Uma Anina Haboua Negana Do Lasi Neganai “Uma” Dekenai Idia Gaukara
HADIBAIA Tauna Badana ena hahediba taudia idia daradara bada. Iesu ese uiti bona ava dikadia edia sivarai kwadogina ia gwauraia vadaeni. Unai dina dekenai ia gwauraia parabole idauidau amo unai parabole be ta. Iena hereva ia hadokoa neganai, iena hereva idia kamonai taudia momo ese idia rakatania. To, iena hahediba taudia idia diba reana ena parabole ibounai—to mai anina bada parabolena be uiti bona ava dikadia—be mai edia anina. Idia diba Iesu be sivarai namodia ia gwauraia tauna sibona lasi.
Mataio ia gwau, idia ese Iesu idia noia: “Ava dikadia uma lalonai edia parabole ena anina mani oi hadibaia ai dekenai.” Unai dainai, Iesu ese unai parabole ena anina ia gwauraia, ia gwau sibona idia gwauraia Iesu ena hahediba taudia huanai hereva momokani negea vaitani negana badana do ia vara. (Mataio 13:24-30, 36-38, 43) Gabeai unai ia vara, bona aposetolo Ioane ia mase murinai, tomadiho momokani negea karana be karaharaga ia bada herea. (Kara 20:29, 30; 2 Tesalonika 2:6-12) Unai kara ena dika be gabu ibounai dekenai ia lao dainai, toana be Iesu ena henanadai Luka 18:8 dekenai be maoro, ia gwau: “Taunimanima ena Natuna do ia mai neganai, tanobada dekenai abidadama do ia davaria o?”
Iesu ena ginidae negana be uiti bamona Keristani taudia ‘haboua negana’ ena matamana. Unai be ‘tanobada dokona’ ena toana ta, bona lagani 1914 ai unai ia matamaia. Unai dainai, unai haboua negana ena matamana ia kahirakahira lalonai, taunimanima haida ese Baibel ena hereva momokani idia ura henia be ita hoalaia lasi.—Mataio 13:39.
Sivarai gunadia idia tahua karana ese ia hahedinaraia goevagoeva lagani 1400 murinai, taunimanima edia lalona idia hamarerea, Kerisendom lalonai idia noho “ava dikadia” bamona taudia eiava Keristani taudia idia tohotohoa taudia edia huanai danu unai ia vara. Baibel be taunimanima ibounai ese idia abia diba bona Baibel ena konkodens idia hegaegaelaia dainai, kudou-maoro taudia ese Baibel ena anina idia tahua namonamo matamaia.
Diari Ia Bada Ia Lao
Lagani 1800 murinai, unai bamona taudia edia huanai Henry Grew (1781-1862) be ta, ia be Birmingham, England amo. Ena mauri lagani be 13 neganai, iena ruma bese taudia ida Atlantic Davarana idia hanaia United States dekenai idia lao totona, bona July 8, 1795 ai, unuseni idia ginidae. Idia be Rhode Island ena hanua ladana Providence dekenai idia noho. Iena tama sina ese ena lalona dekenai Baibel ura henia bada karana idia atoa. Lagani 1807 ai, Grew ena mauri lagani be 25 neganai, ia idia boiria Hartford, Connecticut dekenai Baptis Dubu ena pasto tauna ai ia lao totona.
Ia ese ena hadibaia gaukaradia ia laloa bada bona iena henunai idia noho taudia ia durudia toho Baibel ena hereva hegeregerena idia noho totona. To, ia abia dae mai edia ura ida kara dika idia karaia taudia amo kongregesen ia goeva be namo. Nega haida, ia bona dubu dekenai maduna idia huaia taudia ma haida ese idia heudahanai taudia eiava kara mirodia ma haida idia karaia taudia idia atoa siri (murimuri ai idia atoa).
Dubu dekenai ma hekwakwanai haida ese ena lalona idia hahisia bada. Unai dubu dekenai, ena be tatau haida be dubu taudia lasi, to dubu ena moni idia naria bona hebou dekenai ane abia karana idia gunalaia. Danu, unai tatau be kongregesen dekenai mai anina bada gaudia totona vouti idia karaia bona unai dainai dubu ena gau haida idia biagua. Tanobada amo gini siri taravatuna hegeregere, Grew ia abia dae momokani abidadama taudia sibona be unai gaukara do idia karaia. (2 Korinto 6:14-18; Iamesi 1:27) Ia laloa, abidadama lasi taudia ese Dirava hanamoa totona ane idia abia be Dirava ena ladana hadikaia karana. Unai bamona ia laloa dainai, lagani 1811 ai, Henry Grew be dubu ese idia dadaraia. Unai nega tamona lalonai, iena lalohadai idia abia dae taudia danu ese unai dubu idia rakatania.
Kerisendom amo Idia Gini Siri
Unai grup, bona Henry Grew, ese Baibel stadilaia karana ta idia hamatamaia bona edia ura gauna be Baibel ena sisiba hegeregere edia mauri bona kara idia hanamoa totona. Edia stadi karadia dainai, edia lalo-parara Baibel ena hereva momokani dekenai ia bada herea bona unai dainai Kerisendom ena kerere idia hahedinaraia. Hegeregere, lagani 1824 ai, Grew ese Toi Tamona hakoikoia herevana namona ta ia torea. Mani iena toretore lalonai, taunimanima edia lalo-parara havaraia dalana ita itaia, ia gwau: “ ‘Unai dina, bona unai hora be tau ta ia diba lasi, guba dekenai idia noho aneru danu idia diba lasi, Natuna danu ia diba lasi, to TAMANA sibona.’ [Mareko 13:32] Mani unuseniai edia dagi ia gwauraia dalana oi laloa. Tau, Aneru, Natuna, Tamana. . . . Iseda Lohiabada ese ita ia hadibaia, Tamana sibona be unai dina ia diba. To, bema taunimanima haida idia gwau bamona, Tamana, Hereva, bona Lauma Helaga be taunimanima toi Dirava tamona lalonai, vadaeni unai siri be maoro lasi; badina unai [hahediba, Toi Tamona herevana,] ese ia hahedinaraia, . . . Tamana ia diba gauna be Natuna ia diba danu.”
Grew ese pris taudia bona tuari gunalaia taudia, Keriso idia hesiai henia koikoi taudia, edia koikoi karadia ia hahedinaraia. Lagani 1828 ai, ia gwau: “Keristani tauna be ena daiutu dekenai ia raka vareai, bona unuseniai ena inai taudia totona ia guriguri, bena iena tuari taudia ia haganidia mai edia lalo-dika ida mase ia havaraia tuari kohudia amo ena inai taudia edia kudouna do idia gwadaia momokani, to unai kara ena dika ia hanaia karana ma ta ita laloa diba, a? Kahana ta ai, mai moale ida iena Biaguna, kahirakahira do ia mase tauna; ia tohotohoa; to ma kahana ta ai daika ia tohotohoa? Iesu ese ia idia alaia taudia totona ia guriguri. Keristani taudia be do idia alaia mase taudia totona idia guriguri.”
Grew be mai ena goada ida ia gwau: “Edena negai Siahu Ibounai Diravana do ita abia dae, ia ese ita ia hadibaia ia ita ‘koia diba lasi?’ Edena negai tomadiho helagana ena badina, ena aonega, bona ‘kara dika ena toana’ danu ita dadaraia taravatuna, do ita lalo-pararalaia? . . . Bema Dirava ena Natuna ena tomadiho lalonai tau ta be kahana ta dekenai aneru bamona ia karaia, bona ma kahana ta dekenai demoni bamona ia karaia, unai be Dirava ena Natuna ena ladana hadikaia karana, ani?”
Mauri Hanaihanai Idia Abia Lasi
Reidio bona televisen idia do karaia lasi laganidia lalonai, ta ena lalohadai halasia dalana badana be pepapepa idia torea bona idia hariharilaia. Lagani 1835 bamona lalonai, Grew ese mai anina bada pepapepa ta ia torea, unai pepapepa ese ia hahedinaraia mase diba lasi soulina bona hel ena lahi hadibaia herevana be Baibel ena hereva hegeregerena lasi. Ia laloa unai hahediba herevadia ese Dirava ena ladana idia hadikaia.
Gabu momo dekenai unai pepapepa be mai ena siahu. Lagani 1837 ai, George Storrs, ena mauri lagani be 40 tauna, be trein ta lalonai unai pepapepa ta ia davaria. Storrs be New Hampshire ena hanua ladana Lebanon amo, unai negai Utica, New York dekenai ia noho.
Metodis bona Episkopel Dubu dekenai, ia be idia matauraia bada tauna ta. Unai pepapepa ia duahia murinai, Kerisendom ena hahediba herevadia, nega ta ia daradaralaia lasi herevadia, hakoikoia karana ia hoalaia bada. Unai pepapepa torea tauna ia diba lasi ela bona lagani haida murinai, lagani 1844 lalonai, ia bona Henry Grew be Pennsylvania ena hanua ladana Philadelphia dekenai idia noho neganai idia hedavari. To, lagani toi lalonai Storrs be sibona unai gauna ia stadilaia, bona ma dubu gunalaia taudia haida sibona ida unai gauna idia herevalaia hebou.
Gabeai, George Storrs ia davaria ia dibaia gauna be ta ese ia hakoikoia diba lasi, unai dainai ia laloa Dirava do ia abidadama henia lasi bema Metodis Dubu ia badinaia noho. Lagani 1840 lalonai, unai dubu ia rakatania bona Albany, New York dekenai, ia lao.
Lagani 1842 ena siahu negana ia matamaia neganai, pura 6 lalonai Storrs ese hereva idauidau 6 ia henia, edia sinado be “Tahua Karana ta—Kara Dika Taudia be Idia Mase Diba Lasi, A?” Taunimanima momo herea ese unai hereva idia ura henia bada dainai ia torea lou bona buka lalonai idia halasia totona, bona ma lagani 40 lalodiai, United States bona Great Britain dekenai unai buka 200,000 idia karaia. Storrs bona Grew idia gaukara hebou mase diba lasi soulina ena hadibaia herevana idia hakoikoi totona. Grew be haroro gaukara ia karaia goadagoada ela bona August 8, 1862 ai, Philadelphia dekenai ia mase.
Storrs ese ataiai ai gwauraia hereva idauidau 6 ia henia murinai, William Miller, lagani 1843 ai, Keriso be tauanina ai do ia lou mai bona matana amo do ita itaia karana ia naria tauna, ena haroro herevana ia ura henia. Kahirakahira lagani rua lalonai Storrs be mai ena goada ida United States ena notist kahana ibounai dekenai unai sivarai ia harorolaia. Lagani 1844 murinai, ia ura lasi Keriso ena giroa mai dinana ta ia gwauraia hedinarai, to taunimanima haida ese nega duahia karana idia tahua neganai, unai ia koua lasi. Storrs ia abia dae Keriso ena giroa mai negana be kahirakahira bona gau badana be Keristani taudia idia noga noho bona lauma dalanai idia gima, namona be idia hegaegae unai dina totona. To, Miller ena grup taudia amo ia gini siri badina idia abia dae herevadia, hegeregere mase diba lasi soulina, tanobada be lahi ese do ia gabua, bona Dirava idia diba lasi neganai idia mase taudia be mauri hanaihanai do idia abia lasi herevadia, be Baibel ena hahediba herevadia hegeregerena lasi.
Dirava Lalokau Henia Karana ese Dahaka Do Ia Havaraia?
Storrs ese Adventist dubu taudia edia lalohadai, Dirava ese kara dika taudia ia hatorea-isi do ia hamasedia lou totona, be ia dadaraia. Nega ta Baibel lalonai Dirava ese unai bamona anina lasi karana bona lalo-dika karana ia karaia be ia davaria lasi. To, Storrs bona ia idia bamoa taudia edia lalohadai be idau bona idia gwau kara dika taudia be mase amo do idia toreisi-lou lasi. Ena be Baibel ena hereva haida, hegeregere kara dika taudia do idia toreisi-lou herevana idia gwauraia maoromaoro diba lasi, to edia lalohadai ena toana be Dirava ena lalokau ida ia hegeregere. To Dirava ena ura lalo-pararalaia namonamo negana be kahirakahira do ia mai.
Lagani 1870 ai, Storrs ia gorere bona hua haida lalonai ia gaukara diba lasi. Unai nega lalonai, ia ese lagani 74 lalonai ia diba gaudia ia lalodia lou. Dokonai ia gwau, Dirava ena ura taunimanima totona ena kahana badana ia reaia, unai be Aberahamo amo ia karaia gwauhamatana—‘tanobada bese ibounai do lau hanamoa, badina be oi ese lauegu oda oi kamonai henia dainai’—ese ia hahedinaraia gauna.—Genese 22:18; Kara 3:25.
Unai ese ena lalona dekenai lalohadai matamata ta ia havaraia. Bema ‘bese iboudiai’ do ia hanamoa, namona be idia ibounai ese sivarai namona idia kamonai be namo, ani? Edena dala amo idia kamonai diba? Taunimanima milioni momo be idia mase vadaeni, ani? Baibel ena hereva ia tahua namonamo murinai, ia davaria idia mase “kara dika” taudia edia orea be rua: Dirava ena lalokau idia dadaraia vaitani taudia bona Dirava idia diba lasi bena idia mase taudia.
Storrs ia gwau, gabeai ia gwauraia taudia be mase amo do idia toreisi-lou bona nega do ia henidia Iesu Keriso ena boubou gauna amo namo idia davaria totona. Unai boubou gauna idia abia dae taudia be tanobada dekenai mauri hanaihanai do idia abia. Unai boubou gauna idia dadaraia taudia be do idia mase. Oibe, Storrs ia abia dae bema tau ta be helaro ia abia lasi, Dirava ese unai tauna do ia hatoreaisi lou lasi. Gabeai, taunimanima ta be Adamu ena kara dika dainai do ia mase lasi, to Adamu sibona. To, Lohiabada Iesu Keriso ena giroa mai negana ai idia noho taudia be edena bamona? Gabeai, Storrs ia lalo-parara tanobada hegegemadai haroro gaukarana amo unai taudia idia davaria diba. Ia diba lasi unai gaukara be edena dalana ai idia karaia diba, to mai ena abidadama ida inai ia torea, ia gwau: “Taunimanima momo ese gau ta ena karaia dalana idia itaia diba lasi neganai, unai gauna idia dadaraia, ia be hegeregere Dirava ese unai gaukara ia karaia diba lasi badina hari unai gaukara idia itaia lasi.”
George Storrs be December 1879 ai ia mase, ena ruma Brooklyn, New York dekenai, gabeai iena gabu kahirakahira be tanobada hegegemadai ena haroro gaukara, guna mai ena ura bada ida ia laloa gaukarana, gunalaia gabuna ai do ia lao.
Diari Ia Bada be Gau Badana
Henry Grew bona George Storrs bamona taudia ese hereva momokani be hari ita ese ita lalo-pararalaia goevagoeva hegeregerena idia lalo-pararalaia, a? Lasi. Idia ese edia hekwarahi idia lalo-pararalaia, lagani 1847 ai Storrs ena hereva bamona, ia gwau: “Namona be ita laloatao ita be dubu ena dibura negana amo ita mai; bona do ita hoa lasi bema ‘Babulonia tomadiho ena hadibaia herevadia’ be hereva momokani bamona ai do ita badinaia noho.” Hegeregere, Grew ese Iesu ia henia boubou gauna ia abia dae, to ia lalo-parara lasi unai boubou gauna be “mauri davana korikorina,” anina be Iesu ese ia henia goevadae maurina be Adamu ese ia haboioa goevadae mauri ena gabuna ia abia. (1 Timoteo 2:6, NW ) Danu, Henry Grew be mai kerere ida ia abia dae Iesu be tanobada dekenai do ia giroa mai bona do ia lohia. To, Grew be Iehova ena ladana hahelagaia karana, lagani 200 C.E. lalonai taunimanima haida sibona ese idia laloa bada ladana, ia laloa bada.
Unai hegeregerena, George Storrs be hereva badadia haida ia lalo-pararalaia namonamo lasi. Dubu gunalaia taudia ese koikoi karadia idia abia isi be ia itaia diba danu, to, nega haida edia kara amo ia idau momokani karana ia karaia. Hegeregere, Storrs be Otodoks Dubu gunalaia taudia ese Satani idia laloa dalana ia badulaia, Diabolo be taunimanima korikorina ta lalohadaina ia dadaraia. Toi Tamona herevana ia dadaraia; to lauma helaga be taunimanima ta eiava lasi be ia daradaralaia ela bona kahirakahira ia mase neganai, unai ia lalo-pararalaia. George Storrs ia laloa Keriso ia giroa mai neganai be taunimanima ese do idia itaia lasi, to ia laloa gabeai do idia itaia diba. To herevana, toana be unai tatau ruaosi be kudou-maoro bona lalo-momokani taudia, bona kahirakahira hereva momokani idia davaria.
Unai uiti bona ava dikadia parabolena lalonai, Iesu ese ia gwauraia “uma” ena anina haboua negana ia do ginidae lasi. (Mataio 13:38) Grew, Storrs, bona ma haida be unai “uma” lalonai idia gaukara, ena anina haboua negana idia hegaegaelaia totona.
Charles Taze Russell, lagani 1879 ai inai magasin ia halasia hamatamaia tauna, ese iena mauri laganidia ginigunadia ia herevalaia neganai, ia gwau: “Lohiabada ese ita dekenai heduru taudia momo ia henia Iena hereva stadilaia totona, idia huanai momo idia diba tauna ta be iseda lalokau bona buruka tadikakana, George Storrs, iena hereva bona toretore ese ita ia durua bada; to namona be taunimanima edia murinai do ita raka lasi; ena be idia namo bona idia aonega, to ‘ita be Dirava ena murinai idia raka lalokau natudia bamona.’ ” Oibe, lalo-momokani Bible Student taudia ese Grew bona Storrs bamona taudia edia hekwarahi amo namo idia davaria diba, to mai anina bada gauna be Dirava ena Hereva, Baibel, hereva momokani ena badina ita tahua be gau badana.—Ioane 17:17.
[Box/Picture on page 26]
Henry Grew ese Ia Abia Dae Gaudia
Iehova ena ladana idia hadikaia vadaeni, bona ita hahelagaia be gau badana.
Toi Tamona, mase diba lasi soulina, bona hel ena lahi be hadibaia hereva koikoidia.
Keristani kongregesen tanobada amo ia gini siri be namo.
Keristani taudia be bese edia tuari lalonai idia vareai lasi be namo.
Keristani taudia be Saturday eiava Sunday ena Sabati henunai idia noho lasi.
Keristani taudia be hehuni oreadia, hegeregere Freemasons oreana, lalonai idia vareai lasi be namo.
Keristani taudia huanai dubu gunalaia taudia bona ena memba oreadia idia noho lasi be namo.
Tomadiho ena dagi idauidau be Keriso tuari henia taudia ese idia havaraia.
Kongregesen iboudiai dekenai elda oreana ia noho be namo.
Elda taudia edia kara ibounai ia helaga bona ta ese idia ia samania lasi be namo.
Keristani taudia ibounai ese sivarai namona idia harorolaia be namo.
Tanobada Paradaisona dekenai taunimanima do idia noho hanaihanai.
Namona be Keristani ane ese Iehova bona Keriso idia hanamoa.
[Credit Line]
Photo: Collection of The New-York Historical Society/69288
[Box/Picture on page 28]
George Storrs ese Ia Abia Dae Gaudia
Iesu ena mauri ia henia, taunimanima edia mauri ena davana karaia totona.
Sivarai namona harorolaia gaukara be idia do karaia lasi (lagani 1871 lalonai).
Unai dainai, unai negai dokona be kahirakahira lasi (lagani 1871 lalonai). Vaira negana ta ia noho be namo, haroro gaukara idia karaia totona.
Taunimanima haida be tanobada dekenai mauri hanaihanai do idia abia.
Dirava idia diba lasi bena idia mase taudia be do idia toreisi lou. Keriso ena boubou gauna idia abia dae taudia be tanobada dekenai mauri hanaihanai do idia abia. Unai boubou gauna idia dadaraia taudia be do idia mase.
Mase diba lasi soulina bona hel ena lahi be hahediba hereva koikoidia bona Dirava ena ladana idia hadikaia.
Lohiabada ena Anibou be lagani ta ta ena Nisan 14 ai idia karaia.
[Credit Line]
Photo: SIX SERMONS, by George Storrs (1855)
[Pictures on page 29]
Lagani 1909 ai, C. T. Russell, “Zion’s Watch Tower” ia torea tauna, be Brooklyn, New York, U.S.A. dekenai ia lao