Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w99 4/1 rau 9-14
  • Mase Murinai Maurina—Taunimanima ese Dahaka Idia Abia Dae?

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Mase Murinai Maurina—Taunimanima ese Dahaka Idia Abia Dae?
  • 1999 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Haere be Momo, Sinado be Tamona
  • Hahediba Herevana Ia Vara Dalana
  • Tanobada Hegegemadai Tomadiho Koikoi Basileiana be East Kahana ai Ia Lao
  • Iuda, Kerisendom, Bona Islam Tomadihodia be Edena Bamona?
  • Tau ta Ia Mase Murinai ena Laulau Ia Do Mauri Noho, Eiava?
    1991 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Oiemu Abidadama Toreisi Lou Dekenai be Ia Goada, A?
    1998 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Helaro Namona ta Soul Totona
    1996 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
1999 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w99 4/1 rau 9-14

Mase Murinai Maurina​—⁠Taunimanima ese Dahaka Idia Abia Dae?

“Bema tau ta ia mase, ia be do ia mauri lou, a?”​—⁠IOBU 14:⁠14.

1, 2. Lalokau tauna ia mase neganai, taunimanima momo be edia lalona hanamoa totona dahaka idia gwau?

NEW YORK CITY dekenai, mase taudia guria ruma ta lalonai, turadia bona ruma bese taudia be kensa ese ia hamasea mauri lagani 17 merona ena mase mauana amo idia raka hanai mai regerege lasi. Iena sinana ia lalo-metau, mai taitai danu ia gwau loulou: “Hari Tommy ia moale. Dirava ia ura Tommy be ia danu ia noho guba dekenai.” Guna ia dibaia bona abia dae lalohadaina be unai.

2 Ma gabu ta, ena daudau be kilomita 11,000 gabuna ta, Jamnagar, India dekenai, memero toi edia tamana ena mase tauanina be au momo dekenai bona mero badana ese lahi ia atoa. Brahman pris tauna ena gadona regena ese lahi ena regerege ia hanaia, ia ese Sanskrit gado mantras ia gwauraia loulou, ia gwau: “Namona be ia mase diba lasi soulina be ia hekwarahi noho gau korikorina hereadaena ida do ia tamona totona.”

3. Lagani momo lalodiai, taunimanima ese edena henanadai idauidau idia daradaralaia?

3 Ita gwau diba mase be gau korikorina badina nega momo ita itaia. (Roma 5:12) Ita ibounai ita ura ita diba bema mase be ita ia haorea momokani gauna. Idaunegai tauna, Iobu, Iehova Dirava ia hesiai henia tauna mai abidadama, ese tubutubu gaudia edia mauri dalana ia itaia bona ia gwau: “Au be mai ena mauri dalana, ani? Do idia utua kwadogi, vadaeni ma ia tubu lou diba. Ia dekenai be tubu gaudia maragidia idia vara diba.” To taunimanima be edena bamona? Iobu ia henanadai: “Bema tau ta ia mase, ia be do ia mauri lou, a?” (Iobu 14:​7, 14) Unai nega amo ia mai bona hari, taunimanima momo gabu idauidau amo ese inai henanadai idia laloa: Mase murinai maurina ia noho, a? Bema ia noho, ia be edena bamona maurina? Unai dainai, taunimanima ese dahaka idia abia dae? Bona dahaka dainai?

Haere be Momo, Sinado be Tamona

4. Tomadiho oreadia idauidau taudia edia lalohadai mase murinai mauri ia do noho herevana dekenai be dahaka?

4 Sibodia idia gwauraia Keristani taudia momo ese mase murinai taunimanima be guba dekenai eiava hel dekenai do idia lao herevana idia abia dae. To, Hindu taudia ese mase tauna ena souli be tauanina idauna ta lalonai ia vara lou herevana idia abia dae. Islam taudia ese idia abia dae gauna be, mase murinai hahemaoro dinana do ia vara, bona unai neganai Allah ese ta ta ena mauri dalana do ia tahua namonamo bena do ia siaia paradaiso dekenai eiava hel ena lahi gabuna dekenai. Tano haida dekenai, taunimanima edia lalohadai mase taudia dekenai be sene karadia bona idia gwauraia Keristani karadia atoa hebou karana amo idia vara. Hegeregere Sri Lanka dekenai, Buddhist taudia bona Katolik taudia danu be edia ruma dekenai ta ia mase neganai, ruma ena iduara bona uindo do idia kehoa badabada bona mase mauana idia atoa neganai, mase tauna ena aena be vaira iduarana ena kahana dekenai idia lao. Idia laloa unai kara ese mase tauna ena lauma, eiava ena souli, do idia durua ruma ia rakatania totona. West Africa dekenai, Katolik bona Protestan taudia momo edia kara be ta ia mase neganai, hevarivari be dabua amo idia koua, ta ese ia lalonai mase tauna ena lauma do ia itaia lasi totona. Bena, dina 40 idia ore neganai, ruma bese taudia bona iena turadia ese souli be guba dekenai ia daekau ariana idia karaia.

5. Tomadiho oreadia momo ese edena lalohadai badana idia abia dae?

5 Ena be taunimanima edia kara be idauidau, to tomadiho oreadia momo be inai lalohadai tamona idia abia dae. Idia laloa tau ta lalonai gau ta​—⁠souli ta, lauma ta​—⁠be tauanina ia mase murinai ia mauri noho bona ia mase diba lasi. Souli ia mase diba lasi herevana be kahirakahira Kerisendom ena tomadiho oreadia iboudiai handred momo ese idia abia dae bona hadibaia. Iuda tomadiho lalonai danu, ia be idia abia dae hahediba herevana ta. Hindu tomadiho lalonai, unai lalohadai be mauri loulou herevana ena badina badana. Muslim taudia idia abia dae tauanina ia mase murinai, souli ia mauri noho. Australia ena Aborigine taudia, Africa ena animist taudia, Shinto taudia, bona Buddhist taudia danu, ese unai sinado tamona be dala idauidau ai idia hadibaia.

6. Diba bada taudia haida ese souli ia mase diba lasi herevana idia laloa neganai, edia lalohadai be dahaka?

6 To ma haida edia lalohadai be idau, idia laloa mase ia vara neganai mauri ia doko. Idia dekenai, souli be tauanina amo ia parara laulauna bona tau ta ena hemami bona lalohadai ia dogoatao noho lalohadaina be laloa namonamo lasi lalohadaina. Hari inai negai, Spain ena diba bada tauna, Miguel de Unamuno, ia gwau: “Ta be souli ia mase diba lasi herevana ia abidadama henia be hegeregere ta ia ura ena souli do ia noho ela bona hanaihanai, to ia ura dikadika mai ena goada ida dainai, unai ura ese ena laloa namonamo karana ia hadikaia bona ia hanaia.” Unai bamona lalohadai idia abia dae taudia idauidau haida be idaunegai aonega taudia Aristotle bona Epicurus, idaunegai doketa tauna Hippocrates, Scotland ena aonega tauna David Hume, Arab diba bada tauna Averroës, bona India ese independens ia abia neganai ena praiminista ginigunana, Jawaharlal Nehru.

7. Souli ia mase diba lasi herevana dekenai, edena mai anina bada henanadai hari ita laloa be namo?

7 Unai bamona lalohadai bona hereva idauidau dainai, namona be ita henanadai: Ita be mai eda mase diba lasi soulina, a? Bema souli ia mase diba, dahaka dainai kahirakahira tomadiho oreadia iboudiai lalonai unai hahediba hereva koikoina ia noho? Unai lalohadai be edeseniai ia matamaia? Gau badana be haere momokanidia bona iseda daradara idia haorea haere ita davaria, badina iseda vaira negana totona unai be mai anina. (1 Korinto 15:19) To gau ginigunana be, souli ia mase diba lasi hahediba herevana be edena dala ai ia vara do ita tahua.

Hahediba Herevana Ia Vara Dalana

8. Edena dala ai Socrates bona Plato be souli ia mase diba lasi lalohadaina idia habadaia?

8 Taunimanima momo idia laloa lagani 500 B.C.E. murinai idia mauri Greek aonega taudia, Socrates bona Plato, be souli ia mase diba lasi lalohadaina idia habadaia taudia ginigunadia. To, idia ese unai lalohadai idia hamatamaia lasi. Lasi, to unai lalohadai idia hanamoa, bona hahediba lalohadaina ta bamona idia gwauraia dainai, edia nega lalonai bona unai nega murinai idia noho sikuli bada taudia edia lalona ia veria. Ia vara momokani gauna be idaunegai Parasa taudia, Zoroaster idia badinaia taudia unai, bona idia do noho lasi neganai idia noho Aigupito taudia danu, ese souli ia mase diba lasi herevana idia abia dae. To henanadai namona be, Unai hahediba herevana be edeseniai amo idia abia?

9. Idaunegai Aigupito, Parasa, bona Greece edia kastom bona lalohadai ia haidaua gauna be dahaka?

9 The Religion of Babylonia and Assyria bukana ia gwau: “Idaunegai Aigupito, Parasa, bona Greece ese Babulonia tomadiho ena siahu idia mamia.” Unai buka ese Aigupito taudia idia abia dae tomadiho herevadia ia herevalaia, ma ia gwau: “Idaunegai, El-Amarna nadidia ese idia hahedinaraia hegeregerena, Aigupito bona Babulonia taudia idia hebamo heheni, unai dainai dala momo idia noho Babulonia ena lalohadai bona kastom be Aigupito ena tomadiho oreadia lalonai idia vareai totona.”a Unai bamona ia vara Parasa bona Greece edia lalohadai bona kastom gunadia dekenai danu.

10. Babulonia taudia edia lalohadai mase murinai maurina dekenai be dahaka?

10 To idaunegai Babulonia taudia be souli ia mase diba lasi herevana idia abia dae, a? Profesa Morris Jastrow, Jr., University of Pennsylvania, U.S.A., tauna ta, ese unai ia gwauraia, ia gwau: “[Babulonia] taudia eiava edia tomadiho gunalaia taudia idia laloa lasi mauri ta be do ia ore vaitani. [Edia lalohadai be] mase be mauri idauna abia dalana, bona [hari inai mauri ena] doko diba lasi maurina dadaraia karana ia hahedinaraia unai mauri idauna, mase amo do idia abia maurina, do idia reaia diba lasi.” Oibe, Babulonia taudia idia laloa mase murinai mauri dalana idauna ta ia noho. Idia ese mase taudia guria karana amo unai lalohadai idia hahedinaraia, badina unai mauri idauna lalonai do idia gaukaralaia diba gaudia idauidau be unai mase tauanina ida idia guria.

11, 12. Abata murinai, souli ia mase diba lasi lalohadai ia hamatamaia gabuna be edeseniai?

11 Ia hedinarai goevagoeva, souli ia mase diba lasi herevana be idaunegai Babulonia amo ia mai. Unai be mai anina, a? Oibe, badina Baibel ena hereva hegeregerena, Babela, eiava Babulonia, ia haginia tauna be Nimiroda, Noa ena tubuna ta. Noa ena nega lalonai ia vara tanobada ibounai Abatana murinai, taunimanima edia gado be tamona, bona edia tomadiho be tamona. Nimiroda be Iehova ia dagedage henia tauna sibona lasi, to ia bona ia murinai idia raka taudia idia ura edia “ladana do ia bada.” Unai dainai Nimiroda ese hanua bona ena kohoro ta ia haginia neganai, ia ese tomadiho idauna ta ia hamatamaia.​—⁠Genese 10:1, 6, 8-​10; 11:⁠1-4.

12 Sene herevadia idia gwau Nimiroda idia alaia mase. Iena mase murinai Babulonia taudia ese idia abia isi, badina be ia be edia siti haginia tauna ginigunana bona edia king ginigunana. Badina taunimanima idia laloa dirava ladana Marduk (Merodaka) be Babulonia ia haginia tauna bona Babulonia ena king taudia haida be unai ladana idia abia, diba bada taudia haida idia gwau reana Nimiroda be dirava ta ai idia halaoa bona unai dirava be Marduk. (2 King Taudia 25:27; Isaia 39:1; Ieremia 50:⁠2) Bema unai be momokani, mase murinai souli ia mauri noho diba herevana be Nimiroda ena nega ai idia abia dae vadaeni. To momokani, histori ia hahedinaraia Abata murinai, souli ia mase diba lasi herevana be Babela, o Babulonia dekenai ia vara.

13. Souli ia mase diba lasi herevana be tanobada ibounai lalonai idia halasia dalana be dahaka, bona unai amo dahaka ia vara?

13 Baibel ia hahedinaraia Babela ai Dirava ese kohoro idia haginia toho taudia edia gado ia haidaua karana amo edia gaukara ia hadikaia. Idia herevahereva diba lasi dainai, edia haginia gaukarana idia rakatania bona Dirava “ese ia luludia tanobada kahana kahana ibounai dekenai.” (Genese 11:​5-9) Namona be ita laloatao, ena be unai kohoro haginia taudia edia gado ia idau, to edia lalohadai bona laloa dalana ia idau lasi. Unai dainai, herevana edeseniai idia lao, edia tomadiho dalana idia abia lao danu. Unai dala amo Babulonia tomadiho ena hahediba herevadia​—⁠souli ia mase diba lasi herevana danu​—⁠be tanobada ibounai lalonai idia halasia bona tanobada tomadiho oreadia badadia edia lalohadai badadia ai idia lao. Unai amo tanobada hegegemadai tomadiho koikoi basileiana idia haginia, bona Baibel ese ia gwauraia “Babulonia badana, ariara hahine ibounai bona tanobada ena kara mirodia ibounai edia sinana” be maoro.​—⁠Apokalupo 17:⁠5.

Tanobada Hegegemadai Tomadiho Koikoi Basileiana be East Kahana ai Ia Lao

14. Edena dala ai Babulonia tomadiho ena lalohadai idauidau be India ena gabu idauidau dekenai idia lao?

14 Histori torea taudia haida idia gwau lagani 3,500 gunanai, kopina kurokuro Aryan taudia be notwest kahana amo idia diho Indus Kourana dekenai, hari unai gabu ena kahana badana be Pakistan bona India lalonai ia noho. Unai gabu amo, ela bona Ganges sinavaina ena taora gabudia bona India dekenai idia lao. Diba bada taudia haida idia gwau edia tomadiho daladia be idaunegai Iran bona Babulonia hahediba herevadia amo. Edia tomadiho ena hahediba herevadia amo, Hindu tomadihona ia matamaia.

15. Dahaka dainai hari inai negai Hindu tomadihona lalonai souli ia mase diba lasi lalohadaina be mai siahuna?

15 India dekenai, souli ia mase diba lasi lalohadaina be vara loulou hahediba herevana ai ia lao. Hindu aonega taudia ese taunimanima dekenai ia vara dika bona hisihisi ena badina idia tahua noho lalonai, idia ese idia gwauraia Karma taravatuna, idia vara gaudia ibounai be mai edia badina taravatuna unai, idia karaia. Unai taravatu be souli ia mase diba lasi lalohadaina ida idia atoa hebou neganai, mauri loulou herevana idia haginia. Idia gwau hari ita noholaia maurina lalonai ita karaia namo bona dika dainai, mauri ma ta lalonai davana namona eiava panisi do ita abia. Abidadama taudia idia tahua goadagoada gauna be moksha, eiava vara loulou karana do idia rakatania bona idia gwauraia gau korikorina hereadaena, eiava Nirvana, ida do idia tamona. Lagani handred momo lalodiai, Hindu tomadiho be gabu ma haida dekenai ia lao neganai, unai mauri loulou hahediba herevana ia lao danu. Hari inai negai Hindu tomadihona lalonai, mauri loulou hahediba herevana be hereva badana.

16. Edena hahediba herevana, mase murinai dahaka do ia vara herevana, ese East Asia taudia momo herea edia tomadiho herevadia bona karadia ia biagua?

16 Hindu tomadiho amo tomadiho ma haida idia vara, hegeregere Buddhist, Jain, bona Sikh tomadihodia. Idia danu be mauri loulou herevana idia abia dae. Danu, Buddhist tomadiho be East Asia​—⁠China, Korea, Japan, bona gabu ma haida​—⁠lalonai ia vareai neganai, unai gabu edia kastom bona edia tomadiho ia haidaua. Unai amo Buddhist, meamea karadia, bona sene taudia tomadiho henia karadia idia badinaia bona idia atoa hebou tomadiho oreadia idia vara. Unai bamona tomadiho orea badadia be Tao, Confucius, bona Shinto tomadihodia. Unai dala amo unai tano idauidau ai tauanina ia mase murinai mauri ia do noho lalohadaina be taunimanima momo herea ese idia abia dae bona unai ese edia tomadiho herevadia bona karadia ia biagua.

Iuda, Kerisendom, Bona Islam Tomadihodia be Edena Bamona?

17. Idaunegai Iuda taudia edia lalohadai mase murinai maurina dekenai be dahaka?

17 Iuda, Kerisendom, bona Islam tomadihodia idia badinaia taudia edia lalohadai mase murinai maurina dekenai be dahaka? Idaunegai momokani tomadihona be Iuda tomadiho. Lagani 4,000 gunanai bamona, Aberahamo ena nega ai ia matamaia​—⁠Socrates bona Plato ese souli ia mase diba lasi herevana idia do habadaia lasi negana ai. Idaunegai Iuda taudia ese mase taudia do idia toreisi lou negana idia abia dae bona taunimanima be mai edia mase diba lasi soulina idia abia dae lasi. (Mataio 22:​31, 32; Heberu 11:19) Edena dala ai souli ia mase diba lasi lalohadaina be Iuda tomadiho lalonai ia vareai? Sivarai gunadia ese unai henanadai idia haerelaia.

18, 19. Edena dala ai souli ia mase diba lasi lalohadaina be Iuda tomadihona lalonai ia vareai?

18 Lagani 332 B.C.E. ai, Greece tauna Alesana Badana be Middle East dekenai ia tuari bona ia kwalimu, Ierusalema ia abia danu. Alesana ena gabu idia abia taudia ese ena palani idia badinaia noho, edia basileia ibounai lalonai Greek gado, kara, bona lalohadai idia habadaia. Ia vara gauna be bese rua edia kara​—⁠Greek bona Iuda edia⁠—idia atoa hebou. Gabeai, Iuda taudia be Greek taudia edia lalohadai idia manadalaia, bona idia haida be unai tanobada ena aonega taudia ai idia lao danu.

19 Aposetolo taudia edia negai ia mauri tauna, Alexandria tauna Philo, be unai bamona Iuda aonega tauna ta. Ia ese Plato ia matauraia bada bona ia ura Iuda tomadiho ia gwauraia hedinarai Greek taudia edia lalohadai hegeregerena. Unai amo, gabeai do idia mai Iuda aonega taudia edia dala ia lailaia. Talmud bukana​—⁠rabi taudia edia uduna amo idia gwauraia taravatudia idia haboua bona edia anina gwauraia bukana​—⁠lalonai Greek lalohadai ia noho danu. Encyclopaedia Judaica ia gwau: “Talmud idia karaia rabi taudia ese mase murinai souli ia mauri noho herevana idia abia dae.” Gabeai, Iuda taudia edia meamea bukadia, hegeregere edia Cabala bukana, ese souli be tauanina idauna ta lalonai ia vara lou herevana ia hadibaia. Unai dainai, souli ia mase diba lasi lalohadaina be Iuda tomadiho lalonai ia vareai, Greek taudia edia lalohadai abia dae karana amo. To edena dala ai Kerisendom lalonai ia vareai?

20, 21. (a) Keristani taudia ginigunadia edia lalohadai Plato, o Greek taudia, edia lalohadai dekenai be dahaka? (b) Edena dala ai Plato ena lalohadai be Keristani hahediba herevadia ida idia haboua?

20 Iesu Keriso ese Keristani dalana korikorina ia matamaia. Matamanai ena hereva ai torea tauna, Miguel de Unamona, ese Iesu ia herevalaia, ia gwau: “Ia ese Iuda taudia idia laloa hegeregerena, tauanina ia toreisi lou karana ia abia dae, to [Greek tauna] Plato ena lalohadai, souli ia mase diba lasi herevana, ia abia dae lasi.” Iena hereva dokona ai ia gwau: “Mase diba lasi soulina herevana . . . be dirava koikoi tomadiho henia taudia edia lalohadai.” Unai dainai, ita diba dahaka dainai Paulo ese Keristani taudia ginigunadia ia sisiba henia mai goada ida, ia gwau namona be idia naria namonamo “taunimanima edia sene herevadia hegeregerena lalohadai bona anina lasi koikoi herevadia amo . . . umui do ia abia lao, tanobada ena diba matamaia gaudia hegeregerena, Keriso ena dala hegeregerena lasi.”​—⁠Kolose 2:⁠8, NW.

21 Edena negai bona edena dala ai unai “dirava koikoi tomadiho henia taudia edia lalohadai” be Kerisendom lalonai ia vareai? The New Encyclopædia Britannica ia gwau: “Lagani 150 C.E. bamona murinai, Greek lalohadai idia stadilaia Keristani taudia idia laloa edia abidadama idia gwauraia neganai unai Greek lalohadai hegeregerena idia gwauraia be namo, sibodia edia aonega hahedinaraia totona bona dirava idia diba lasi sikuli bada taudia edia lalona idia veria Keristani taudia ai idia lao totona. Idia ura bada lalohadaina be Plato ena.” Unai lalohadai idia badinaia aonega taudia gunadia rua, edia siahu be bada dainai Kerisendom ena hahediba herevadia idia haidaua diba taudia, be Alexandria tauna Origen bona Hippo tauna Augustine. Plato ena lalohadai ese edia lalona ia veria momokani bona idia ese unai lalohadai be Keristani hahediba herevadia ida idia atoa hebou.

22. Dahaka dainai Islam tomadihona lalonai souli ia mase diba lasi herevana idia abia dae noho?

22 Plato ena siahu dainai, souli ia mase diba lasi lalohadaina ia noho Iuda tomadihona bona Kerisendom lalonai, to Islam tomadihona idia haginia neganai unai lalohadai ia noho. Koran, Islam taudia edia buka helagana, ia hadibaia taunimanima be mai edia souli bona idia mase murinai souli ia mauri noho. Danu, ia gwau dokonai souli be guba paradaisona lalonai do ia mauri eiava hel ena lahi ai panisia karana do ia mamia. Ai gwau diba lasi Arab diba bada taudia ese Islam tomadiho ena hahediba herevadia be Greek lalohadai ida idia atoa hebou toho lasi. Momokani, Arab tanodia ai, Aristotle ena gaukara ese momo ia veria. To, Muslim taudia ese souli ia mase diba lasi herevana idia abia dae noho.

23. Hereva gabena lalonai, mase murinai mauri ia noho herevana dekenai, edena henanadai idauidau do ita laloa?

23 Ia hedinarai goevagoeva, tanobada hegegemadai tomadiho oreadia lalonai, souli ia mase diba lasi lalohadaina ia noho dainai, idia ese mase murinai dahaka do ia vara herevadia idauidau idia havaraia. Bona unai bamona lalohadai idauidau ese taunimanima bilioni haida idia biagua bona idia guia. Unai gaudia ibounai ita laloa dainai, reana ita henanadai: Ita mase neganai dahaka do ia vara ita dekenai ena haere momokanina ita davaria diba, a? Mase murinai, mauri ia noho, a? Baibel be dahaka ia gwau? Hereva gabena lalonai unai do ita laloa.

[Footnotes]

a El-Amarna dekenai be Aigupito hanuana, ladana Akhetaton, ena momoru nadidia idia noho, idia gwau unai hanua be lagani 1400 B.C.E. bamona ai idia haginia.

Anina Oi Gwauraia Diba, A?

◻ Tomadiho oreadia kahirakahira ibounai be mase murinai mauri ia noho herevana dekenai edia lalohadai ena sinado tamona be dahaka?

◻ Edena dala ai idaunegai sivaraidia bona Baibel ena hereva idia hahedinaraia souli ia mase diba lasi herevana be Babulonia dekenai ia vara?

◻ Edena dala ai East kahana tomadiho oreadia dekenai Babulonia tomadiho ena souli ia mase diba lasi herevana be mai siahuna?

◻ Edena dala ai souli ia mase diba lasi herevana be Iuda, Kerisendom, bona Islam tomadiho oreadia lalonai ia vareai?

[Pictures on page 12]

Alesanda Badana ia kwalimu neganai, Greek bona Iuda taudia edia lalohadai ia hatamonaia

Augustine ese Plato ena lalohadai be Keristani dalana ida ia atoa hebou toho

[Credit Lines]

Alexander: Musei Capitolini, Roma; Augustine: From the book Great Men and Famous Women

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia