauri noho bona unai neganai moale bona hisihisi mamina idia abia diba.” (The Compact Edition of the Oxford English Dictionary bukana.) Kahirakahira tomadiho orea iboudiai be unai lalohadai idia abia dae. New Catholic Encyclopedia bukana lalonai, ia gwau: “Laulau be ia mase diba lasi bona mase murinai do ia mauri noho ena hahediba herevana . . . be Keristen tomadiho ena badina ta bona edia aonega herevana ta.”
Vadaeni, inai hereva reana do oi hoalaia. Unai hahediba herevana be Dirava diba lasi taudia edia aonega herevana amo ia mai. Nega daudau Iesu be tanobada dekenai ia do vara lasi neganai, taunimanima idia laloa taunimanima lalonai laulau ia noho bona mase neganai ia mauri noho diba. Unai dainai tauanina ia mase neganai, idia laloa laulau be koboni eiava lauma tauanina dekenai ia mauri noho diba.
Greek taudia be unai hereva idia gwauraia neganai sibodia edia aonega hereva amo idia gwauraia. Idia gwau aonega hereva ia gwauraia tauna, Socrates, ena hereva be: “Bema laulau be, . . . tauanina ia rakatania neganai ia goeva, bona tauanina ena kahana ta ia veria kau lasi, . . . ia be laulau dainai, itaia diba lasi gabuna dekenai do ia lao, ia be dirava ta, ia mase diba lasi, bona ia be mai ena aonega, bona ia lao henia gabuna dekenai ia ginidae neganai ia moale, bona kerere bona kara kava bona gari karadia . . . bona taunimanima edia dika ma haida amo ia ruhaia vadaeni, bona . . . dirava ma haida danu hereva momokani dekenai do ia mauri ela bona hanaihanai.”—Phaedo, 80, D, E; 81, A.
Bible ena Hahediba Herevana Ta Lasi
Vadaeni, laulau ia mase diba lasi be Dirava idia diba lasi taudia edia hahediba herevana ta dainai, edena dala amo Kerisendom bona Iuda be edia tomadiho lalonai unai hereva idia hadibaia?
New Catholic Encyclopedia bukana lalonai, ia gwau: “Mase murinai taunimanima ena laulau be ia mauri noho ena hereva be Bible dekenai ia hedinarai momokani lasi.” To hereva maorona be inai, laulau ia mase diba lasi ena hahediba be Bible dekenai ia noho lasi! Unai encyclopedia bukana dekenai ia gwau: “Taunimanima lalonai maurina ia noho ena anina Taravatu Gunana bukana dekenai be ta bona idau negai Greek bona hari inai nega aonega hereva dekenai ena anina be ma ta bona idau.”
Taravatu Gunana bukana dekenai, Heberu herevana neʹphesh, be nega 754 idia torea, nega momo idia hahanaia “mauri.” Taravatu Matamatana buka dekenai, Greek herevana psy·kheʹ, be nega 102 idia torea, unai hereva danu be nega momo idia hahanaia “mauri.” Bible dekenai unai hereva idia gaukaralaia dalana ita tahua neganai, ena anina do ita hoalaia diba.
Genese 2:7 ita duahia neganai, ia gwau Dirava ese Adam ena udu baubau dekenai mauri ena laga ia hiriria, bona Adam be “mauri tauna” ai ia lao [Heberu, neʹphesh].” Inai oi laloa: Ia ese Adam dekenai mauri gauna ta laulau bamona ia henia lasi; to mauri tauna ta ai ia lao. Unai anina be, ia vara matamaia tauna Adam be mai ena mauri! Vadaeni, New Catholic Encyclopedia bukana ena hereva dokona dekenai, ia gwau: “Taravatu Gunana dekenai taunimanima edia mauri idia gwauraia ena anina be taunimanima ena kahana ta lasi, to ena anina be tauanina ibounai—taunimanima mai ena mauri unai.”
Bible ena siri ma haida ese unai ia hamomokania. Haheitalai ta be Levitiko 7:20, unuseniai ia gwau, “herohemaino boubou ena hidiona ia ania mauri tauna [neʹphesh].” Levitiko 23:30 dekenai ia gwau: “Mauri tauna ta [neʹphesh] be unai dina dekenai bema ia gaukara.” Hereva Lada-isidia 25:25 dekenai ia gwau: “Gabu daudau amo ia mai sivarai namona be ranu keruma ia hesiku mauri tauna [neʹphesh] latanai bamona.” Bona Salamo 105:18 dekenai ia gwau: “Iena aena be auri seini amo idia haberoa; iena mauri [neʹphesh] be auri amo idia guia.” Vadaeni, daika ese vamu ia ania diba, ia gaukara diba, ranu ia inua diba, bona seini amo idia guia diba? Unai be taunimanima edia tauanina lalonai ia noho laulauna ta, eiava ena anina be unai taunimanima sibona, a? Haere be ia hedinarai goevagoeva.
Hereva namona be inai, Bible lalonai taunimanima sibodia lasi neʹphesh bona psy·kheʹ ia gwauraidia, to gwarume bona manu ia herevalaia neganai danu unai hereva ia gwauraia. Genese 1:20 dekenai ia gwau havaraia dinana ta lalonai, Dirava ia gwau: “Davara ese mauri gaudia [neʹphesh] momo do idia havaraia namo.” Oibe, gwarume danu be mai edia mauri siahuna! Havaraia dinana ma ta dekenai, Dirava ia hahedinaraia “boromakau, bona tano dekenai idia rau gaudia, bona tanobada boroma” be mauri gaudia!—Genese 1:24; Levitiko 11:10, 46; 24:18; Numera 31:28; Iobu 41:21; Esekiel 47:9 itaia danu.
Bible lalonai “mauri” gaudia o taudia ia herevalaidia neganai, ia gwau lasi mase murinai idia be laulau bamona bona unai taudia edia tauanina idia rakatania. “Mauri” anina be taunimanima ta eiava animal ta, eiava idia moalelaia maurina unai.
Mase Murinai Dahaka Ia Vara?
Ia hedinarai goevagoeva, Bible ena hereva bona Dirava idia diba lasi taudia edia hereva be idau, badina idia gwau taunimanima lalonai mase diba lasi laulauna ta ia noho. Oi laloa, unai hereva dekenai daika ese hereva momokani idia hadibaia? Dirava idia diba lasi Greek aonega hereva idia gwauraia taudia, eiava Dirava ena gwauhamata bese taudia? Momokani, Dirava ena taunimanima ese hereva momokani idia gwauraia, badina Dirava be idia dekenai ena Hereva ia henia.
To, ia do noho henanadai ta be inai, Mauri tauna ia mase murinai dahaka ia vara? Unai tau ia mase neganai ena mauri siahuna ia ore. Unai anina be ia mase momokani. Bible ena siri momo ese unai idia hamomokania. Esekiel 18:4 dekenai ia gwau: “Ia kara dika tauna ena lauma [mauri siahuna] be do ia mase.” Hahemaoro Taudia 16:30 dekenai ia gwau: “Samson ma ia gwau, ‘Mani emu kara [egu mauri siahuna be] Filistia taudia danu do ia mase hebou.’ ” Siri ma haida ese idia hahedinaraia taunimanima edia mauri siahuna idia atoa siri diba (Genese 17:14), tuari kaia amo idia hamasea diba (Iosua 10:37), hodahoda idia abia lasi neganai idia mase diba (Iobu 7:15), bona idia maloa mase diba (Iona 2:5). Tau ta ena mauri siahuna ia ore neganai, unai tau be ia mase momokani.—Levitiko 19:28; 21:1, 11.
Vadaeni, mase taudia be edena bamona? Namona be inai oi laloa, mauri be idau bona mase be idau. Tauanina dekenai gau haida ita mamia diba. Hegeregere, bema iseda matana, taiana, bona harana idia gaukara namonamo do ita itaia diba, ita kamonai diba, bona ita lalohadai diba. Matana lasi neganai ita itaia diba lasi. Taiana lasi neganai ita kamonai diba lasi. Harana lasi neganai gau ta do ita karaia diba lasi. Tau ta ia mase neganai, ena tauanina kahana ibounai idia gaukara lasi. Anina be ita noho lasi.
Unai hereva hegeregerena, Kohelete 9:5, 10 dekenai ia gwau: “Mase taudia be gau ta idia diba lasi . . . Oi lao henia gabuna [Sheol], mase taudia edia gabu, lalonai be gaukara ta lasi, lalo-parara ta lasi, bona aonega ta lasi.” Danu, Salamo 146:3, 4 dekenai ia gwau: “Lohia taudia oi abidadama henidia lasi, taunimanima ena natuna danu oi abidadama henia lasi, ia be hahemauri dalana lasi. Ena lauma [mauri siahuna] ia lasi neganai, ena tano dekenai ia giroa lou; unai dina dekenai ena lalohadai idia ore.” Unai dainai taunimanima idia mase neganai (edia mauri siahuna) ia ore bona idia noho lasi.
Dirava Diba Lasi Hahediba Herevadia be Dubu edia Hahediba Dekenai Idia Hanai
Reana haida do idia gwau: ‘To mase diba lasi laulauna be Taravatu Matamatana buka ena hahediba herevana ta, ani?’ To unai be maoro lasi. New Catholic Encyclopedia bukana dekenai ia gwau: “Taravatu Matamatana bukana bona Taravatu Gunana bukana edia hereva mase ena anina dekenai be tamona.” Unai ena anina be, “Taravatu Matamatana” buka ena hahediba herevana be tau ta ia mase neganai ena mauri ena siahu ia ore. Iesu Keriso ia hahedinaraia mase diba lasi laulauna be ia noho lasi. Ia henanadai, ia gwau: “Taravatu be dahaka? Kara namo ita karaia Dina Helaga neganai, o, kara dika ita karaia? [Mauri tauna] ta ita hamauria o ita hamasea?” (Mareko 3:4) Keristen aposetolo Paulo ese “Taravatu Gunana” ena hereva Genese 2:7 dekenai ia gwauraia neganai, unai ia hamomokania danu: “Buka Helaga lalonai ia torea, ia gwau, ‘Tau ginigunana, Adam, be Dirava ese ia karaia, taunimanima edia mauri ia abia.’ ”—1 Korinto 15:45.
Vadaeni, Plato ena lalohadai herevana be edena bamona ia hanai dubu ena hahediba herevana ta dekenai? Encyclopædia of Religion and Ethics, James Hastings ia torea bukana lalonai, ia gwau: “Keristen sivarai namona be Iuda taudia edia dubu ena hahediba amo ia vara neganai, ia be Roma Basileia ia naria tanobadana lalonai ia vareai, unai neganai Heberu taudia edia lalohadai mase dekenai be Greek taudia edia lalohadai danu idia buloa.” Dubu gunalaia taudia be edia sivarai hahedinaraia namonamo totona, bona “Greek taudia do idia lalo-parara” totona, idia ese “Greek taudia edia hereva bona idia abidadama henia gaudia idia gaukaralaia.” Iuda tomadiho ena hahelaga taudia danu be edia toretore dekenai “Plato ena lalohadai” idia hamomokania.—Encyclopædia Judaica.
Unai neganai, Bible ena hahediba mauri siahuna dekenai idia negea bona ena gabu dekenai Dirava idia diba lasi taudia edia hahediba herevana ta idia abia dae. Idia gwau unai bamona idia karaia badina idia ura taunimanima momo be Keristen ena dala do idia abia dae, to unai ese edia kerere ia hamaoromaoroa lasi. Greek taudia edia sene karadia momo be Atena dekena amo idia vara, bona aposetolo Paulo be unuseniai ia haroro neganai, ia ese Plato ena hahediba herevana, mase diba lasi laulauna unai, ia harorolaia lasi. Ena be idia kamonai henia Greek taudia momo ese iena hereva ena anina idia lalo-pararalaia lasi, to ia ese idia dekenai Keristen ena hahediba herevana, toreisi lou herevana unai, ia harorolaia.—Kara 17:22-32.
Oibe, aposetolo Paulo ese sisiba ia henia, ia gwau Bible ia gwauraia hereva momokani bona Dirava idia diba lasi taudia edia hereva idia haboua karana be dika, iena hereva be inai: “Edena bamona diari bona dibura idia noho hebou diba? Keriso bona Satani [Belial] be edena bamona idia laloa tamona diba?” (2 Korinto 6:14, 15) Ita diba momokani, Kerisendom ena dubu ese Dirava idia diba lasi taudia edia hahediba herevana idia abia dae bona edia tomadiho ena badina ta ai idia halaoa neganai, idia ese Dirava ena ladana idia hadikaia momokani!
Mase Taudia edia Helaro
Taunimanima idia abidadama henia gaudia be idia sibona idia abia hidi diba. To, ia hedinarai goevagoeva, mase diba lasi laulauna be Bible ena hahediba herevana ta lasi. Vadaeni, unai anina be taunimanima idia mase neganai, do idia mauri lou diba lasi, eiava?
Iobu be inai bamona ia henanadai: “Bema tau ta ia mase, do ia mauri lou diba, a?” Bena murinai lauma helaga ena siahu amo unai henanadai ia haerelaia, ia gwau: “Oi [Iehova] do oi boiboi, bena oi do lau haere henia. Badina be oiemu imana ena gaukara do oi ura henia dikadika.” (Iobu 14:14, 15) Oibe, Bible lalonai ia hahedinaraia Dirava ese ia laloatao noho taudia be do idia toreisi lou diba. Ia ura momokani iena kamonai hesiai taudia, Iobu hegeregerena, do ia hamauridia lou! Keriso Iesu ese toreisi lou ena helaro ia hamomokania, ia gwau: “Inai kara dekenai do umui hoa lasi. Badina be nega ta do ia mai, mase guria gabu dekenai idia noho taudia ibounai ese iena gadona do idia kamonai. Vadaeni guria gabu dekena amo do idia toreisi, kara namo taudia ese do idia toreisi mauri hanaihanai totona, to kara dika taudia do idia toreisi kota henia totona.”—Ioane 5:28, 29.
Unai peroveta herevana do ia guguru negana ia ginidae neganai, Isaia 25:8 ena gwauhamata hereva hegeregerena, Dirava ese “mase do ia haorea ela bona hanaihanai.” Unai neganai, Apokalupo 21:4 ia gwauraia hereva hegeregerena, tanobada dekenai “mase” do ia ore. Bema tanobada dekenai mase be lasi, mase rumadia be lasi, mase tauna ladana torea nadidia eiava guri gabudia be lasi, taitai bona lalohisihisi be lasi, to moale mamina sibona do oi abia, oi ura unai bamona tanobadana dekenai do oi noho, a?
Momokani, reana oi tubu daekau lalonai, oi idia hadibaia mase diba lasi laulauna ena hahediba herevana oi abia dae totona. To Bible oi stadilaia bona emu abidadama karana Bible ena gwauhamata herevadia dekenai oi habadaia neganai, hahediba koikoi amo oi ia ruhaia.a Danu do oi diba dahaka do oi karaia Bible ia gwauraia gwauhamatana do oi abia totona, unai gwauhamata be mase diba lasi laulauna bamona do oi mauri lasi, to unai gwauhamata be “mauri hanaihanai” do oi abia diba tanobada Paradaisona dekenai!—Ioane 17:3; Luka 23:43.
[Footnotes]
a Bema oi ura unai bamona mauri oi abia, namona be inai magasin idia karaia taudia dekenai leta oi siaia, eiava Iehova ena Witness taudia edia Kingdom Hall dekenai oi lao heduru oi abia totona.