Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w99 5/15 rau 29-31
  • Saulo—Lohiabada ese Ia Abia Hidi Tauna

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Saulo—Lohiabada ese Ia Abia Hidi Tauna
  • 1999 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Saulo Ena Bese Edia Mauri Dalana
  • Saulo Ena Edukeisen
  • Ena Diba Ia Gaukaralaia Namonamo
  • Iesu ese Saulo Ia Abia Hidi
    Baibel amo Do Oi Dibaia Gaudia
  • Kongrigeisen be “Maino Negana ai Idia Noho”
    Dirava Ena Basileia “Gwauraia Guguru”
  • Dagedage Tauna ese Diari Badana Ia Itaia
    Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2000
  • Kamonai Karana ese Boubou Karana Ia Hereaia
    Gima Kohorona Iehova Ena Basileia E Herevalaiamu—2011
Ma Haida Itaia
1999 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w99 5/15 rau 29-31

Saulo—Lohiabada ese Ia Abia Hidi Tauna

TASO tauna Saulo be Keriso murinai idia raka taudia ia alaia bona inai henia. To, Lohiabada ia ura ena vaira negana be do ia idau. Saulo be mai ena siahu ida ia inai henia taudia edia gwaukau tauna namona ai do ia lao. Iesu ia gwau: “Inai tau [Saulo] be lau ese lau abia hidi vadaeni, idau bese taudia bona king bona Israela taudia edia vairanai lauegu ladana do ia gwauraia.”​—Kara 9:15.

Lohiabada Iesu Keriso ese Saulo dekenai hebogahisi ia hahedinaraia bona “abia hidi tauna” ai ia halaoa neganai, Saulo ese ‘ladana hadikaia’ tauna ena mauri ia haidaua momokani. (1 Timoteo 1:12, 13) Saulo be Keristani aposetolo Paulo ai ia lao neganai, ia ese Stefano ena mase ai bona Iesu ena hahediba taudia hadikadia totona ia gaukaralaia goadana be ma dala idauna momokani ai ia gaukaralaia matamaia. Momokani, Iesu ese Saulo dekenai kara namodia haida ia itaia. Dahaka kara namodia? Saulo be daika? Edena bamona iena bese bona tubu dalana ese idia hahedinaraia ia be hegeregere tomadiho momokani ia habadaia totona? Ia dekenai idia vara gaudia amo dahaka ita diba?

Saulo Ena Bese Edia Mauri Dalana

Pentekoste 33 C.E. murinai, Stefano ena mase neganai, Saulo be “uhau tauna.” Lagani 60-​61 C.E. lalonai, Filemona dekenai revareva ia torea neganai, ia be “tau badana” vadaeni. (Kara 7:​58; Filemona 9) Diba bada taudia idia gwau, reana guna idia noho taudia dekenai, “uhau” ena anina be ta ena mauri lagani be 24 bona 40 huanai to “tau badana” ena anina be edia mauri lagani be 50 ia lao 56 huanai. Unai dainai, Saulo be reana Iesu ia vara bena lagani haida murinai ia vara.

Unai neganai, Iuda taudia be tanobada ena kahana momo ai idia noho. Iudea idia rakatania ena badina be tuari, igui hesiai gaukara, hanua amo idia kokia, moni gaukara, eiava idia ura ma hanua ta ai idia noho dainai. Ena be iena bese be Iudea idia rakatania Iuda taudia, to Saulo ese ia hahedinaraia idia ese Taravatu idia badinaia noho. Ia gwau: “Lau vara, vadaeni pura tamona murinai lauegu kopina idia utua. Lau be Israela besena tauna lau vara, lauegu iduhu be Beniamina. Lauegu sene taudia danu be Heberu. Iuda edia Taravatu lau badinaia momokani, badina lau be Farisea orea tauna.” Saulo ena Heberu ladana be, ena iduhu ena ladana bada tauna​—Israela ena pavapava ginigunana​—⁠ena hegeregerena. Ena vara negana amo Taso tauna Saulo be Roma tauna ta dainai ia be mai ena Latin ladana Paullus.​—⁠Filipi 3:5; Kara 13:21; 22:25-29.

Ena vara negana amo Saulo be Roma tauna ena anina be iena sene tauna ta be Roma tauna ai ia lao. Edena dala ai? Dala haida idia noho. Tau ta be unai tano tauna ai ia lao ena bese dainai sibona lasi, to reana ia eiava orea ta dekenai idia henia diba gaukara namona ta idia karaia dainai, politikol dalana ai ia ese Gavamani ia durua dainai, o Gavamani ese ta ena gaukara namona dainai ahuna ia henia. Bema igui hesiai tauna ta ese Roma tauna amo sibona ena mauri ia hoia lou diba eiava Roma tauna ta ese ia ruhaia, ia be Roma tauna ai ia lao diba. Roma ena ami lalonai ia gaukara daudau tauna be tuari oreana ia rakatania neganai, ia danu be Roma tauna ai ia lao diba. Roma ese ia biagua hanuadia dekenai idia noho taudia be gabeai Roma taudia ai idia lao diba. Danu, idia gwau nega idauidau ai tau ta be Roma tauna ai ia lao diba bema moni bada ia henia. To, Saulo ena ruma bese be edena dala ai Roma taudia ai idia lao be ta ia diba lasi.

To, ita diba Saulo be Taso, Roma ena provinsi Silikia ena hanua badana amo (hari be Turkey ena saut kahanai). Ena be Iuda taudia sisina momo be unai gabu dekenai idia noho, to unai gabu ena mauri dainai, Saulo ese Idau Bese taudia edia kara ia diba danu. Taso be taga hanuana badana bona ia be Helene, o Greece, taudia edia hadibaia gabuna badana ta danu. Haida idia laloa aposetolo taudia edia negai, unai gabu taudia be 300,000 bona 500,000 huanai. Ia be hoihoi gabuna badana Asia Minor, Suria, bona Mesopotamia edia dala badana ai. Taso hanuana ena taga be ena bisinesi dainai bona ena tano ese anina namona ia havaraia dainai ia vara. Ia amo uiti, uaina, bona dabua idia abia. Dabua idia karaia taudia ese nanigosi ena huina dabuadia idia karaia danu bona unai amo palai rumadia idia karaia.

Saulo Ena Edukeisen

Saulo, eiava Paulo, be ena mauri durua gaudia edia davana ia abia bona ena misinari gaukara ia durua totona palai ia turia. (Kara 18:​2, 3; 20:34) Taso hanua taudia be palai turia taudia. Toana be ia matamata neganai, Saulo ese palai turia gaukarana be ena tamana amo ia diba.

Saulo ena diba gado dekenai​—⁠Greek ia diba namonamo danu, unai be Roma Basileia henunai idia noho taudia idauidau ese idia gaukaralaia gadona​—⁠be mai anina bada ena misinari gaukara lalonai. (Kara 21:⁠37​–22:⁠2) Iena toretore idia tahua taudia idia gwau iena Greek gado be namo herea momokani. Ia gaukaralaia herevadia be gado gunana bamona lasi bona diba bada toretore taudia ese idia gaukaralaia gadona bamona lasi, to, Septuagint Baibel, Heberu revarevadia be Greek gado ai idia hahanaia ena hereva hegeregerena bona nega momo Saulo be unai buka ena hereva ia gwauraia lou eiava ia herevalaia. Unai dainai, diba bada taudia haida idia laloa Saulo ia maragi neganai, ia ese Iuda taudia edia sikuli ai Greek gado ia dibaia. Diba bada tauna Martin Hengel ia gwau: “Idaunegai edukeisen namona​—⁠bona unai be momokani Greek gado ai​—⁠be mai ena davana; idia diba tauanina dalanai heduru do idia henia be namo, unai edukeisen idia abia totona.” Saulo ia abia edukeisen ese ia hahedinaraia, ia be mai edia ladana bada besena amo ia mai.

Reana, ena mauri lagani be 13 ia do abia lasi neganai, Saulo be Ierusalema ena sikuli dekenai ia lao, unai be kilomita 840 ena hanua amo. Ia be Gamaliela, momo idia diba bona idia matauraia Farisea hadibaia tauna, ese ia hadibaia. (Kara 22:​3; 23:⁠6) Paulo ese ia stadilaia gaudia be hari iunivesiti dekenai idia stadilaia gaudia hegeregerena, bona unai ese dala ia kehoa Iuda tomadiho lalonai ladana bada ia abia totona.a

Ena Diba Ia Gaukaralaia Namonamo

Saulo be Iuda ruma bese ai ia vara, bona Helene bona Roma edia hanua ta ai ia noho, unai dainai ita gwau diba mauri daladia toi ia diba. Ia tubu daekau neganai, gabu idauidau taudia bona gado idauidau ai idia hereva taudia huanai ia noho dainai, ‘taunimanima idauidau ibounai edia mauri dalana ia abia dae, dala idauidau ibounai dekena amo.’ (1 Korinto 9:​19-​23) Ia be Roma tauna dainai, gabeai, unai ese ia durua taravatu hegeregerena ena haroro gaukara ia hamomokania bona Roma Basileia ena siahu tauna badana dekenai sivarai namona ia gwauraia. (Kara 16:​37-​40; 25:​11, 12) Momokani, ia toreisi lou vadaeni tauna Iesu ese Saulo ena mauri dalana, ena edukeisen, bona ena kara ia diba dainai, Anania ia hamaoroa: “Oi lao, badina inai tau be lau ese lau abia hidi vadaeni, idau bese taudia bona king bona Israela taudia edia vairanai lauegu ladana do ia gwauraia. Badina ia dekenai be dohore lau hadibaia, ia ese hisihisi momo lauegu ladana dainai do ia abia.” (Kara 9:​13-​16) Saulo ese ena lalo-goada be dala maorona ai ia gaukaralaia neganai teritori daudaudia dekenai Basileia ena sivarai namona ia harorolaia.

Iesu ese Saulo ia abia hidi gaukara badana ia karaia totona be Keristani taudia edia sivarai badana ta. To, hari inai negai idia noho Keristani taudia ta ta be mai edia diba bona kara namodia idauidau, bona anina havaraia daladia ai idia gaukaralaia diba sivarai namona idia halasia totona. Saulo be Iesu ena ura ia dekenai ia diba neganai, unai ia karaia. Ia ese ia karaia diba gaudia ibounai ia karaia, Basileia ena gaukara ia habadaia totona. Oi danu be unai bamona, a?

[Footnote]

a Saulo ese Gamaliela amo ia abia edukeisen ena toana bona ena anina ita diba totona, Gima Kohorona, July 15, 1996, rau 26-9 itaia.

[Box/Picture on page 30]

Roma Tauna ai Ia Lao Rejista Karana

Roma taudia ese headava taudia edia natudia edia ladana do idia rejista karana be Augustus ese taravatu rua amo ia havaraia. Ta be 4 C.E. ai bona ma ta be 9 C.E. lalonai ia karaia. Natuna rejista karana be natuna ia vara bena dina 30 lalonai idia karaia diba. Roma ena provinsi idauidau lalonai, ruma bese be taunimanima edia rekodi idia haboua opesina ai, majistret vairanai do idia hahedinaraia idia headava vadaeni bona natuna be Roma tauna. Rejista idia karaia neganai, tamana bona sinana edia ladana, natuna ena ladana, natuna be mero eiava kekeni, bona ena vara dinana danu idia torea. Unai rejista ena taravatu idia do halasia lasi neganai danu, Roma gavamani ese ia naria siti badadia, ia biagua gabudia, bona ena distrik dekenai idia noho taudia ibounai be lagani 5 iboudiai lalonai Roma ena sensas ai idia duahia.

Gavamani ese ta ena mauri ena rekodi idia hahedinaraia diba, idia haboudia namonamo gaudia amo. Unai bamona gwaumaoro rekodi ta idia abia diba, idia huaia diba au amo idia karaia toretore gaudia rua ai idia torea (idia hakapua diba toretore gaudia). Diba bada taudia haida idia laloa, Paulo be ia gwau ia be Roma tauna neganai, reana ia ese unai bamona gwaumaoro rekodi amo ena hereva ia hamomokania. (Kara 16:37; 22:​25-​29; 25:11) Bema ta be Roma tauna idia gwauraia, idia laloa unai be “dagi helagana” bona bema ta ese unai ia abia, hahenamo momo ia abia diba. Unai bamona gwaumaoro rekodi koikoidia idia abia taudia be idia kerere bada. Bona unai kara idia koikoilaia taudia edia davana be mase.

[Credit Line]

Historic Costume in Pictures/Dover Publications, Inc., New York

[Box/Picture on page 31]

Saulo Ena Roma Ladana

Roma tatau iboudiai edia ladana be mai ena kahana toi. Ruma bese ese idia henia ladana, ena ruma bese ena ladana (unai ladana be ena iduhu, o ena tubuna tau ena ladana amo), bona ma ladana ta. Momo idia diba haheitalaina be Gaius Julius Caesar. Baibel ese Roma taudia edia ladana ena kahana ibounai ia gwauraia lasi, to, tanobada ena diba bada taudia ese idia hahedinaraia Agripa ena ladana be Marcus Julius Agrippa. Galio be Lucius Junius Gallio. (Kara 18:12; 25:13) Baibel lalonai edia ladana ena kahana ginigunadia rua sibona idia gaukaralaia ena haheitalai haida be Pontio Pilato (henunai idia torea), Seregio Paulo, Klaudio Lusia, bona Porokio Festo.​—⁠Kara 4:​27; 13:7; 23:26; 24:⁠27.

Ita gwau diba lasi Saulo ena ladana Paullus be ena ruma bese ese ia henia ladana eiava idia henia ladana ma ta. Nega haida ta ena ruma bese bona ena turadia ese ma ladana ta idia henia. Eiava, Roma ena ladana lasi, hegeregere Saulo idia gaukaralaia diba. Aonega tauna ta ia gwau: “[Saulo] be Roma taudia edia ladana lasi, to ia be bese idauna taudia ese Roma tauna ai ia lao tauna dekenai idia henia ladana ma ta, bona unai totona idia gaukaralaia be namo.” Gado momo gabudia ai, ta ese idia vara gaudia hegeregerena ena ladana ta do ia gaukaralaia diba.

[Credit Line]

Photograph by Israel Museum, ©Israel Antiquities Authority

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia